ناقوس خطر کهنسالی جمعیت ایران به صدا درآمده است / چرا قانون جوانی جمعیت خوب اجرا نمی‌شود؟
گروه سلامت خبرگزاری فارس -محمد تاجیک:حدود 1.5 سال از تصویب و ابلاغ قانون جوانی جمعیت می گذرد و آنچه شاخص های جمعیت شناسی به ما می گوید وضعیت جمعیتی ایران مطلوب نیست!
نرخ جمعیت در سال گذشته به 0.6 دهم رسیده است و روند کاهشی داشته؛ به طوری که اکنون بنا به گفته کارشناسان جمعیت نرخ باروری به 1.6 دهم درصد به ازای هر زن رسیده است. از سوی دیگر نرخ سالمندی در کشور به 10 درصد رسیده و در سال گذشته بیش از 44 هزار نفر کاهش را تجربه کرده است.
بنا بر تحقیقات دو محقق ایرانی به همراه یک محقق از لندن در گزارشی با عنوان «سیاست‌های مقابله با تأثیر پیری جمعیت در ایران» در مجله لنست، آمده است: ایران در روند پیری جمعیت با شتابی روزافزون روبه‌رو است، به طوری که در سال 2022، نسبت افراد بالای 60 سال در ایران از 10 درصد کل جمعیت فراتر رفته است؛ در عین حال نرخ رشد جمعیت در ایران 0.7 است که کمترین نرخ در 25 سال گذشته است.
از سال 2000 به بعد، به نظر می‌رسد نرخ باروری ایران تثبیت شده است و بر اساس نظریه گذار جمعیتی، انتظار نمی‌رود در سالهای آینده شاهد تغییرات زیادی باشیم.
30درصد «سالمندان تنها» سن بالای 80 سال دارند
در رأس چالش‌های مربوط به سالمندی جمعیت در ایران، سالمندان مجرد یا تنهایی هستند که در خانواده‌هایی با ابعاد کوچک زندگی می‌کنند. در زمان حاضر، حدود 30 درصد از سالمندانی که به تنهایی زندگی می‌کنند، در سنین 80 سال و بالاتر هستند.
کاهش 50درصدی نرخ رشد جمعیت طی 5 سال / تا 30 سال آینده از هر 3 ایرانی یک نفر سالمند می‌شود
پدیده تک‌فرزندی در میانسالان، نرخ بالای مهاجرت بین جوانان، کاهش ازدواج، تجرد دائم، طلاق (به‌ویژه در میانسالان) و مرگ همسر از جمله عواملی است که ممکن است در آینده نزدیک منجر به تنهایی سالمندان شود.
تخمین زده می‌شود که 80 درصد افراد بالای 65 سال در پایتخت ایران حداقل دارای یک بیماری مزمن و 50 درصد دارای دو بیماری مزمن باشند؛ همچنین در طول همه‌گیری کرونا، شیوع افسردگی در جمعیت مسن‌تر به طور قابل‌توجهی افزایش یافت.
حدود 10 درصد از جمعیت سالمند کشور دارای معلولیت‌های آشکار هستند که منجر به هزینه‌های توانبخشی بسیار بالاتر در افراد مسن در مقایسه با سایر گروه‌های سنی شده است.
پیامدهای منفی پیری جمعیت برای کشور
پیری جمعیت نگرانی‌هایی را در مورد سرعت رشد اقتصادی کشور، افزایش هزینه‌های نظام سلامت، عملکرد کیفی نظام سلامت، تاب‌آوری مالی نظام بازنشستگی و رفاه و کیفیت زندگی سالمندان به‌همراه دارد.
این گزارش می‌افزاید: برای پرداختن به چالش‌های پیشِ‌روی سالمندان در ایران، سیاست‌گذاران باید مداخلات سیاسی مبتنی بر شواهد را انجام دهند. اقدامات هدفمندی از جمله تعیین سالمندی سالم به‌عنوان اولویت دولت، توسعه مدل ارائه خدمات بهداشتی و درمانی برای جمعیت سالمند، افزایش قدرت اجرایی شورای ملی سالمندی و استفاده از پتانسیل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی "طب سالمندی" ضروری است و اتخاذ سیاست‌هایی برای تسهیل استفاده از خدمات داوطلبانه و ارائه مراقبت در منزل توصیه می‌شود.
