میانبری برای دسترسی بیشتر و عادلانه‌تر به کتاب

دیجی‌کالا به عنوان یک پلتفرم در حیطه اقتصاد الکترونیک کارش را چند سال پیش شروع کرد. در ابتدا، بیشترِ تمرکزِ دیجی‌کالا روی فروش وسایل ابزارهای الکترونیک و دیجیتال بود اما بازار دیجی‌کالا به سرعت توسعه پیدا کرد و همان طور که قابل پیش بینی بود بالاخره «کتاب» هم وارد این تجارت شد. اتفاقی که با استقبال علاقه‌مندان به کتاب روبرو شد و با این استقبال روزافزون، دیجی‌کالا هم باید دامنه فعالیتش در این حوزه را بیشتر گسترش می‌داد.

اگر در روزگاری نه چندان دور، میدان انقلاب و خیابان‌های اطرافش تبدیل به مرکز اصلی نمایش و توزیع کتاب شده بود حالا دیجی‌کالا تبدیل به یک بازار بزرگ و در دسترس برای همه علاقه‌مندان به کتاب شده است. به خصوص که شیوع ویروس کرونا باعث شده خیلی‌ها ترجیح بدهند کمتر از خانه خارج شوند و مایحتاج خودشان را حتی‌المقدور به صورت آنلاین و از فروشگاه‌های معتبر و امتحان پس‌داده تهیه کنند. دیجی‌کالا در این روزگار سخت این فرصت را برای کتاب‌دوست‌ها فراهم کرده که در خانه بنشینند و با فشردن چند دکمه روی تبلت، لپ‌تاپ، کامپیوتر و یا گوشی همراه‌شان کتابی را که دوست دارند خریداری کنند. البته که رابطه کتاب و دیجی‌کالا یک رابطه جدید و نوپاست و علاوه بر جذابیت‌های فراوانی که دارد، چالش‌هایی هم خواهد داشت. اما در سال‌های اخیر دیجی‌کالا موفق شده برای بسیاری از این چالش‌ها، راه حل‌های مناسبی پیدا و دسترسی عاشقان کتاب را به این محصول مهم، آسان‌تر کند.

انتشار گزارش کتاب دیجی‌کالا در سال 1400 نیز نشان داد که ارتباط کاربران دنیای اینترنت با کتاب و خرید آنلاین این موجود دوست داشتنی به چه صورت است. دیجی‌کالا امیدوار است که با جمع آوری و ارائه این مجموعه گزارش‌ها بتواند قدمی مثبت در مسیر بهبود کیفیت و کمیت مطالعه کتاب در ایران بردارد.

