نوروز گردی در باغ‌ها و عمارت‌های زیبای خراسان جنوبی / از میراث جهانی اکبریه تا بهشتی در قلب کویر
ترنم بهار در باغ و عمارت های زیبا و ثبت جهانی استان خراسان جنوبی به عنوان یکی از زیباترین مناطق گردشگری ایران، این مکان‌ها را چون جواهری در دل کویر به درخشش در آورده و این روزها بعد از دو سال محدودیت‌های کرونایی، میزبان مسافران نوروزی است.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از خاورستان، با رسیدن بهار، طبیعت ردای سبز بر تن می کند. چکاوک ها، هزار دستان و قمریان، نغمه ها و سرودهای فرح بخش و تازه سرمی دهند و انسان ها را به مهرورزی، گره گشایی و هم گرایی فرا می خوانند. بهار، پیام آور عشق و رویش است و موسم سرور و آشتی و به همین خاطر است که خواستنی است و با آمدنش دل ها سرشار از سرور و جان ها معرفت می یابد.
خراسان جنوبی جاذبه های تاریخی زیادی دارد. در این میان یکی از دیدنی ترین و زیباترین جاذبه های خراسان جنوبی باغ های سرسبز آن است. خصوصا در ماه های فروردین و اردیبهشت که جاذبه شان چندین برابر می شود. به‌گفته آمار اعلام شده از منابع رسمی، خراسان‌جنوبی 25 باغ تاریخی دارد که از این تعداد 16 باغ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. بعضی از معروف ترین باغ های این دیار شهرت جهانی دارند و در یونسکو نیز به ثبت رسیده اند.
باغ اکبریه؛ میراث جهانی در دل کویر
در میان آثار تاریخی بیرجند باغ و عمارت اکبریه بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای را بسوی خود جلب می کند تا انسان را بی اختیار وادار به مدح و ستایش طراح و معمار بنای عظیم و باغ با شکوه اکبریه نماید. این باغ و بنا در زمینی به مساحت 5.3 هکتار و کوشک مرکزی آن در دو طبقه مجزا مربوط به دوره های زندیه تا اوایل دوره پهلوی طراحی و احداث شده است.
تزئینات آن شامل تالارآینه، میانخانه و گنبد عرقچین و تزئینات مقرنس، رسمی بندی می باشد. با توجه به کاربری اولیه بنا که به عنوان دارالحکومه مورد استفاده بوده است، باغ در گروه باغهای حکومتی قرار می گیرد. باغ اکبریه با توجه به نظام هندسی موجود در کرت بندی، انطباق آکس ورودی بر محور تقارن کوشک و بنای سردر ورودی دارای هندسه‌ای خاص و نظام‌مند و نشانگر یک نمونه برجسته باغ ایرانی است، گونه‌های گیاهی سازنده باغ از تنوع مطلوبی برخوردار است و وجود انبوهی از درختان غیرمثمر همچون کاج با قدمتی بیش از 100 سال و تنوعی از درختان سرو و بوته‌های شمشاد و غیره است.
هم اکنون سفره خانه سنتی و سه گنجینه ارزشمند باستان شناسی ومردم شناسی، حیات وحش و.. برای بازدید کنندگان و مشتاقان آثار و یادگارهای تاریخی شهر کهن بیرجند دراین مجموعه گنجانده شده است. باغ و عمارت اکبریه در سال 1378 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و در سال 2011 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به عنوان جوان‌ترین باغ ایرانی که به ثبت جهانی رسیده شناخته می‌شود.
بازدید از باغ اکبریه در ایام نوروز از ساعت 9 صبح تا هشت شب است و در این مکان تاریخی با ارزش بازارچه فروش صنایع دستی و خانه موسیقی نیز برپا شده است.
