نهضت نوحه‌سرایی لازمه حیاتی شعر آیینی
یک شاعر آئینی در خصوص سرودن نوحه بیان کرد: امروز جهاد بزرگ شاعران نوحه نوشتن است چون آنچه که امروز بیشتر و فراتر از فضای هیات برای مخاطب جذابیت دارد، نوحه است.
حسین صیامی در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز اربعین با تاکید بر اینکه امروز نوحه‌های خوبی نوشته می‌شود که زبان حال اهل بیت (ع) یا درباره زیارت کربلاست، اظهار کرد: به نظر من لازمه اساسی و حیاتی شعر امروز نهضت نوحه است و همین‌طور که اکنون دوستان خوب من کار انجام می‌دهند، باید بیشتر نوحه نوشته شود چون در روزگار کنونی نوحه حلقه ارتباطی بین مخاطب بی‌نهایت با فضای شعر اهل بیت (ع) است.
این شاعر آئینی خاطرنشان کرد: اتفاقات خوبی در حوزه نوحه افتاده و آثار بسیار خوبی نوشته شده که بر سر زبان مردم افتاده است و باید به این توجه داشت. خیلی از زحمات در این زمینه توسط شاعران و نوحه‌نویسان بی‌چشم‌داشت انجام می‌شود. به نظر من امروز نوحه مهمتر از غزل و ترانه است و باید بیشتر به آن پرداخته شود چون گاهی یک نوحه که در یک هیات 500 نفری خوانده می‌شود و از طریق فضای مجازی به گوش میلیون‌ها نفر می‌رسد و همه با آن ارتباط برقرار می‌کنند.
پر کردن خلاءهای موسیقی عاشورایی توسط مداحی استدیویی
صیامی در خصوص موسیقی عاشورایی بیان کرد: در فضای موسیقی عاشورایی دو نوع اثر وجود دارد. یک نوع از آن مداحی استدیویی است که یک مداح در فضایی که موسیقی به آن معنا وجود ندارد و ضرب سینه‌زنی است، با تنظیم استدیویی و همان ملودی که شاید در هیات هم خوانده باشد را ضبط می‌کند که به نظر من کار بسیار خوب و جذابی است که مخاطبان زیادی هم دارد. آقای محمدحسین پویانفر هم اخیرا آلبومی در این قالب منتشر کرد که به نظر من این کار تبلیغ بسیار خوبی است و چه بهتر که بیشتر اتفاق بیفتد و دوستان دیگر هم به این سمت بیایند.
وی تصریح کرد: نوع دیگر نیز کار روتینی است که یا گروه سرود می‌خواند و یا خواننده که من کار عاشورایی بسیار درجه یکی در این زمینه نشنیده‌ام. خواننده‌های معروف در این زمینه کار کرده‌اند اما بعضی از این آثار دچار ایرادات شعری است. در حوزه تصمیم‌گیری برای موسیقی ارزشی نیز دچار مشکلات بسیاری هستیم. در مدیریت هیات‌ها متولی خاصی برای نوحه وجود ندارد اما در حوزه موسیقی ارزشی ده‌ها متولی با سلایق متفاوت وجود دارد که دست و پای شاعر را می‌بندد. این در حالی است که در سال‌های اخیر آثاری در حوزه موسیقی مطرح شد که دوستان نوحه‌سرا شعرهای‌شان را نوشته‌اند.
این شاعر آئینی ادامه داد: به نظر من در فضای موسیقی عاشورایی باید خیلی بیشتر فعالیت انجام شود و کارهایی که اکنون انجام می‌شود، آن‌طور که باید دیده نمی‌شود و دلیل این اتفاق دخالت افرادی است که متولی امر هستند که هنر این کار را ندارند و باعث می‌شود که نتوانیم اثر خوب بشنویم. در این زمینه هزینه‌های بسیاری هم صرف می‌شود و شاید در محرم هر سال صدها میلیون تومان هزینه تولید آثار موسیقی عاشورایی می‌شود اما نتیجه ملموسی در پی نداشته است.
