نقش آفرینی قطر در توافق میان ایران و امریکا به چه میزان بوده است؟
امیر مجتهدی - پژوهشگر سیاست خارجی
سرانجام پس از یک سال گفت‌وگوی فشرده میان مقامات ایران و امریکا، فرآیند اجرای تبادل زندانیان و همچنین آزادسازی تمام پول‌های بلوکه شده ایران آغاز شد. وزارت امور خارجه قطر اعلام کرد که قطر نقش مهمی در دستیابی به توافق مبادله زندانیان بین ایران و ایالات متحده داشته است اما سوال اینجاست که نقش آفرینی قطر در این توافق به چه میزان بوده است؟ چرا با وجود کشور هایی مانند عراق و یا عمان که در سال‌های اخیر میزبان چندین دور مذاکرات پشتیبان امریکا و ایران بوده است، این توافق با مشارکت قطر صورت گرفت؟
سال‌ها قبل که قطر آمادگی خودش را برای میزبانی از گفت‌وگوی‌های میان ایران و امریکا اعلام کرد، بیشتر کارشناسان بین‌المللی معتقد بودند قطر، کار سختی را برای خود انتخاب کرده است اما با نگاه به کارنامه قطر در حوزه سیاست خارجی میتوان متوجه این موضوع شد که قطر از تجارب مناسبی برای میزبانی از گفت‌وگو‌های دو جانبه برای برقراری صلح برخوردار است. مانند میانجیگری بین دولت‌های جیبوتی و اریتره را برای حل و فصل اختلافات مرزی، میانیگری میان جنبش مقاومت اسلامی (حماس) و جنبش آزادیبخش فلسطین (فتح) با هدف تسریع روند آشتی ملی بین خود، میزبانی از نمایندگان امریکا و طالبان، میانجیگری میان کنیا و سومالی، میانجیگری بین دولت یمن و حوثی‌ها، و ده‌ها مورد دیگر همگی نشان دهنده ی تلاش قطر برای حل و فصل بحران‌های بین‌المللی است. در خصوص میانجیگری قطر بین ایران و امریکا میتوان گفت که این کشور بر اساس دستورات شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر این کشور و بر اساس اعتقاد به ضرورت حل و فصل اختلافات از طریق راه‌های مسالمت آمیز و دیپلماتیک و گفت‌وگو برای حل و فصل اختلافات بین‌المللی، تمام تلاش خود را به کار گرفت تا با تشدید سفرهای مقامات قطری به واشنگتن و تهران برای انتقال پیام و نزدیک‌تر کردن مقاصد، مذاکرات را به موفقیت برساند.
مجموع این اقدامات قطر، علاوه بر منافع بین‌المللی و مرزی در خدمت منافع تجاری آنها نیز هست. در واقع قطر با سرمایه‌گذاری‌های گستره تجاری و نفوذ سیاسی، نقش مهمی در کنترل بسیاری از بحران‌ها در سراسر جهان داشته است. از طرف دیگر توافق بین ایران و امریکا نشان دهنده اعتماد دو طرف به کشور قطر به عنوان یک میانجی بی‌طرف و یک شریک قابل اعتماد بین‌المللی است چرا که قطر بزرگترین پایگاه نظامی امریکا در خاورمیانه است و از زمان آغاز بحران اوکراین، اهمیت این کشور برای غرب بار دیگر افزایش یافته است، زیرا این کشور یکی از بزرگترین تولیدکنندگان جهانی گاز طبیعی مایع است و بنابراین منبعی بالقوه برای جایگزینی کاهش عرضه گاز روسیه به اروپا و امریکای شمالی است. برای ایران نیز این کشور یک متحد قابل اطمینان است زیرا در زمانی کشورهای عربی دوحه را محاصره کردند، سعودی‌ها و امارات متحده عربی در ازای رفع تحریم‌ها شروطی را برای قطر مطرح کردند از جمله این که دوحه روابط خود با تهران را کاهش دهد و همکاری نظامی و اطلاعاتی خود با ایران را قطع کند اما قطر این درخواست‌ها را رد کرد. از آن پس این کشور به یک بازیگر مطمئن برای ایران تبدیل شد. سرانجام زندانیان ایران و امریکا، در چند هفته ی آینده در قطر مورد تبادل قرار خواهند گرفت.
پول‌های بلوکه شده ایران نیز ابتدا از واحد پول کره جنوبی (وون) به یورو تبدیل می‌شود و سپس به حسابی در قطر ارسال می‌شود که ایران می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. هر چند که این روند کمی کند خواهد بود چرا که کره جنوبی نگران است که انتقال 6 یا 7 میلیارد دلار وون به یکباره بر نرخ ارز و اقتصاد تأثیر منفی بگذارد. دولت دکتر ابراهیم رئیسی قصد دارد از آزادسازی منابع ارزی در راستای پشتیبانی از تولید استفاده کند.