این شرایط در حالی است که بنا به گفته حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزیر بهداشت سالمندی در 10 ساله گذشته افزایش داشته و جمعیت جوان کشور در حال کاهش یافتن است.
معاون بهداشت وزیر بهداشت متذکر شد: در سال 1400 قانونی جوانی جمعیت اعلام شد که بیش از 60 درصد آن مربوط به وزارت بهداشت است. البته قطعا از اجرای این قانون راضی نیستیم.
هماهنگی بین دستگاهها وجود ندارد
فرشیدی با تاکید بر اینکه کارهای زیادی در حوزه جمعیت و قانون مرتبط با آن باید انجام شود، بیان داشت: کارهای فرهنگی زیادی باید صورت گیرد اما هماهنگی بین دستگاهها وجود ندارد.
هنوز نتیجه خوبی از قانون جوانی جمعیت نگرفتیم
فرشیدی از تشکیل 17 قرارگاه جمعیت در کشور خبر داد و گفت: تمام شهرداران و فرمانداران درگیر موضوع جمعیت شده‌اند اما نتیجه مطلوب هنوز به دست نیامده است.
معاون بهداشت وزیر بهداشت تاکید کرد: مدیری که اعتقاد به جوانی جمعیت ندارد، نباید بر مسند کار باشد.
وی با بیان اینکه در حوزه جوانی جمعیت، موسسه دولتی و خصوصی نداریم، ابراز کرد: نخبگان کشور باید پای کار بیایند و سمن ها نیز مشارکت داشته باشند.
برخی از مادر بودن فراری هستند
همچنین معاون بهداشت وزیر بهداشت معتقد است: برخی از مادر بودن فراری هستند؛ ضمن اینکه هنوز ریالی از بودجه تخصیصی قانون جوانی جمعیت به وزارت بهداشت پرداخت نشده است.
مقام معظم رهبری در مردادماه سال 90 طی سخنانی رسمی و علنی به موضوع "جمعیت" و لزوم مقابله با سیاست‌های "تحدید نسل" اشاره و تاکید کردند که "هر اقدام و تدبیری برای کم کردن جمعیت باید پس از 150 میلیون نفر صورت بگیرد."
ایشان همچنین در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره مسأله «ازدواج جوانان و راه‌های تسهیل آن» و مسأله «فرزندآوری و جلوگیری از حرکت کشور به‌سمت پیری جمعیت» تذکر دادند.
جوانی جمعیت از مهم‌ترین مسائل روز کشور است
بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به اینکه مقوله جوانی جمعیت از مهم‌ترین مسائل امروز کشور است، اظهار کرد: دغدغه سالمندی جمعیت کشور در آینده و کاهش نرخ باروری در حال حاضر، از مهم‌ترین مسائل نظام سلامت و کشور است و امیدواریم مسؤولان مختلف با تبیین و آگاهی‌بخشی در تحقق سیاست‌های حوزه جمعیت نقشی مؤثر ایفا کنند.
وی افزود: وزارت بهداشت با راه‌اندازی قرارگاه جوانی جمعیت همه تلاش خود را برای پیشگیری از معضل بزرگ سالخوردگی کشور به کار بسته و در این راه به کمک تمام بخش‌ها به ویژه بخش‌های فرهنگی نیاز دارد؛ زیرا تشویق به فرزندآوری نیازمند پیوست فرهنگی است. جمهوری اسلامی ایران به اذعان سازمان بهداشت جهانی و کارشناسان سلامت، اکنون در تمام شاخص‌های سلامت در منطقه، پیشرو و دارای رتبه‌های نخست است.
احمد وحیدی، وزیر کشور هم با تاکید بر لزوم توجه به موضوع فرهنگسازی در زمینه فرزندآوری اظهار کرد: در هفته جمعیت قرار داریم. به طور قطع مهم‌ترین خطری که در مسیر ما قرار دارد موضوع کاهش نرخ باروری و پیر شدن جمعیت است و چاره‌جویی برای این موضوع مدت زمان محدودی است که پیش‌روی ما قرار دارد.