صیامی اظهار کرد: امسال من نیز در حوزه موسیقی تولید اثر داشته‌ام اما اثرم شنیده نشده چون فکر می‌کنم‌که خلاءها را مداحی استدیویی پر می‌کند و مخاطب بدون اینکه صدای ساز بشنود، نوحه را با ریتم بسیار مناسب که ده‌ها سال تجربه شده، می‌شنود که ریتم و ملودی آن ممکن است تغییر کند اما برای مخاطب آشناست. اگر واقعا بخواهیم هنر عاشورایی را ترویج کنیم، باید سالانه 20 اثر تاپ و درجه یک موسیقایی داشته باشیم که حق مطلب ادا شود اما این اتفاق نمیفتد چون به نظرم آن فکری که باید پشتوانه این موضوع باشد، وجود ندارد.
وی در رابطه با تاریخچه شعر عاشورایی اظهار کرد: اگر بخواهیم به سابقه اصیل شعر عاشورایی نگاه کنیم، شروع اشعار عاشورایی نخستین مرتبه در همان زمان وقوع رویداد عاشورا و در ابتدا توسط خود ائمه معصومین (ع) رخ داد؛ چه در ورود به کربلا و چه در شب عاشورا و پس از آن. هم در اشعار عاشورایی اشعار مرثیه و غم‌بار وجود دارد و هم اشعار حماسی که اصحاب و یاران سیدالشهدا (ع) نیز در رجزخوانی‌های هنگام مبارزه در صحرای کربلا انجام می‌دادند که دو بعد حماسه و مرثیه در آن وجود داشت و در ادامه نیز در ماجرای اسارت اهل بیت (ع)، حضرت زینب (س) در کوفه ابیاتی را خطاب به سر مقدس حضرت ابی عبدالله (ع) خواندند. در برخی منابع تاریخی دیده شده امام سجاد (ع) هم ابیاتی را سروده‌اند و حتی بعد از آن در عزاداری حضرت ابا عبدالله (ع) در روز اربعین و دو روز بعد از آن که کاروان در کربلای معلی بود، حضرت سکینه (س) در هنگام وداع ابیاتی را خوانده‌اند.
صیامی افزود: پس از آن افرادی که کسوتشان شاعری بود مانند کمیت و دعبل خزاعی و... در رابطه با امام حسین (ع) و واقعه کربلا شعر گفته‌اند. در عصر امروز هم که شاعران شعر می‌گویند، شاید شعر عاشورایی پررنگ‌تر از گذشته شده باشد.
این شاعر آئینی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین نکات و مزیت‌هایی که در زبان عربی وجود دارد، گستره آن زبان است؛ یعنی در زبان عربی با واژه‌هایی روبه‌رو می‌شویم که گاهی اوقات 20 عنوان معادل فارسی دارد و هر کدام، از یک زاویه خاص از آن تعبیر مربوطه استفاده می‌کند. این باعث می‌شود که دست شاعر توانمند هنگام سرودن شعر باز باشد و آن مفهوم مورد نظر را بهتر و دقیق‌تر به مخاطب برساند. وقتی در زبان عربی چنین قدرتی نهفته است، شعر شاعران عرب هم از این جهت مزیت بیشتری نسبت به شعر فارسی دارد. البته شاید در گذشته بیشتر این موضوع در قالب یک اتفاق ارزیابی می‌شده ولی در 60 سال اخیر شاعران فارسی‌زبان اتفاقات خیلی خوبی را در حوزه شعر عاشورایی رقم زده‌اند اما باز هم آن ظرفیت زبانی که در زبان عربی وجود دارد، طبعا در زبان فارسی وجود ندارد. ضمن اینکه اساسا فرم شعر را ما از زبان عربی گرفته‌ایم و شعر پیشینه قوی‌تری در زبان عربی دارد.
صیامی ادامه داد: ما در تاریخ زبان فارسی شعرهای زیادی داشته‌ایم اما پیشینه و گسترش آن مربوط به زبان عربی بوده است. پیامبر (ص) وقتی به بعثت رسید، در یک جامعه‌ای بود که در آن جامعه مقام شاعران را بالا می‌دانست و شاعران شخصیت‌های متمول و قابل توجهی بودند. این مساله نشان‌دهنده این است که شعر در زبان عربی سابقه گسترده‌ای دارد و این سابقه باعث می‌شود که شاعران عرب زبان در حوزه اشعار آئینی و عاشورایی آثار متفاوت‌تری ارائه کنند.
