هر زمان سرود جدی گرفته شد، شعر کودک هم جدی گرفته شد

مهدی زنگنه دبیر کنگره ملی نوحه به مناسبت روز جهانی کودک با اشاره به پرداختن به حوزه کودک و نوجوان در نوحه‌ها گفت: در حقیقت اولین و قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین شعر کودک، لالایی مادر‌ها و مادربزرگ‌ها بوده و هست. هر کودکی که به دنیا می‌آید از شب اولی که وارد این دنیا می‌شود و پا به این هستی، می‌گذارد، برایش لالایی می‌خوانند و این لالایی، شکل گرفتن تمام احساسات یک کودک با شعر و موسیقی است.

وی افزود:، اما اگر بخواهیم شعر کودک و نوجوان را در گونه‌های ادبی تقسیم‌بندی کنیم، قطعاً در تقسیم‌بندی‌های تاریخ ادبیات که گونه‌ها و ژانر‌های ادبی را شامل می‌شوند، شعر کودک و نوجوان سابقه طولانی ندارد. از قرن هجدهم به بعد، ما در تقسیم‌بندی‌های ادبی با شعر کودک و نوجوان در ادبیات اروپا مواجه می‌شویم که به طبع این نوع تقسیم‌بندی و این نوع نگاه در سال‌های بعد به ایران هم آمد.

زنگنه تصریح کرد: درست است که در گذشته اشعار گلستان و بوستان سعدی یا کلیله و دمنه و حتی شاهنامه برای کودکان و نوجوانان ایرانی خوانده می‌شد، اما همان اشعار برای بزرگسالان هم خوانده می‌شد و تقسیم‌بندی وجود نداشت، اما در یکی دو قرن اخیر می‌بینیم که واژه ادبیات کودک و نوجوان به طبع تقسیم‌بندی‌هایی که در اروپا شکل گرفته، به مشرق زمین و ایران هم آمده است.

شاعرانی که در حوزه شعر کودک طبع‌آزمایی کردند

دبیر کنگره ملی نوحه تصریح کرد: چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن، ما با شعرایی مواجه می‌شویم که طبعشان را به صورت ویژه و دربست در اختیار کودک و نوجوان قرار دادند و در این عرصه قلم زدند. بسیاری از شعرا هم همان طور که برای بزرگسال شعر گفتند، در این حوزه هم طبع‌آزمایی کردند و آثار موفقی هم داشتند.

وی ادامه داد: مرحوم قیصر امین‌پور کسی است که شعر بزرگسال را به خوبی گفته و وقتی وارد شعر نوجوان هم شده است، موفق عمل کرده است یا حتی فروغ فرخ‌زاد با آن همه نگاه‌های روشن‌فکرانه و مدرنی که در حوزه شعر داشته است، ولی برای کودک هم شعر می‌گوید. احمد شاملو هم همین‌طور و البته کسانی هم بودند و هستند که صرفاً طبع خود را در اختیار کودک و نوجوان قرار دادند و بیشترین آثار را در این حوزه خلق کردند مثل استاد مصطفی رحماندوست، ناصر کشاورز و...

تفاوت دو نگاه در حوزه شعر کودک و نوجوان

زنگنه با اشاره به اینکه بحث‌های متعددی در حوزه کودک و نوجوان شکل گرفته و هنوز هم ادامه دارد، گفت: برخی معتقد هستند که شعر کودک و نوجوان یعنی شعر تعلیمی، یعنی شعری که قرار است آموزش‌هایی به مخاطب ارائه دهد. زندگی کردن را به او بیاموزد، اصول اعتقادات را به او یاد دهد و در اختیار آموزش و پرورش مستقیم قرار بگیرد. خیلی‌ها معتقدند که نه اساساً شعر کودک و نوجوان، لزوماً قرار نیست تعلیمی داشته باشد و در حوزه ادبیات تعلیمی جا نمی‌گیرد و می‌تواند رها، صرفاً به زیبایی‌ها بپردازد و حالا اگر که نکته آموزشی هم به مخاطبش یاد داد چه بهتر، اما اگر هم هیچ نکته آموزشی هم در شعر کودک و نوجوان نبود، عیبی ندارد. این دو نظر بوده و هست و احتمالاً از این به بعد هم خواهد بود.