وی افزود: باید از این چاله هولناک نجات پیدا کنیم و ضرورت دارد در این مسیر توجه دائمی به این مسأله مهم داشته باشیم؛ در تبدیل سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری به قانون، تأخیر چند سالهای داشتیم. به طور قطع قانون یک بستر مناسب حقوقی فراهم می‌کند که در آن دستگاه‌های ذیربط وظایفی که دارندرا به درستی انجام دهند؛ اما با صرف قانون مشکلات حل نمی‌شود و موتور محرک حرکت این چرخ حساس یک اقدام جهادی و همه‌جانبه و فراگیر است، از این رو باید احساس نگرانی شدید از تحقق نیافتن افزایش نرخ باروری در همگان ایجاد شود.
بدون فرزندآوری نمی‌توانیم به ایران قوی بیندیشیم
وزیر کشور با بیان اینکه بدون فرزندآوری نمی‌توانیم به ایران قوی بیندیشیم، اضافه کرد: خطر هولناک پیری جمعیت وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت موضوع است.
وی گفت: ازدواج و تحکیم خانواده به عنوان بنیادی‌ترین نهاد جامعه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و این موضوع جزءسیاست‌های جمهوری اسلامی ایران است. در راستای افزایش ازدواج تسهیلاتی در نظر گرفته شده است، اما همه حوزه‌ها باید تلاش کنند و جریان ازدواج آسان و راحت را فراهم کنند.
صابر جباری، سرپرست مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت گفت: بر اساس ارزیابی ستاد ملی جمعیت و سازمان بازرسی، وزارت بهداشت در اجرای قانون جوانی جمعیت وزارتخانه پیشرو است. 95درصد تکالیف خود در قانون را انجام دادیم و 4 ماده قانونی به لحاظ اجرایی باقی مانده است که در حال تدوین و سایر تشریفات اداری است.
کاهش 3.7 درصدی میزان موالید در کشور
وی افزود: میزان موالید در کشور 3.7 درصد کاهش پیدا کرده است اما شیب کاهش کمتر بوده است که نشان از تاثیر اجرای قانون جوانی جمعیت و فرهنگسازی دارد و می‌تواند سبب رهایی از سالخوردگی شود.
میانگین سن زنان و مردان ایرانی در فرزندآوری
سرپرست مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت ادامه داد: میانگین سن مادران در فرزندآوری 27.3 سال و پدران 32 سال است. فاصله اولین فرزندآوری بعد از ازدواج زیاد است که توصیه ما این است که در دو سال اول ازدواج اقدام به فرزنداوری کنند؛ چراکه اگر به تاخیر افتد ممکن است مشکل ناباروری دیر تشخیص داده شده و درمان آن سخت‌تر شود. بیشترین میانگین سنی پدران در اولین فرزندآوری در استان تهران با 34.4 سال و کمترین در سیستان و بلوچستان با 27.1 سال است.
میانگین سنی ازدواج در پسران 28 سال و در دختران 23.5 سال است و به غیر از استان سیستان و بلوچستان در بقیه استان‌ها روند ازدواج کاهشی بوده است
افزایش موالید در فرزندان سوم و چهارم
جباری ادامه داد: الگوی فرزندآوری در کشور به سمت تغییر است؛ میزان تولد فرزند اول و دوم کاهشی بوده است، اما شاهد افزایش موالید در فرزندان سوم (2.5 درصد) و چهارم (15 درصد) هستیم و این نوید بخش این است که اگر در زمینه اقتصادی و فرهنگ سازی عمل کنیم، می‌توانیم جوانی جمعیت را حفظ کنیم.
روند کاهشی ازدواج در کشور
وی تاکید کرد: در زمینه ازدواج سال قبل نسبت به سال 1400 حدود 3.9 درصد کاهش داشتیم. میانگین سنی ازدواج در پسران 28 سال و در دختران 23.5 سال است و به غیر از استان سیستان و بلوچستان در بقیه استان‌ها روند ازدواج کاهشی بوده است که به دلایل متعددی بستگی دارد.
وی درباره اعتبارات اجرای قانون جوانی جمعیت گفت: اعتبار مصوب جوانی جمعیت برای وزارت بهداشت در سال گذشته 2.3 همت (هزار میلیارد تومان) بوده اما هیچ بودجه‌ای تخصیص پیدا نکرده است.
جباری ادامه داد: 22 تا 23 میلیون زن در سن باروری یعنی سن 15 تا 49 سال داریم.