وی خاطرنشان کرد: نمونه‌هایی از اشعار عاشورایی به زبان عربی وجود دارد که مورد تایید اهل بیت (ع) بوده که می‌توان به شعر دعبل خزاعی اشاره کرد. وقتی دعبل در ایام محرم خدمت امام رضا (ع) رسید و حضرت دعبل را دید، به او گفت که تو با شعر گفتنت ما را یاری می‌کنی و او مرثیه‌ای در آنجا خواند که حضرت او را دعا کرد. کمیت نیز همین‌طور؛ وقتی برای حضرت شعر می‌خواند، حضرت با شنیدن آن اشعار اشک می‌ریخت.
این شاعر آئینی در خصوص سابقه شعر عاشورایی در زبان فارسی عنوان کرد: سابقه شعر فارسی در رابطه با وقایع عاشورا و کربلا به قرن 4 و 5 بازمی‌گردد. شعر درخشان آن دوره شعر محتشم کاشانی است که در قرن‌های نزدیک‌تر به ما سروده شده است اما در عصر امروز از نظر گستره‌نویسی بیشتر شده و شاعران بیشتری شعر می‌نویسند و باید صبر کرد و در آینده سنجید که چقدر شعر فارسی در حوزه شعر عاشورایی موفق عمل کرده است.
توجه به محتوا و شعریت، لازمه شعر عاشورایی
صیامی در رابطه با نقاط قوت و ضعف اشعار عاشورایی امروز بیان کرد: وقتی می‌خواهیم در حوزه نقد وارد بشویم، باید به خیلی از مطالب دقت کنیم. حوزه شعر عاشورایی و اساسا سرودن شعر برای اهل بیت (ع) با اشعار عاشقانه و اجتماعی متفاوت است و نباید در آن آنقدر غرق در آرایه‌های ادبی شد که مفهوم از دست رود. گاهی اوقات شاعران آنقدر سراغ آرایه‌های ادبی خاص می‌روند تا کشف‌های عجیب به وجود بیاورند که آن وقت معنا و محتوایی که لازم است از نظر علمی، تاریخی و اعتقادی در شعر وجود داشته باشد را از دست می‌دهند. گاهی اوقات نیز برعکس می‌شود و ما آنقدر به محتوا توجه می‌کنیم که شعریت را از دست می‌دهیم.
وی ادامه داد: مهم‌ترین مشکل به عقیده بنده این است که شاعر به جای اینکه اطلاعاتش را در زمینه‌های دینی، اعتقادی و تاریخی از کتب، منابع و مقاتل دسته اول ما دریافت کند، از مداحان و ذکر مصیبت‌ها به دست می‌آورد. به نظر من هر شاعر اهل بیت (ع) به مطالعه دقیق کتب و مقاتل احتیاج مبرم دارد.
این شاعر آئینی افزود: نکته خیلی بارزی که در اشعار عاشورایی امروز دیده می‌شود، زاویه نگاه‌های جذاب است؛ برای نمونه در حال حاضر از زبان تیر، اسب و... شعر وجود دارد. امروز روی موضوعاتی دست گذاشته می‌شود که سابقا درباره آن شعری وجود نداشت. در مورد شخصیت‌هایی که در کربلا حضور داشتند هم همین‌طور است. قدیم درباره افرادی مانند حر، مسلم ابن اوسجه و حبیب ابن مظاهر غزل نداشته‌ایم اما امروز شعرهای زیادی داریم که این‌ها به برکت انقلاب اسلامی است و جریان انقلاب که پشتوانه شعر آئینی است، باعث این اتفاق شده است.