در بازار جهانی فروش کتاب آنلاین چه خبر است؟

بازار کتاب در ایران با بازار کتاب در سایر کشورهای جهان متفاوت است و مشکلات خاص خودش را دارد. برای همین برای شروع بهتر است ابتدا نگاهی به وضعیت فروش کتاب در پلتفرم‌های مختلف در کشورهای دیگر بیندازیم و ببینیم کدام پلتفرم‌ها در این عرصه موفق‌تر عمل کرده‌اند. در سال 2020 سایت‌های آمازون، ای‌بِی، تائوبائو، فلیپکارت، اسنپ‌دیل، زی‌واب و آلی‌بریس بیشترین سهم را در فروش آنلاین کتاب دارند. این در حالی است که فقط دو پلتفرم آخر یعنی زی‌واب و آلی‌بریس در حوزه تخصصی کتاب فعالیت می‌کنند و بقیه پلتفرم‌ها، تمام دسته بندی‌های خرده فروشی را عرضه می‌کنند و صرفا مختص به عرضه کتاب نیستند. مطابق انتظارات، آمازون که نسبت به سایر پلتفرم‌های این لیست قدیمی‌تر است بیشترین بازدید ماهانه و بیشترین عنوان کتاب را دارد. آمازون در سال 1994 و ای‌بِی در سال 1997 شروع به کار کرده‌اند. آمارهای منتشرشده در این موضوع اطلاعات جالبی را در اختیار مخاطب می‌گذارد. مثلا این که آمازون و ای‌بِی، دو صدرنشین جدول عرضه کتاب، در تعداد عنوان کتاب اختلاف زیادی با هم ندارند. آمازون 48.5 میلیون و ای‌بِی 40 میلیون عنوان کتاب دارند اما آمازون 5.2 میلیارد بازدید در ماه دارد و ای‌بِی فقط 1.7 میلیارد. حتما هم می‌دانید آمازون و ای‌بِی پلتفرم‌هایی آمریکایی هستند. بعد از این دو پلتفرم آمریکایی، پلتفرم چینیِ تائوبائو و دو پلتفرم هندی فلیپ‌کارت و اسنپ‌دیل قرار دارند. البته با اختلافی زیاد و معنادار. به این ترتیب که تائوبائو که در سال 2003 رسما شروع به کار کرده است با 330 میلیون بازدید ماهانه، 2.8 میلیون عنوان کتاب عرضه می‌کند. فلیپ‌کارت هند که 102 هزار عنوان کتاب در ویترینش موجود است 177 میلیون بازدید ماهانه دارد. بعد از فیلپ‌کارت هم نوبت به اسنپ‌دیل هندی می‌رسد. اسنپ‌دیل مثل فلیپ‌کارت در سال 2007 شروع به کار کرده است اما فاصله زیادی از فلیپ‌کارت دارد: 18 میلیون بازدید ماهانه و 97 هزار عنوان کتاب. بعد از این دو کشور پرجمعیت آسیایی به اروپا و کشور آلمان برمی‌گردیم. پلتفرم زی‌واب در سال 2010 تاسیس شده. 1.5 میلیون بازدید ماهانه دارد اما تعداد عناوین کتاب‌هایش از مجموع تعداد کتاب‌های 3 پلتفرم آسیایی بیشتر است! این پلتفرم آلمانی به تنهایی 4.8 میلیون عنوان کتاب عرضه می‌کند. عنوان هفتمین پلتفرم برتر در این جدول هم دوباره به یک پلتفرم آمریکایی رسیده است. آلی‌بریس که در سال 2012 تاسیس شده فقط 1.5 میلیون بازدید ماهانه دارد اما در بین همه پلتفرم‌های فوق با 250 میلیون عنوان کتاب از این نظر با اختلاف اول است. کمی بیشتر از 5 برابر تعداد عنوان کتابی که آمازون دارد!

پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان

حالا بیایید نگاهی به پرفروش‌ترین کتاب‌های سال 2020 بیندازیم. کتاب‌هایی که قطعا در پلتفرم‌های فوق هم فروش بالایی داشتند. «سرزمین موعود» نوشته باراک اوباما، «خیلی زیاد اما هعیشه ناکافی» نوشته ماری ال ترامپ، «جایی که خرچنگ‌ها آواز می‌خوانند» نوشته دلیا اونز، «مای فرست لرن تو رایت» نوشته کریستال رادکه، «خورشید نیمه شب» نوشته استفان میر، «Untamed» نوشته گلنون دویل، «If animals kissed good night» نوشته آن وایت‌فورد پاول، «بیگ پرسکول» از انتشارات اسکول‌زون و «اتاقی که در آن اتفاق افتاد» نوشته جان بولتون به ترتیب پرفروش‌ترین کتاب‌های سال 2020 بودند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید کتاب‌های «سرزمین موعود»، «خیلی زیاد اما همیشه ناکافی»، «جایی که خرچنگ‌ها آواز می‌خوانند»، «خورشید نیمه شب» و «اتاقی که در آن اتفاق افتاد» به فارسی هم ترجمه شده‌اند.