باغ رحیم‌آباد؛ میراثی سرسبز
مجموعه باغ و عمارت رحیم آباد در شهر بیرجند و در روستایی با همین نام واقع شده است. باغ رحیم آباد دارای دو در ورودی است که فضای دسترسی به داخل از همین دو در میسر می باشد. مجموعه تاریخی رحیم آباد شامل حصار، برجهای نگهبانی، باغ، عمارت اصلی، حوضخانه، عمارت کلاه فرنگی، اصطبل و فضاهای خدماتی می باشد. در سه گوشه حصار گلین باغ بقایای برج ها مشهود است و تنها برج شمال شرقی بنا با ساخت عمارت به کلی از میان رفته است.
محور اصلی باغ در حدفاصل دو عمارت و در خط تقارن طولی آن می باشد. این محور با دو حوض، یک استخر و درختانی در دو سوی مسیر از سایر نقاط متمایز شده که خود جلوه ایی است از الگوی باغ ایرانی. همچنین این عمارت دارای طاقنماهای تزئینی و تزئینات رسمی بندی می باشد. قدمت این بنا حداقل به دوره زندیه بر می گردد.
در مرکز باغ عمارتی ساخته شده که ویژگی های معماری آن تداعی کننده نوع معماری اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است. در بنای عمارت تزئیناتی شامل قرنیزهای گچی که البته به عنوان سرستون نیز محسوب می شود به چشم می خورد. نقشه بنا به گونه ای طراحی شده که با تعبیه درهای متعدد، دستیابی به فضاهای گوناگون به راحتی صورت می گیرد. در مقابل عمارت، استخری در وسط خیابان اصلی باغ واقع شده است. باغ دارای دو خیابان اصلی است که عمارت مرکزی در مرکز تقاطع این دو خیابان قرار دارد. درختان باغ عمدتاً شامل کاج و سپیدار و درختان مثمری چون زردآلو و زرشک است.
باغ و کوشک امیرآباد
باغ و کوشک علی‌آباد در 35 کیلومتری شمال شرقی جاده بیرجند به زاهدان در دشت علی‌آباد و در روستایی به همین نام واقع شده است. وجود حصارها و برجهای دیده‌بانی و نگهبانی در چندصد متری کوشک حکایت از اهمیت این باغ و روستا دارد. باغ و کوشک علی‌آباد متعلق به خاندان سپهری از کارگزاران حکام محلی منطقه بوده است.
بطور کلی این مجموعه شامل باغ، کوشک اصلی، بناهای بهم پیوسته جهت سکونت خدمه و کارگران و نگهبانان، حمام و مطبخ که فضای تفکیک شده‌ای را از بقیه بنا بوجود آورده است، می‌گردد. بنا در دو طبقه اول و همکف طراحی و احداث شده است. طبقه همکف این بنا به فرم چهارضلعی با فضاهایی وسیع، اتاقک‌ها، میان خانه و انباری است که به فراخور نیاز کاربری‌های مختلفی نیز داشته‌اند. طبقه اول مجموعه نیز بیشتر شامل اتاقهای تابستانی و زمستانی می‌باشد. باغ علی‌آباد دارای یک محور اصلی است که در دو طرف آن درختان کاج به چشم می‌خورد و کوشک با فاصله از محور اصلی باغ واقع شده است. در دو سوی خیابان اصلی باغ کرت‌ها به شکل تقریباً منظمی قرار گرفته است.
تماشای آمیختگی معماری ایرانی و اروپایی در باغ منظریه
مزرعه و زمینی که این عمارت درآن ساخته شده است، در سال 1317 شمسی توسط محمد ابراهیم شوکت الملک، حاکم قاینات، به کلنل پریدوکس، کنسول دولت انگلیس، مقیم قاینات و سیستان واگذار شده است. مجموعه ساختمان کنسولیاری در داخل باغی مصفا واقع شده و به علت اینکه در شیب کوهپایه های باقران قرار گرفته برای استفاده از زمین، با استفاده از کرسی چینی سنگی در فواصل مختلف زمین را هموار و مسطح کرده اند. این بنا بر روی یک صفه به ارتفاع 90 سانتیمتر احداث شده که نمای صفه با آجرهای ایرانی بصورت راسته، تزئین شده است. کل مجموعه در چهار جهت دارای رواقی با ستونهای قطور مستطیل و مربع است. جهت ساختمان رو به شمال شرق و درب ورودی در وسط ایوان قراردارد. در طرفین ایوان اصلی، ستون های رواق بصورت قرینه اجرا شده که فواصل بین آنها دارای تزئینات آجری است. باغ دارای دو خیابان اصلی است و با توجه به شیب زیاد زمین کرتهای باغ به شکل پلکانی می باشد. با توجه به نحوه ساخت و طرح و نقشه مجموعه می توان گفت که روح معماری اروپایی به همراه عناصر معماری ایرانی در این مجموعه بهم درآمیخته است. تاریخ ساخت بنا به دوره پهلوی باز می گردد.