دبیر کنگره ملی نوحه افزود: اتفاقی که در حوزه شعر برای کودک و نوجوان افتاده این است که بسیاری از اشعاری که در این عرصه سروده شده با موسیقی تلفیق شده یا به صورت ترانه بوده است یعنی قطعات پاپ یا به صورت سرود درآمده است و چه بسیار اشعاری که شعرا برای کودک و نوجوان سروده‌اند و بعد از آن تبدیل به قطعات موزیکال شده است، البته ما در حوزه شعر و موسیقی کودک و نوجوان در ایران مخصوصاً بعد از دهه 60 آنقدر آثار فخیم و فاخر نداریم. آثار ما شاید در دهه 50 و 60 چه در شعر کودک و نوجوان و چه در کتاب کودک و نوجوان، جدی‌تر از دهه‌های بعدی بود.

وی گفت: هرچه از دهه 60 عبور کردیم و به امروز نزدیک شدیم، با آثار کمتری مواجه شدیم و چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی، واقعاً پسرفت کردیم، تا این که چند سال پیش و از اواخر دهه 90 دوباره سرود و همخوانی کودک و نوجوان جدی گرفته شد. هر وقت سرود جدی گرفته شده، شعر کودک و نوجوان هم جدی‌تر گرفته شد؛ بنابراین ما می‌بینیم که طی 7 یا 8 سال گذشته، از اوایل دهه 90 به این سو، بخاطر اینکه بعضی از دستگاه‌ها و نهاد‌های فرهنگی به سرود پرداختند، شعر کودک و نوجوان هم دوباره به جهت کمی، با تعدد آثار مواجه شد.

زنگنه گفت: چند سال پیش به واسطه هجمه‌های فرهنگی فراوان از سمت فرهنگ دزدان و دشمنان و مهاجمین فرهنگی به سمت خانواده و نسل متولد دهه 80 و 90، آرام آرام بعضی از مداحان و شعرای آئینی هم به این فکر افتادند که نوحه‌هایی را برای این قشر تولید کنند. این نوحه‌ها و سرود‌ها با نگاه ویژه به کودک و نوجوان سروده شد و حتی در آثاری، جنسیت را هم لحاظ کردند. یعنی نوحه‌ای سروده شد برای دختران یا سرودی برای پسران مثلاً بین 10 تا 15 سال سروده شد. یعنی یک مقدار تخصصی هم بعضی از شعرا و مداحان به این ماجرا نگاه کردند.

چرا نوحه کودک و نوجوان وارد کنگره شد؟

دبیر ملی کنگره نوحه گفت: از دوره کرونا به این سو، این دغدغه خیلی جدی‌تر شد و ما می‌بینیم که بر تعداد نوحه‌هایی که در هیأت‌ها با نگاه مخاطب خاص کودک و نوجوان اجرا شد یا نوحه‌هایی که به آن نوحه‌های استودیویی یا مداحی‌های استودیویی یا سرود‌هایی که با موسیقی تنظیم شد، ولی با حال و هوای هیأت سروده شده بود و برای کودک و نوجوان بود، افزوده شد.

وی گفت: بعضی از مداحان پُرطرفدار و پُرمخاطب هیأت‌ها هم به این مهم پرداختند. آقای هلالی، آقای پویانفر و آقای مطیعی و بعضی دیگر از مداحان اهل بیت (ع) به صورت ویژه برای کودک و نوجوان آثاری را تولید کردند. صرف نظر از این که این آثار از نظر شعر و ملودی در چه رتبه‌ای قرار دارد، این حرکت و این اتفاق تازه و این هوای تازه‌ای که در هیأت‌ها تنفس می‌شد، ما را در سازمان هیأت و تشکل‌های دینی برآن داشت که در اولین کنگره ملی نوحه، بخشی را به موضوع نوحه کودک و نوجوان اختصاص دهیم.