سیده صالحه مرتضوی، کارشناس جمعیت درباره «طرح جوانی جمعیت و اینکه این طرح چه نقاط مثبت و منفی دارد و چکار کنیم این طرح به خوبی اجرا شود؟», گفت: ایران سال‌ها کشوری با جمعیت جوان بوده است. با مروری گذرا بر تغییرات نرخ رشد جمعیت کشور‌مان در طول سالهای گذشته خواهیم دید علی‌رغم روند افزایشی نرخ رشد جمعیت تا قبل از سال 65, از سال 65 تا 85 طی یک دوره 20 ساله نرخ رشد جمعیت کشور با کاهشی در حدود 2.3 به عدد 1.6 رسیده است.
مرتضوی بیان داشت: به بیانی دیگر در یک دوره 20 ساله، کاهشی حدود 60 درصد در نرخ رشد داشته‌ایم. این روند کاهشی از سال 1395 تا 1400 نیز ادامه پیدا کرده و در طی این دوره 5 ساله نرخ رشد جمعیت ما 50 درصد کاهش داشته و به اندازه‌ای حدود 6 دهم رسیده است.
وی ادامه داد:با مقایسه‌ای ساده می‌توان دریافت با گذشت زمان افت نرخ رشد جمعیت در کشور سرعت بسیار بیشتری به خود گرفته است؛ واقعیتی تلخ که مواجهه کشور با این بحران جمعیت را برای ما ملموس‌تر می‌کند.
علی‌رغم روند افزایشی نرخ رشد جمعیت تا قبل از سال 65, از سال 65 تا 85 طی یک دوره 20 ساله نرخ رشد جمعیت کشور با کاهشی در حدود 2.3 به عدد 1.6 رسیده است
در دهه 60 نرخ باروی حدود 6 بود
این کارشناس جمعیت متذکر شد: این بحران را از دریچه‌ای دیگر نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد. در کنار نرخ رشد، کاهش شاخص مهم دیگری به نام "نرخ باروری کلی" نیز نمایش دیگری از این معضل جدی است. در دهه 60 نرخ باروری حدود 6 بوده؛ یعنی هر زنی در سنین باروری خود به طور متوسط 6 فرزند به دنیا می‌آورده است؛ در حالی که این شاخص هم اکنون به 1.6 رسیده که به شدت نگران کننده است. طبق شواهد و مستندات علمی موجود، به"نرخ باروری کلی" 2.1 نرخ جایگزینی می‌گویند.
مرتضوی ابراز کرد: به این معنا که اگر این شاخص در کشوری به کمتر از 2.1 برسد، نرخ رشد روند کاهشی پیدا خواهد کرد و به دلیل کاهش تعداد موالید، علاوه به تحدید جمعیت، بحران دیگری تحت عنوان "سالخوردگی جمعیت" رخ خواهد داد. اصطلاحی که به مفهوم افزایش درصد سالمندان نسبت به کل جمعیت به دلیل کاهش تعداد و در نتیجه نسبت گروه‌های سنی جوان‌تر نسبت به سالمندان در یک جمعیت است.
وی افزود:البته مجموعه عوامل متعدد و متنوعی مانند کاهش ازدواج، افزایش طلاق، افزایش سن ازدواج، کاهش فرزندآوری و رشد ناباروری نیز وجود دارند و برایند اثر تمام این فاکتورها رسیدن به نرخ رشد جمعیت 6 دهمی و قرار گرفتن در این شرایط حساس است.
این کارشناس جمعیت در پاسخ به این پرسش که «چه دستگاه، سازمان یا افرادی مسؤول رسیدگی و رفع این مشکل و بحران ملی هستند؟» گفت: نظر به اهمیت بسیار بالای جوانی جمعیت و نقش تعیین کننده آن در معادلات ملی و بین المللی و همچنین تذکر و تاکید فراوان رهبری معظم انقلاب بر پرداختن به بحث جمعیت قبل از تبدیل آن به یک چالش غیر قابل حل در سالهای آتی, توجه به این موضوع و مشارکت تک تک آحاد جامعه، از سیاستگزاران و مدیران گرفته تا متخصصین و دانشگاهیان و از همه مهم‌تر عموم جامعه در برطرف کردن این نگرانی جدی و واقعی, از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
مرتضوی اظهار داشت:با توجه به اینکه سال‌ها در ایران شعارهایی مانند "فرزند کمتر، زندگی بهتر" تبدیل به یک فرهنگ رایج شده بود، برای تغییر این موضوع نیز نیاز به یک کار فرهنگی است و نکته مهم در امور فرهنگی این است که موضوعات فرهنگی باید مطالبه مردم باشد تا آنها خود را درگیر این موضوع بدانند. برای اجرایی شدن قانون جوانی جمعیت راهی به جز جلب مشارکت فعال عموم مردم نیست.