باغ شوکت‌آباد؛ جلوه معماری اصیل
مجموعه باغ و عمارت شوکت آباد در فاصله 5 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند و در روستای شوکت آباد واقع شده است و شامل حصار، برجهای دیده بانی، سردر ورودی، عمارت اصلی، حوضخانه، عمارت نارنجستان، باغ، اصطبل و فضاهای خدماتی می باشد. در مجموع بناهای باغ شوکت آباد بصورت متراکم بوده و در جبهه جنوبی و شرقی باغ احداث شده است. جبهه جنوبی اکثراً اتاق های منفرد و دارای کاربری خدماتی جهت ساکنان باغ بوده و عمارت اصلی جبهه جنوبی مخصوص حاکم و خانواده او بوده است که بعضی از فضاهای داخلی جهت تشریفات و پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار می گرفته. عمارت احداث شده در جبهه جنوبی باغ شوکت آباد به صورت طولی و شرقی - غربی است که به لحاظ فرم نیز یکنواخت می باشد.
از دیگر ویژگی های جالب این بنا ارتباط یافتن فضاهای داخلی با یکدیگر است که این ارتباط به وسیله دالان ها، راهروها و اتاق ها میسر می گردد. عمارت نارنجستان یکی از فضاهای مهم محسوب شده و در پشت عمارت اصلی واقع شده است. این بنا اندرونی باغ بحساب می آمده که زندگی خصوصی حاکم و خانواده او در این بخش جریان داشته است. محوطه سازی باغ از نقطه نظر درختان و فرم بصورت منظم و دارای مسیرهای ارتباطی به طرف همدیگر است که تقاطع هایی را نیز در آن بوجود آورده و این بخش ها را گل هایی زینت می دهند که در حاشیه این مسیرها چشم نوازی می کند. وجود یک استخر و کانال های متعدد باعث شده که آبیاری درختان تسهیل گردد. درختان میوه موجود در این محوطه شامل انار، سیب، انگور، گلابی واز جمله درختان تزئینی می توان به سرو، چنار، تبریزی، سپیدار و کاج اشاره نمود. تاریخ احداث باغ و عمارت شوکت آباد به دوران قاجاریه باز می گردد.
باغ بهلگرد؛ تفرجگاه ییلاقی
باغ بهلگرد در فاصله 30 کیلومتری شمال شرقی بیرجند، در امتداد جاده بیرجند _ زاهدان و در روستای بهلگرد واقع شده است. مجموعه باغ و عمارت بهلگرد شامل بخشهای متعددی همچون ورودی، هشتی، حیاط اندرونی، محل سکونت خدمه، حیاط بیرونی و اصطبل می باشد. ورودی باغ دارای سردری ساده با درب چوبی دو تکه است که با گل میخهای کروی تزئین شده است. طاق نماهای کم عرض و کم عمق فضای هشتی را تشکیل می دهد که بعد از ورودی قرار گرفته است. محوطه اندرونی در امتداد هشتی واقع شده و فضای نسبتا وسیعی را به خود اختصاص داده است. در میان این محوطه استخری به شکل چهار ضلعی به آن چشم می خورد و عمارت اندرونی باغ درضلع جنوبی در دو طبقه ساخته شده است. حیاط بیرونی که به محوطه اصلی باغ راه دارد شامل عمارتی با معماری ساده و زیبا می باشد. باغ بهلگرد با بهره گیری از شیب زمین و در جهت جنوب به شمال طراحی و ساخته شده است. برخورداری از اندرونی و بیرونی و تنوع پوشش گیاهی از شاخصه های مهم آن است. باغ و عمارت بهلگرد به عنوان تفرجگاه ییلاقی حاکم محلی، در دوره قاجار بنا شده است.