کار حوزه کودک و نوجوان باید با نگاه صحیح به فضای ذهنی کودک و نوجوان سروده شود

زنگنه با بیان اینکه در فراخوان اولین کنگره ملی نوحه از نوحه سرایان کل کشور درخواست کردیم که اگر آثاری را برای کودک و نوجوان سروده‌اند برای ما ارسال کنند، گفت: تعدادی اثر از شهر‌های مختلف برای ما ارسال شد. برخی از نوحه‌سرایان از شهر‌های تهران، قم، اصفهان، مشهد و از چند شهر مختلف ایران برای ما آثار کودک و نوجوان ارسال کدند. بعضی‌ها با نگاه صحیح به فضای ذهنی کودک و نوجوان سروده شده بود و بعضی‌ها نه و صرفا شاعرش تصور می‌کرد که اگر بر فرض خیلی ادبیات عامیانه استفاده کند یا موسیقی بر فرض خیلی ریتمیک باشد، کار برای کودک و نوجوان می‌شود. حال که اینطور نیست.

بیابانکی، پویانفر و مرادی داوران کنگره در بخش کودک

دبیر کنگره ملی نوحه افزود: متخصصین کودک و نوجوان و موسیقی این حوزه چه در آئینی و چه در حوزه غیرآئینی می‌دانند که اثر تولید شده برای کودک و نوجوان، باید جهان مخاطبش را در نظر گرفته باشد و با نگاهی که کودک به هستی نگاه می‌کند، سروده شده باشد. با نگاهی که نوجوان به امام حسین (ع) و هیأت نگاه می‌کند، باید سروده شود و جهان مخاطبش، جهان ویژه خودش است. اصلاً این طور نیست که ما صرفاً با یک ادبیات عامیانه، یک موسیقی ریتمیک و... بتوانیم یک اثر کودک و نوجوان تولید کردیم.

وی ادامه داد: آثار رسیده به دبیرخانه توسط سه داور که هر سه متخصص در این حوزه بودند یعنی سعید بیابانکی به عنوان یکی از شعرای برجسته کشور که در حوزه شعر کودک و نوجوان کار کرده و متخصص، آقای شهاب مرادی به عنوان کارشناس تربیتی، روانشناس و کارشناس خانواده و محمدحسین پویانفر به عنوان یکی از پرکارترین ذاکران اهل بیت (ع) که در طول چندسال اخیر آثار فراوانی برای این دسته از مخاطبان هیأتی خوانده و اجرا کرده است، بررسی شد.

پیش‌بینی پیشی گرفتن نوحه کودک و نوجوان از شعر این حوزه

زنگنه گفت: در جلسات داوری و گفتگو‌هایی که با داوران داشتیم، ملاک‌هایی مطرح شد و هرکدام از دریچه نگاه‌های خود به ماجرا، مسائلی را مدنظر گرفته بودند، اما جالب اینکه تقریباً با اینکه هرکدام ویژگی‌ها و تخصص خاص خود را داشتند، در رأی نهایی باهم اتفاق نظر داشتند. نتیجه هر 3 نگاه تقریباً واحد بود. دلیلش هم این است که نوحه خوب خودش را معرفی می‌کند و می‌گوید که من نوحه خوبی هستم و نوحه ضعیف هم خودش را معرفی می‌کند.

دبیر کنگره ملی نوحه در پایان خاطرنشان کرد: در میان نوحه‌هایی که به دبیرخانه ارسال شد، در بخش کودک و نوجوان، واقعاً چند نوحه بود که نوید این را می‌داد که ما در آینده نزدیک با یک ژانر جدی در حوزه هیأت و حوزه شعر و نوحه هیأت مواجه خواهیم شد. احتمال اینکه در چندسال آینده حتی نوحه کودک و نوجوان از شعر کودک و نوجوان پیشی بگیرد وجود دارد و این احتمال قوی است، چون نوحه‌سرایان و مداحان جوان، دغدغه مخاطب نسل جدید را به صورت خیلی جدی دارند و پیگیر هستند که کار‌های متنوع و متعددی را در این حوزه تولید کنند.