خطوط قرمز در اشعار عاشورایی
صیامی با بیان اینکه باید خطوط قرمز در اشعار عاشورایی رعایت شود، گفت: یکی از خط قرمزهای روشن موضوع مقتل است که نباید شاعر در بیان واقعه از مقتل فراتر برود. چند نکته دیگر وجود دارد که یکی مربوط به بیان با زبان حال است؛ یعنی آیا می‌توان بدون استناد به تاریخ از زبان اهل بیت (ع) مطلبی را درباره واقعه گفت؟ در این مواقع باید توجه کرد که در آن هم شانیت اهل بیت (ع) حفظ شود؛ نباید فراموش کنیم که شانیت بنی هاشم خیلی بالاست و وهن و توهین در سروده‌ها نباید صورت بگیرد. یکسری از مطالب کج‌فهمی برای مخاطب ایجاد می‌کند که از آن نیز نباید استفاده شود؛ حتی اگر مبتنی بر روایتی مستند باشد. باید شهادت عزت‌مندانه حضرت در اشعار بیان شود.
وی افزود: آقای قزوه شعری دارد که در آن می‌گوید «گودال قتلگاه پر از عطر سیب بود / تنهاتر از مسیح کسی بر صلیب بود» که عزت‌مندانه در آن شعر ماجرای گودال قتلگاه را تعریف می‌کند. اگر ما نیز می‌خواهیم شعری بگوییم، باید عزت اهل بیت (ع) در مرثیه را رعایت کنیم. این مساله مخصوصا در رابطه با مخدرات اهل بیت (ع) که حساسیت بیشتری نسبت به آن‌ها وجود دارد، اهمیت بیشتری دارد.
این شاعر آئینی با بیان اینکه در سه حوزه غزل، ترانه و نوحه فعالیت می‌کند گفت: شاعر وقتی میخواهد دست به هر کاری در حوزه شعر بزند، ترانه بگوید، غزل بگوید و یا نوحه بسراید، باید حال و هوای مخاطب را مدنظر داشته باشد. نظر شخصی من این است که وقتی می‌خواهیم برای حضرت رقیه (س) شعر بنویسیم، چون دختر کوچکی است و روحیه‌ای لطیف دارد، باید با ترانه شعر بسراییم چون زبان در ترانه عامیانه است و زبان لطیف‌تری دارد. در غزل ناچار هستیم که از تعابیر و صحبت‌های سنگین‌تر استفاده کنیم اما در ترانه اینطور نیست. اشعار بسیار خوبی در قالب ترانه در سال‌های اخیر نوشته شده است. آقای جانفدا یک ترانه بسیار زیبا درباره حضرت رقیه (س) دارد که در آغاز آن آورده «تو وقتی اومدی گفتم که تقصیر دل من بود / تو که دیدی بابات خوابه چه وقت گریه کردن بود» که در آن از تعابیر بسیار لطیف استفاده کرده است.
صیامی عنوان کرد: به نظر من دشوارترین نوع شعر عاشورایی غزل است چون غزل دست و پای شاعر را خیلی می‌بندد؛ در واقع به این دلیل که خیلی موارد را باید در نوشتن غزل رعایت کنیم، این شیوه شاعری دشواری بیشتری دارد که در ترانه نیاز به آن نیست. البته زبان ترانه چون زبان رایج ماست، سختی‌های دیگری دارد؛ برای مثال باید جذابیت‌های دیگری داشته باشد که بتواند مخاطب را جذب کند.
وی با اشاره به محدودیت‌های اربعین امسال بیان کرد: هر سال در روز اربعین جلسه‌ای در طبقه دوم حرم سیدالشهدا (ع) برگزار می‌شد و شاعران در آنجا شعرخوانی داشتند که این دلتنگی امسال برای شاعران وجود دارد که نمی‌توانند در آنجا حضور داشته باشند. بالاخره شاعران حس دیگری دارند و امسال این حس متفاوت است و عموما ما شاعرها فکر می‌کردیم که مزد عزاداری در محرم این است که در روز اربعین به پابوس امام حسین (ع) می‌رویم. دعا می‌کنیم که امام حسین (ع) به ما کمک کنند تا بتوانیم آنچه که حق مصیبت ایشان است را ادا کنیم و در آن مسیر قدم برداریم.
انتهای پیام