منیژه حکمت: سود کلان ندارد اما تداوم فیلم سازی را ممکن می‌کند
حکمت تهیه کننده و کارگردان باسابقه سینما در این شرایط مسیر متفاوتی را در پیش گرفته و سراغ ساخت فیلم‌های با بودجه کم /Low-budget با تلفیقی از چهره‌های جوان و باسابقه رفته و معتقد است همچنان با این شکل از فیلم سازی، می‌توان در این حرفه فعال بود. بندر بند که چندی پیش اکران شد، یکی از این فیلم‌ها بود و فیلم‌های ملخ، نوزده و جاده دوهزار، سه فیلم دیگر است که او با تکیه بر این روش تازه ساخته...
منیژه حکمت تهیه کننده و کارگردان پرسابقه سینما تاکید دارد با وجود وضعیت غیرطبیعی سینمای ایران، همچنان با تولید فیلم‌های با بودجه کم و متکی بر نیروهای جوان و بااستعداد می‌توان چراغ سینما را روشن نگه داشت. او معتقد است همچنان حیات سینما قابل تداوم است و تماشاگران در سطح جهان بار دیگر به سالن‌های سینما بازمی‌گردند، هرچند شرایط برای ایران متفاوت است.
«تابناک» مهدی خرم دل؛ هزینه تولید در سینمای ایران به شدت افزایش یافته، به حدی که تقریباً هیچ فیلمی به جز معدود از فیلم‌های کمدی حتی هزینه‌هایش را بازنمی‌گرداند و شماری از فیلم‌هایی که هزینه‌های تولیدشان بازمی‌گردد نیز با در نظر گرفتن میزان تورم، عملاً زیان‌ده بوده‌اند و تولیدشان فاقد منطق اقتصادی بوده است. اگرچه در فیلمسازی انگیزه‌های غیراقتصادی پررنگ است اما تداوم حیات این صنعت مستلزم تداوم توجیه اقتصادی فیلمسازی و بازگشت سرمایه برای ساخت فیلم‌های بعدی است.
این وضعیت باعث شده تولیدات سینما یا متعلق به نهادها باشد یا متعلق به سرمایه گذاران بخش خصوصی غیرسینمایی که همچون نهادها انگیزه‌های غیراقتصادی دارند و بازگشت سرمایه برایشان در اولویت نخست نیست. این دو نوع سرمایه گذار که بودجه‌های سنگینی به سینما تزریق کرده‌اند، نظام پرداخت دستمزد را نیز در بیش از یک دهه اخیر با اخلال مواجه کرده‌اند و هزینه تولید را به شدت افزایش داده‌اند؛ به گونه‌ای که تهیه کنندگان واقعی سینما با دشواری پرداخت دستمزد به عوامل تولید مواجه شده‌اند.
منیژه حکمت تهیه کننده و کارگردان باسابقه سینما در این شرایط مسیر متفاوتی را در پیش گرفته و سراغ ساخت فیلم‌های با بودجه کم /Low-budget با تلفیقی از چهره‌ها جوان و باسابقه رفته و معتقد است همچنان با این شکل از فیلمسازی می‌توان در این حرفه فعال بود. بندر بند که چندی پیش اکران شد یکی از این فیلم‌ها بود و فیلم‌های ملخ، نوزده و جاده دوهزار که قرار است نامش تغییر کند، سه فیلم دیگر است که حکمت تهیه کنندگی یا کارگردانی‌اش را با تکیه بر این روش تازه انجام داده است. کمتر فیلمی را می‌بینید که کارگردان در حال کلاکت زدن باشد اما تولیدات با تیم کوچک یعنی مدیریت نقش‌ها و این اقدامی است که حکمت انجام داده است.
منیژه حکمت در گفت و گو با «تابناک» درباره انگیزه‌هایش برای انتخاب این استراتژی تولید گفت: وقتی دیدم حضور پول‌های نامشروع و اشخاص نامحرم که فساد را وارد سینما می‌کنند، افزایش یافته و سینما با تداوم این رویه روزهای سیاهی در پیش خواهد داشت، تصمیم گرفتم سراغ فیلم‌های لو باجت /Low-budget دارای فیلمنامه جذاب بروم. پیش از آنکه شعار بدهم، کوشش کردم عمل کنم و با گروهی از جوان‌های باانگیزه تجربه‌های متفاوتی در فیلمسازی داشته باشم و نشان دهم این سبک تولید، عملیاتی است.
حکمت با بیان اینکه فیلم بندر بند هزینه‌هایش را در مجموع اکران و نمایش آنلاین و فروش رایت بین المللی بازگردانده، متذکر شد: البته این سبک فیلمسازی سودهای کلانی ندارد اما هزینه‌هایش را بازمی‌گرداند و برای ما که حرفه و دغدغه‌مان فیلمسازی، امکان تداوم فعالیت حرفه‌ای را فراهم می‌کند. خوشبختانه ایماژ و در کامیار محسنین در پخش بین المللی ما خیلی خوب عمل کردند و من راضی هستم و درباره سه فیلم دیگری که تا اینجا تولید کردیم هم امیدوارم اتفاق مشابهی رخ دهد.
حکمت افزود: من فیلم‌های بسیاری تولید کردم و شرایط تولید را می‌شناسم و به همین دلیل مدیریت هزینه تولید برای من ممکن بود. قطعاً تهیه کننده‌ای که بخواهد در ابتدای پروژه سه میلیارد در حسابش بگذارد، نمی‌تواند چنین فیلم‌هایی بسازد. تیم تولید بسیار مهم است. در پروژه‌هایی که طراحی کردیم، خبری از یک سرگروه با هشت دستیار و دستمزدهای عجیب و غریب نیست. ما بندر بند را مجموعاً با یک تیم نه نفره ساختیم و متمرکز بر اجرای یک قطعه جذاب شدیم که تماشاگر را درگیر کند. ضمن اینکه مثلاً برادرم مدیر تولید است، همسر برادرم دستیارم است و دخترم پگاه آهنگرانی هم مقابل دوربین حضور دارد و این گروه هم کمک کردند تولید این پروژه‌ها امکان پذیر شود.
این فیلمساز درباره اینکه چگونه هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر تولید نظیر اجاره تجهیزات فیلمبرداری را مدیریت کرده و آیا استفاده تجهیزات نیمه حرفه‌ای در این زمینه تاثیر داشته، گفت: ما به جز سکانس‌هایی محدود، تمام این فیلم‌ها را با دوربین حرفه‌ای آری الکسا /Arri Alexa و عوامل حرفه‌ای فیلمبرداری کردیم و فرشاد محمدی هم فیلمبرداری کرد اما در عوض زمان تولید را مدیریت کردیم. مثلاً جاده دو هزار را در هفده روز فیلمبرداری کردیم که نیاز به کار شبانه‌روزی داشت. لوکیشن‌های تهران را هم کم کردیم و در شهرستان فیلمبرداری کردیم که به خصوص تولید در شهرستان هزینه‌ها را پایین آورد.
منیژه حکمت ادامه داد: در فیلم ملخ با تهیه کنندگی من و کارگردانی فائزه عزیزخانی، علیرضا برازنده فیلمبرداری را برعهده داشت و بازیگران حرفه‌ای نظیر هانیه توسلی و پگاه آهنگرانی بازی کردند. دیگر عوامل هم حرفه‌ای بودند. در بندر بند هم بازیگران تئاتر نظیر فرهاد فزونی حضور یافتند که تجربه خوبی داشتند. ظرفیت‌های بسیاری به خصوص در تئاتر وجود دارد که در این سبک از سینمای مستقل می‌توان مورد بهره برداری قرار داد و آثار خوبی ساخت. اتفاقاً بخشی از عوامل تولید که در این پروژه‌ها با دستمزدهای حداقلی حضور دارند نیز معمولاً قصه را دوست دارند که همراه می‌شوند و این سبک فیلمسازی امکان تحقق پیدا کرده است.
این تهیه کننده سینما در عین حال نسبت به شرایط اقتصادی و تاثیراتش بر سینما ابزار نگرانی کرد و هشدار داد: مشکل بنیادی این است که سینمای اجتماعی رو به نابودی نهاده است. طبیعی است وقتی فشار اقتصادی بیشتر می‌شود، فرهنگ جزو اولین بخش‌هایی است که از سبد خرید خانوار حذف می‌شود و این اتفاقی است که برای سینما و کتاب افتاده و اکنون میزان فروش فیلم‌ها را هم می‌بینید. فیلم‌هایی که ده تا بیست میلیارد هزینه تولیدشان بوده، غالباً فروش ندارند و بازگشت سرمایه اتفاق نمی‌افتد.
او درباره اینکه نقش دستمزدهای نامتعارف پرداختی در تولیدات شبکه نمایش خانگی در افزایش هزینه تولید را در رقم خوردن این وضعیت، چه می‌داند؟، گفت: حتماً تاثیر مخربی داشته. متاسفانه رقابتی هم در آن بخش برای جذب چهره‌ها شکل گرفت و دستمزدهایی پرداخت شد که در سینما پرداخت نمی‌شود و اکنون دستمزدهای گروهی را میلیاردی کرده است. آنچه در قالب سریال تولید می‌شود هم عمدتاً یک حرکت رو به جلو نیست و در این سریال‌ها آب می‌بندند که باعث شده استقبال از این سریال‌ها نسبت به قبل کاهش یابد.
حکمت درباره تاثیر بزرگ شدن تلویزیون‌ها در کاهش گرایش به سالن‌های سینما گفت: حتماً تاثیرگذار بوده و من خودم در چند سال اخیر سینما را از این طریق پیگیری می‌کنم. زندگی جمعی در سال‌های اخیر در حال حذف شدن است و کرونا تاثیر جدی در این زمینه داشت و بسیاری از مردم به تنها بودن و دوری از جمع عادت کردند. به هر حال سینما یک تجربه جمعی است و جذاب سالن در سایه زندگی اجتماعی معنا پیدا می‌کند.
این سینماگر پرسابقه خاطرنشان کرد: البته من فکر می‌کنم سینما تمام نشده و نمی‌شود، همانگونه که زندگی جمعی تمام نشده است. بشر خاطرات شیرینی از زندگی جمعی دارد که باعث می‌شود به آن بازگردد و سینما بخشی از این بازگشت به تجربیات اجتماعی شیرین است. البته در ایران با توجه شرایط اقتصادی و اجتماعی ممکن است این بازگشت با تاخیر بیشتری اتفاق بیافتد یا شکل دیگری به خود بگیرد.
ایده‌ای که منیژه حکمت اجرا کرده را از چندین تهیه کننده و کارگردان شنیده‌ام و فیلمسازان دیگری نیز در پی تولید حتی با تجهیزات نیمه حرفه‌ای به قصد مدیریت بودجه رفته‌اند. شماری از آنها در پی انتخاب بازیگر از تئاتر هستند که عملاً به حذف دستمزدهای سنگین و کاهش شدید هزینه تولید منتهی می‌شود و این تصمیم از آن جا نشات گرفته که بسیاری از فیلم‌ها با چهره‌های مطرح سینما هم این روزها نمی‌فروشند. باید صبر کرد و دید این مسیر تازه تولید، چه دستاوردهایی برای سینمای ایران خواهد داشت و چگونه تداوم خواهد یافت؟