مهار فرونشست زمین در گرو بازیابی آب‌های زیرزمینی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم, پدیده فرونشست که از دهه 40 شمسی در کشور ما مشاهده شده, همواره در حال اوج‌گیری است و همواره شاهد راهیابی فرونشست به سطح زمین در شهرهای مختلف کشور هستیم. در حال حاضر در نتیجه تحقیقاتی که بر روی 609 دشت مطالعاتی کشور انجام شده است, 409 دشت درگیر فرونشست هستند و 200 دشت باقی مانده نیز به‌زودی با فرونشست مواجه خواهند شد! از این 409 دشت 133 دشت وضعیت خطرناک‌تری دارند که از این تعداد نیز 30 دشت شرایط به شدت بحرانی دارند.

همچنین بر اساس آمارهای سازمان زمین‌شناسی و مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی فرونشست در برخی از استان‌ها به نقطه بحرانی رسیده است؛ به عنوان مثال برخی نقاط پایتخت سالانه 24 سانتی‌متر نشست می‌کنند و شهر اصفهان نیز نخستین کلانشهری بود که در آن فرونشست به مناطق شهری نفوذ پیدا کرد و 18.5 سانتی‌متر در سال نرخ بیشینه فرونشست آن در مناطق شهری است و نرخ متوسط فرونشست آن نیز بین 5 تا 6 سانتیمتر در سال است.

با وجود آمار ترسناک درگیری 31 استان کشور با فرونشست و تصاویری که روزانه نشان از نفوذ فرونشست به سطح زمین در نقاط مختلف کشور را دارد, همچنان عزم راسخی برای مهار فرونشست در کشور دیده نمی شود و پرداختن به این مسئله که تهدید بالقوه کشور در زیر پای شهروندان است, تنها در رسانه‌ها و به ندرت در کلام برخی از مسئولین مطرح می شود.

متخصصان بارها تأکید کرده‌اند که فرصت به شدت محدودی برای مهار فرونشست باقی مانده و با توجه به این که دشت‌هایی که دچار فرونشست می‌شوند, دیگر توانایی بازگشت به شرایط قبل را ندارد, باید هر چه زودتر اقدام مؤثری در رابطه با این موضوع انجام شود. کارشناسان همواره تأکید دارند که مهار فرونشست در گرو بازیابی آب‌های زیرزمینی است و اگر بخواهیم غیر از کاهش مصرف آبخوان‌ها اقدامی انجام دهیم, به دنبال آدرس غلط رفته‌ایم.

بر اساس آمارها تنها در 23 سال گذشته اندازه 5 دریاچه به بزرگی دریاچه ارومیه آب‌های زیرزمینی‌مان را مصرف کرده‌ایم و در استان‌های اصفهان, تهران و کرمان سالانه اندازه یک سد کرج آب‌های زیرزمینی را از دست می‌دهیم که این مورد بیانگر شدت تخریب منابع آب زیرزمینی در کشور است. آب‌های زیرزمینی دور از چشم و در زیر پای ما گنجینه پنهانی هستند که زندگی ما را غنی می‌کنند و تقریباً تمام آب‌های شیرین جهان را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهند.

بازیابی آب‌خوان‌های زیرزمینی در گرو پلمب کردن و شناسایی چاه‌های غیرمجاز, کاهش مصرف مجاز چاه‌های دارای مجوز و اصلاح الگوی کشت است. با توجه به اینکه کشاورزی سالانه 89 میلیارد متر مکعب از آب کشور را مصرف می‌کند که این مقدار حدود 90 درصد مصرف سالانه آب کشور است, اصلاح روش‌های آبیاری و الگوی کشت باید در اسرع وقت اجرایی شود اما متأسفانه با وجود اینکه در تمامی اسناد توسعه کشور به این مورد اشاره شده است, وزارت جهاد کشاورزی همواره از اصلاح این روند, امتناع می‌کند.

جدای از موارد مذکور که همگی در گروه اصلاح روند کشاورزی در کشور است, توجه به اصول آبخوان‌داری, استفاده از چاه‌های جذبی, نصب کنتور بر روی چاه‌ها و غرقاب کردن زمین در زمین‌های وسیع (basin) از جمله اقدامات موثری است که می‌توان برای بازیابی آب‌خوان‌ها و مهار فرونشست انجام داد. نمونه این اقدامات در کشورهای ژاپن, چین, ایالات متحده, تایلند و..., منجر به مهار و یا کاهش شدید نرخ فرونشست شده است.

به گفته رئیس سازمان زمین‌شناسی که متولی انجام تحقیقات در زمینه پهنه‌های فرونشست است, تنها با صرفه‌جویی 10 درصدی در مصارف آب کشاورزی می‌توان کشور را از خطر ورشکستگی آبی خارج کرد و به بازیابی منابع آب زیرزمینی و مهار فرونشست کمک کرد.