میزان چاپ کتاب و سرانه مطالعه در ایران

پیش از بحث فروش آنلاین کتاب، باید بدانیم وضعیت نشر کتاب در ایران به صورت کلی چطور است. یعنی باید دید به لحاظ میزان چاپ کتاب در هر سال، تیراژ سالانه کتاب‌ها، تعداد کتاب‌فروشی‌ها در ایران، ارزش ریالی کتاب‌های چاپ شده در یک سال، حوزه و سوژه کتاب‌ها اعم از تالیفی یا ترجمه و غیره، این که چند کتاب مربوط به چاپ اول هستند و در نهایت سرانه مطالعه ایرانیان در چه وضعیتی به سر می‌بریم. آماری که در این بخش می‌خوانید مربوط به سال 1399 است. در این سال 93 هزار عنوان کتاب در ایران چاپ شده است. البته با تیراژهای مختلف که در مجموع تعداد جلد کتاب‌های منتشر شده در این سال را به عدد 117 میلیون جلد رساند. ارزش ریالی کل کتاب‌های منتشر شده در سال 1399، رقمی در حدود 42 هزار میلیارد تومان است. این در حالی است که در سرتاسر ایران 8 هزار کتاب فروشی وجود دارد. 72 درصد از کتاب‌هایی که در سال 1399 منتشر شدند تالیفی هستند و سایر موارد در دسته کتاب‌های ترجمه شده قرار داشتند. 24 درصد از کتاب‌های منتشره در سال 1399 مربوط به حوزه کودکان و نوجوانان بود که رقم قابل توجهی است. 60 درصد از همه کتاب‌های منتشر شده در این سال هم کتاب‌های چاپ اول بودند. در نهایت می رسیم به سرانه مطالعه ایران که زمان 116 دقیقه در هفته برای هر نفر را نشان می‌دهد.

پیچ و خم‌های دسترسی به کتاب در ایران

متاسفانه دسترسی به کتاب در کشور ما به وضوح با دشواری‌هایی روبه‌رو است. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، تراکم پایینِ کتاب‌فروشی است. عددی که از تقسیم تعداد کتابفروشی بر جمعیت به دست می‌آید. همان طور که بالاتر خواندید در کل ایران تعداد 8 هزار کتاب‌فروشی وجود دارد. به طور میانگین به ازای هر 100 هزار نفر فقط 10 کتاب‌فروشی در کشورمان داریم که همین آمارِ پایین در بعضی استان‌ها تا 3 کتاب‌فروشی به ازای هر 100 هزار نفر نیز کاهش می‌یابد. به طور کلی استان‌های کشور از نظر تراکم کتاب‌فروشی به 4 دسته تقسیم می‌شوند. که تعداد کتاب‌فروشی در آن‌ها از 1 تا 5، 6 تا 10، 11 تا 15 و در نهایت 16 تا 20 فروشگاه متغیر است. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید استان‌هایی مثل مازندران، سمنان، همدان، قم، یزد و اصفهان در دسته چهارم قرار می‌گیرند و بیشترین تراکم کتاب‌فروشی را دارند. تهران، گیلان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی هم در دسته سوم قرار دارند. یعنی در این استان‌ها بین 11 تا 15 کتاب‌فروشی برای هر 100 هزار نفر وجود دارد. قرار گرفتن استان پرجمعیت و پایتخت کشور در این دسته هم جای تامل دارد. 3 استان سیستان و بلوچستان، بوشهر و البرز هم در دسته اول هستند و کمترین تراکم کتاب‌فروشی را دارند. در چنین شرایطی استفاده از بستر فروش آنلاین، بهترین راه برای داشتن دسترسی به کتاب‌هاست.

نمایشگاه کتاب آنلاین دیجی‌کالا تا به امروز به مدت هشت دوره برگزار شده است. این نمایشگاه در سال 1401 از 17 اردیبهشت شروع شد و تا 6 خرداد نیز ادامه دارد. در این نمایشگاه بیش از 100 هزار عنوان کتاب تا سقف 80 درصد تخفیف عرضه شده است و ناشران برتر و شناخته شده و همچنین کتابفروشی های محلی در آن حضور دارند.