عمارت معصومیه؛ تداعی‌کننده چهل‌ستون اصفهان
مجموعه معصومیه در نزدیکی غرب بیرجند قرار دارد و در دوره پهلوی احداث شده است. عمارت معصومیه که در مقابل استخری هشت ضلعی واقع شده، دارای پلان چندضلعی بوده و همچون نگینی در میان باغ معصومیه می درخشد. ورودی اصلی باغ در ضلع شرقی قرار گرفته که هم اکنون مورد استفاده نیست. در این عمارت همچون سایر بناهای تاریخی تمام فضاها و اتاقهای آن به یکدیگر راه دارند، به صورتی که امکان ورود به داخل ساختمان ازهر سوی عمارت میسر می باشد. قوسهای بکار رفته در بنا از نوع هلالی بوده و نمای بیرونی آن با هره چینی آجری مزین شده است. در فضای زیرین این ساختمان زیرزمین بنا وجود دارد. این عمارت از جبهه شرقی به استخری مشرف است که جلوه زیبایی به آن داده است. پلان بنا در ضلع شرقی به حالت مدور در آمده و در جلوی آن بالکنی به چشم می خورد. در این مجموعه علاوه بر باغ اصلی دو باغ دیگر نیز وجود دارد که در یکی از آنها عمارتی ساده خودنمایی می کند و دیگری فاقد عمارت است. گونه گیاهی غالب در این باغ درخت کاج بوده و درختان میوه ای همچون زردآلو، زرشک و عناب نیز در آن وجود دارد.
باغ گلشن طبس؛ بهشتی در قلب کویر
طبس شهری است که گل و گیاهان یکی از عناصر شکل دهنده آن محسوب می‌شود، در باغ‌ها، باغچه‌ها، کنار جویبارهای خیابان‌ها، باغچه‌های وسط میدان‌ها و خیابان‌ها انواع گل و گیاهان به فراوانی کاشت می‌شود، اغلب گل و گیاهانی که در طبس می‌رویند ارانی هستند و باغ‌ها و باغچه‌های طبس هنوز رنگ و بوی باغهای ایرانی را دارند.
«باغ گلشن طبس» باغی تاریخی متعلق به دوره افشاریه - زندیه است که توسط میرحسن خان، سومین حاکم طبس، از سلسله خوانینی که به واسطه نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، ایجاد گردیده.
گونه‌های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم‌های متفاوت آب و هوایی و هزاران درخت میوه در آن طبیعتی بی‌نظیر را آفریده به طوری که جهانگردانی چون سون هدین سوئدی و اندره گدار فرانسوی که از طبس دیدن کرده‌اند از این باغ زیبا و درختان تنومند و سایه خنک نخل‌ها و نغمه زیبای آب روان جوی‌ها و فواره‌های متعدد که آب را مانند تحفه‌ای به آسمان می‌فرستد سخن رانده‌اند.
طراحی ابن باغ بر اساس نمونه چهار باغ و برگرفته از آیات قرآنی بهشت است که دو نهر آب روان و دائمی همدیگر را قطع می‌کنند. یک نکته منحصر به‌فرد دیگر در باغ گلشن که تنها در تاج‌محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به‌صورت مربع است خطوط اصلی باغ شامل دو خیابان است که یکی در محور ورودی و دیگری عمود بر آن قرار دارد و سطح باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم می‌کند، باغ گلشن طبس در 20 دی 1355 با شماره ثبت 1310 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام /
