همکاری‌های فزاینده چین و روسیه در سایه تهدید آمریکا
تهران - ایرنا - مسکو در تلاش است تا در همکاری با پکن و تأکید بر مباحث اقتصادی، پرستیژ نظامی خود را نیز افزایش دهد. دو قدرت شرقی حضور و نفوذ آمریکا در منطقه را تهدیدی علیه منافع خود می‌دانند.
شتاب سیاست مسکو به شرق پس از الحاق کریمه در سال 2014 شکل گرفت. تقویت روابط روسیه با چین به‌منظور خروج از انزوایی بود که غرب بعد از اعمال تحریم‌ها علیه مسکو به کار بست. در طول دو دهه گذشته، روابط دو کشور دارای ارزش‌های استراتژیک ماندگار شده است، به‌طوری‌که پکن هم انگیزه‌های جدی برای تقویت روابط بیشتر با مسکو تحت عنوان همکاری‌های اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک دارد.
نگاهی گذرا به روابط روسیه و چین
اتحاد جماهیر شوروی و چین در اواخر دوران جنگ سرد و از زمان «میخاییل گورباچف»، روند تعامل را مجددا آغاز کردند. دو کشور تلاش کردند مشکلات به‌جای مانده از جنگ سرد را حل و فصل کرده و نوعی اعتماد متقابل را به وجود آورند. روابط پکن و مسکو در دوران پساجنگ سرد در مراحل تعامل و تفاهم، متأثر از میراث رابطه شوروی و چین بوده است. شوروی از زمان بنیان‌گذاری حزب کمونیست چین در سال 1921 تا دهه اول پس از پیروزی انقلاب اکتبر 1949، نقش پراهمیتی در سیاست داخلی و خارجی چین داشت؛ به‌گونه‌ای که اولین پیمان ائتلاف چین کمونیست در دوران جنگ سرد بلافاصله پس از پیروزی انقلاب 1949 میان «مائو» و «استالین» منعقد شد. شوروی در دهه اول پس از انقلاب چین در ساماندهی اقتصاد و ارتش این کشور نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرد.
پس از جنگ سرد مراحل تعامل و تفاهم در روابط دو کشور به‌سرعت طی شد و آنان در فضای پساجنگ سرد و از میانه دهه 1990، قدم در مسیر همکاری استراتژیک گذاشتند. این همکاری‌ها از حوزه تجارت و انرژی تا مبادلات تسلیحاتی و همکاری‌های چندجانبه در پهنه بین‌المللی را دربر می‌گیرد. عزم و اراده رهبران دو کشور برای گسترش روابط، نقش مهمی در بسط همکاری آنان داشته است. از زمان دیدار «بوریس یلتسین» از چین در سال 1992، رهبران دو کشور دیدارهای منظم سالانه‌ای از پایتخت‌های یکدیگر به عمل‌آورده‌اند. اگرچه در طول دهه 1990 حجم مبادلات تجاری دو کشور کم بوده است، اما روابط نظامی در طول این دهه به‌سرعت توسعه یافت. در سال 1992 چین 8/1 میلیارد دلار تسلیحات از روسیه خریداری کرد. علاوه بر این، متخصصین روسی در امر آموزش همتایان چینی خود و نیز توسعه تکنولوژی‌های جدید نظامی وارد فرایند همکاری با این کشور شدند.
دو کشور در حوزه چندجانبه، در سال 1996 «گروه شانگهای 5» را با مشارکت قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان تشکیل دادند؛ گروهی که پایه‌ای برای تشکیل «سازمان همکاری شانگهای» شد. در همین سال یلتسین پیشنهاد مشارکت استراتژیک میان دو کشور را مطرح ساخت که با استقبال مقامات چینی مواجه شد و به‌تدریج چارچوب موجود روابط دو کشور را شکل داد. با شکل‌گیری تفاهم اولیه میان دو کشور و تعامل آنان، همکاری گسترده‌ای بین دو کشور شکل گرفت. با به قدرت رسیدن «ولادیمیر پوتین» گسترش روابط با چین تقویت شد.
کارشناسان روابط بین‌الملل بر این باورند که مشارکت استراتژیک چین و روسیه، حوزه سیاسی، اقتصادی و نظامی را دربرمی گیرد و روابط فی‌مابین در سطح مطلوب بین دو کشور در جریان است. مهم‌ترین مسأله درزمینه همکاری‌های فی‌مابین در حوزه انرژی، خطوط لوله انتقال نفت و گاز روسیه به چین است. این خط لوله اهمیت استراتژیکی برای چین دارد. در زمینه گاز نیز شرکت گاز پروم برای ساخت دو خط لوله گاز از روسیه به چین یادداشت تفاهمی به امضاء رساند. این موضوع درزمینه انرژی، کمک شایانی به امنیت اقتصادی طرفین می‌کند. در حوزه نظامی روابط دوجانبه روسیه و چین رو به گسترش است. چین مهم‌ترین خریدار تسلیحات روسیه است و نقش مهمی را در تداوم فعالیت مجتمع‌های نظامی این کشور ایفا می‌کند. تحریم تسلیحاتی که از 1989 تاکنون از جانب غرب بر پکن تحمیل‌شده و نیاز چین به افزایش سریع قدرت نظامی، اهمیت این تبادلات را بیشتر کرده است.
حضور آمریکا در منطقه؛ تهدید مشترک مسکو و پکن
چین و روسیه در «سین کیانگ» و «چچن» با تهدید تجزیه‌طلبی و افراط‌گرایی مواجه‌اند. آن‌ها شیوع افراط‌گرایی و تروریسم در منطقه آسیای مرکزی را به‌هیچ‌وجه برنمی‌تابند. علاوه بر این، دو کشور حضور و نفوذ ایالات‌متحده در منطقه را تهدیدی علیه منافع خود می‌دانند. اعلامیه پایانی اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در سال 2005 که در آن بر تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی از منطقه تأکید شده، نشان‌دهنده سیاست مشترک دو کشور علیه آمریکا در منطقه بود.
آسیای مرکزی بخشی از خارج نزدیک روسیه است و عمق استراتژیک چین محسوب می‌شود، بنابراین، طبیعی است که این دو به حضور و نفوذ ایالات‌متحده در این منطقه حساس باشند. حضور و نفوذ دیپلماتیک آمریکا در آسیای مرکزی برای دو کشور نگران‌کننده است، زیرا واشنگتن با همراهی برخی قدرت‌های غربی تلاش می‌کند سامان سیاسی کشورهای این منطقه را تغییر دهد و به سمت سیستم‌های دموکراتیک وهم گرا با غرب سوق دهد، امری که در انقلاب‌های رنگی خود را نشان داد. این در حالی است که یکی از اولویت‌های چین و روسیه در آسیای مرکزی، حفظ سیستم‌های سیاسی موجود است، سیستم‌هایی که با این دو کشور همراهی نشان می‌دهند. نماد این همراهی، سازمان همکاری شانگهای است که در آن کشورهای مهم آسیای مرکزی حضور دارند. سازمان همکاری شانگهای به‌گونه‌ای اهداف منطقه‌ای چین و روسیه را دنبال می‌کند و ابزاری برای پیشبرد منافع آن‌ها در منطقه است. این سازمان مهم‌ترین نهاد همکاری و مشارکت استراتژیک دو کشور است. دو کشور تداوم نظم هژمونی موجود را تهدیدی علیه منافع خود می‌دانند و در جهت سوق دادن آن به‌سوی نظام چندقطبی شدن تلاش می‌کنند.
مبادلات تجاری روسیه و چین
حجم مبادلات تجاری روسیه و چین در سال‌های اخیر در حال رشد بوده است. همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های پروژه‌های تولید هواپیما و هلیکوپتر، اکتشافات فضایی، بیوتکنولوژی، داروسازی و سایر صنایع با تکنولوژی پیشرفته است. بر اساس آمار اداره مرکزی گمرک چین، در پایان سال 2019، میزان مبادلات تجاری بین این کشور با فدراسیون روسیه 3.4 درصد افزایش‌یافته و به رقم 110.75 میلیارد دلار رسید که یک رکورد در طول تاریخ روابط تجاری دوجانبه است.
بر اساس این اطلاعات، صادرات چین به روسیه 3.6 درصد رشد کرده و تقریبا 49.7 میلیارد دلار بوده است. واردات کالاها و خدمات روسی به چین نیز 61.05 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل از آن 3.2 درصد افزایش نشان داده است. در ماه ژوئن سال 2019، روسیه و چین توافقنامه‌ای بین دولتی درباره تسویه‌حساب‌های مالی بین کشور بر اساس ارزهای ملی - روبل و یوان امضاء کردند. بدین ترتیب این دو کشور تسویه‌حساب‌های مالی خود بر اساس ارز بین‌المللی دلار را کنار گذاشتند و تعامل بین بانک‌های روسی و چینی را آسان‌تر کردند. در ماه مارس 2019، اداره مرکزی گمرک چین گزارش داده بود که طی ماه‌های ژانویه تا فوریه مبادلات بازرگانی بین روسیه و چین 1.7 درصد رشد داشت. این مبلغ 16 میلیارد دلار بود، درحالی‌که 6.83 میلیارد دلار آن فقط مربوط به ماه فوریه می‌شد.
در پایان سال 2018، مسکو و پکن مبادلات بازرگانی خود را با رشدی معادل 27.1 درصد افزایش داده و به رقم 107 میلیارد دلار رساندند. این رقم برای اولین بار حاصل‌شده بود. سپس حجم صادرات سالانه از چین به روسیه 12 درصد افزایش یافت و به بیش از 47.97 میلیارد دلار رسید که سهم واردات کالاهای روسی - 42.7 درصد و رقم 59.08 میلیارد دلار بود. از آن زمان به بعد، روسیه جایگاه نخست را در میان شرکای چین به خود اختصاص داد. در شرایط فعلی مسکو و پکن روابط و همکاری گسترده‌ای در حوزه‌های متعدد باهم دارند و روسیه سعی می‌کند از طریق مبادلات اقتصادی با چین بنیه نظامی و پرستیژ بین‌المللی خود را تقویت کند.
*س_برچسب‌ها_س*