وی در پاسخ به این پرسش که «به نظر شما مسائل اقتصادی چقدر در ایجاد و ادامه این وضعیت اثرگذار است؟», گفت: در ایجاد بحران جمعیت، فاکتورهای بسیار متنوع و متعددی نقش ایفا می‌کنند. وضعیت اقتصادی، سرمایه اجتماعی، عادات و آداب و رسوم فرهنگی، رفتارها و الگوهای اجتماعی، الگوسازی‌های نامناسب در رسانه‌های داخلی و خارجی، سبک زندگی مدرن و... از جمله عواملی هستند که به اشکال مختلف با اثر متقابل بر یکدیگر باعث بروز این بحران می‌شوند.
این کارشناس تصریح کرد:همان طور که نمی‌توان نقش بحران‌های اقتصادی و فقر را بر تمایل به فرزندآوری نادیده گرفت، باید به این نکته مهم توجه کرد که اتفاقا در حال حاضر در کشور ما، بعد خانوار و تعداد فرزندان در خانواده‌هایی که از سطح اقتصادی بهتری برخوردارند، عموما کوچکتر از خانواده‌های واقع در طبقات اقتصادی ضعیف تر است.
مرتضوی خاطرنشان کرد:نرخ پایین باروری در استان‌ها و خانواده‌های با رفاه بیشتر و درآمد بالاتر، می‌تواند موید برجسته‌تر بودن نقش سایر عوامل نقش آفرین در کنار مساِئلی چون رفاه اقتصادی باشد. این واقعیت، لزوم برنامه‌ریزی و مداخله جامع و همه جانبه جهت اصلاح و ارتقای وضعیت موجود را خاطر نشان می‌سازد.
وی درباره اینکه متخصصان در این زمینه چه طور می‌توانند نقش آفرینی موثر داشته باشند؟ بیان داشت:یکی از مواد مهم قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، بحث آموزش و فرهنگ سازی است. فرهنگ سازی در حوزه جمعیت به دو بخش فرهنگ سازی عمومی و فرهنگ سازی سلامت تقسیم می‌شود. نقش عوامل فرهنگی و باورها و نگرش‌های افراد در حل این بحران ملی بسیار پر رنگ و با اهمیت است که متخصصین در این بخش نیز می‌توانند هدایت کننده باشند.
این کارشناس جمعیت متذکر شد:همانطور که شرح داده شد عوامل متعدد و متنوعی به تدریج و در طول سالهای قبل باعث تغییر نگرش و رفتار عمومی و تمایل به فرزند کمتر در کشور شده است. اصلاح این روند، نیازمند برنامه‌ریزی و اجرای رویدادها و برنامه های فرهنگی در جهت اطلاع رسانی گسترده به جامعه در زمینه بحران جمعیت و فرهنگ سازی برای داشتن جمعیت جوان در کنار مداخلات اقتصادی و اجتماعی است.
مرتضوی اضافه کرد: کمک به ارتقای سطح سواد سلامت جامعه در خصوص جوانی جمعیت، فراهم آوردن زمینه‌های لازم برای تولید و عرضه محتوای مناسب، صحیح، علمی و روزآمد، طراحی پیام‌ها و محتوای سلامت در خصوص جوانی جمعیت در بستر رسانه‌های مختلف و همکاری علمی و موثر با رسانه‌های حمایت کننده از خانواده و جوانی جمعیت از جمله اقداماتی است که می‌توان در این زمینه انجام داد.
دقت کنیم! اکنون زنگ خطر پیر شدن جمعیت و کاهش نیروی جوانی در سطح جامعه ایران به صدا در آمده و همت بالای همه دستگاه‌های مرتبط, به ویژه دستگاه‌های فرهنگی برای فرهنگ سازی در جهت فرزند آوری و در کنار آن تسهیل شرایط اقتصادی برای آسان شدن گذران زندگی و معیشت خانواده‌ها را می‌طلبد و نباید فقط به گفتار درمانی در خصوص جمعیت و جوانی آن بپردازیم.
پایان پیام /
شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید
این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنید بحران جمعیت سالمندی سالخوردگان پیری جمعیت این خبر توسط افراد زیر ویرایش شده است
