واریز «یارانه 450 هزار تومانی» به این دلایل امکان پذیر است

دوباره موضوع یارانه‌ها و افزایش آن در دوران تبلیغات نامزد‌های انتخاباتی مطرح شده است و برخی از کاندیدا‌های ریاست جمهوری موضوع افزایش یارانه‌ها را مطرح کرده اند. آیا افزایش مبلغ یارانه‌ها امکان پذیر است؟ به گزارش تابناک اقتصادی، در سال 1387 مطابق با بررسی‌های صورت گرفته مشخص شد که تقریبا 70 درصد از جمعیت کشور تنها می‌توانند حدود 30 درصد از یارانه‌های پرداختی در کالا‌های مختلف را مصرف کنند و 30 درصد باقیمانده جمعیت هم 70 درصد از این یارانه‌ها را مصرف می‌کنند. با این وضعیت دولت نهم تصمیم گرفت که سر و سامانی به این اوضاع بدهد و به همین منظور در دی ماه سال 1387 محمود احمدی نژاد رئیس دولت نهم لایحه هدفمندی یارانه‌ها را به مجلس برد. پس از ماه‌ها چالش بر سر این لایحه، سرانجام یک سال بعد یعنی در دی ماه 1388 مجلس آن را به تصویب رساند و در اردیبهشت 1389 طرح هدفمندی یارانه‌ها در سه استان ایلام، گیلان و خراسان شمالی به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. درست 7 ماه بعد از اجرای آزمایشی، در آذر ماه 1389 این طرح به صورت جامع در کل کشور اجرا شد. *س_قرار بود یارانه 16 قلم کالا حذف شود _س* مطابق با قانون هدفمندی یارانه ها، باید یارانه 16 قلم کالا شامل بنزین، گازوئیل، گاز مایع، گاز طبیعی، نفت کوره، نفت سفید، برنج، روغن، قند و شکر، شیر، گندم، آب، برق، خدمات پستی، خدمات هوایی و خدمات زمینی طی 5 سال (با آغاز از سال 1389) به تدریج حذف و به قیمت‌های جهانی عرضه می‌شد. مقرر شد که 50 درصد از درآمد‌های حاصل از هدفمندی یارانه‌ها به صورت نقدی (45500 تومان هر نفر) و غیرنقدی (سبد کالا) به مردم، 20 درصد به دولت و 30 درصد به تولید پرداخت شود. در سال 1394 مهلت اجرای پنجساله طرح هدفمندی یارانه‌ها به پایان می‌رسید، اما هیچگاه دولت نتوانست این طرح را به پایان برساند. در این سال‌ها دولت هرگز نتوانست که اقشار ثروتمند را شناسایی و حذف کند، در نتیجه میزان یارانه سایر دهک‌های جامعه هم تغییر نکرد. عدم تغییر مبلغ یارانه در این سال‌ها و افزایش قیمت کالاها، عملا ارزش یارانه نقدی را به شدت کاهش داد. به عنوان نمونه در حالی که در سال 1389 هر فرد مشمول یارانه نقدی می‌توانست با یارانه خود 15 کیلو برنج ایرانی خریداری کند این میزان در سال 1400 به 1.2 کیلوگرم کاهش یافته است. *س_ماجرای یارانه 450 هزار تومانی چیست؟ _س* کاهش ارزش یارانه نقدی در این سال‌ها از یک سو و عدم توزیع مناسب آن از سوی دیگر موجب شده است تا یک بار دیگر نامزد‌های انتخابات ریاست جمهوری به این مسئله ورود کنند و پیشنهاداتی را داشته باشند. دکتر محسن رضایی یکی از کاندیدا‌های ریاست جمهوری 1400، روز جمعه هفتم خردادماه درباره افزایش یارانه‌های نقدی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: "در سال 1399 ارزش یارانه‌های پیدا و پنهان کشور، معادل 138 میلیارد دلار بوده است، ولی عملا کمکی به بهبود معیشت مردم نکرده است. چرا؟ چون به درستی توزیع نشده و اکثرا به نفع ثروتمندان توزیع شده است و نتیجه‌ای جز مصرف بی رویه و کمک به ثروتمندان بالای جامعه نکرده است. ملت عزیز و سربلند ایران بداند که با ساماندهی و هدفمندی یارانه ها، می‌توانیم شرایط کشور و معیشت خانواده‌ها را به سرعت بهبود دهیم. از ملت بزرگ و صبور ایران می‌خواهم که با رای قاطع و آگاهانه خود، دولت اقدام و تحول را تشکیل دهند. به ملت عزیز ایران می‌گویم که با رای قاطع شما ملت ایران و تشکیل دولت اقدام و تحول، سریعا با تعیین نرخ و قیمت ترجیحی، معادل چهار میلیارد دلار از محل فروش محصولات نفتی به ثروتمندان و معادل همین مقدار از خرید نهاده‌های دامی، صرفه جویی خواهیم کرد و با جلوگیری از اتلاف ثروت عمومی و قطع دست ویژه خواران، یارانه را به مبلغ چهارصد و پنجاه هزار تومان ماهانه برای هر فرد، به چهل میلیون نفر از ملت ایران (که درآمد کمتری دارند) واریز خواهیم کرد. " *س_آیا افزایش یارانه نقدی به 450 هزار تومان امکان پذیر است؟ _س* در دی ماه 1398 گزارشی توسط دفتر اقتصاد کلان معاونت هماهنگی برنامه و بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر شد که در آن میزان یارانه پرداختی آشکار و پنهان مورد برآورد قرار گرفته بود. نتایج این گزارش نشان می‌داد که برآورد "میزان یارانه‌های پنهان پرداخت شده" توسط دولت در بودجه 1398 به شرح جدول زیر و بالغ بر 649 هزار میلیارد تومان بوده است. همانطور که از جدول زیر مشخص است، بیش از 92 درصد معادل حدود 600 هزار میلیارد تومان از کل یارانه پنهان مربوط به حامل‌های انرژی شامل فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق بود. میزان یارانه‌های بودجه‌ای احصا شده 100 هزار میلیارد تومان در سال 1398 اعلام شده بود. مجموع یارانه‌های فرابودجه‌ای از محل صندوق‌های فرابودجه ای، منابع نهاد‌های عمومی غیردولتی و شرکت‌های دولتی 140 هزار میلیارد تومان در سال تخمین زده شده بود. در نتیجه، "جمع یارانه‌های آشکار" به 240 هزار میلیارد تومان می‌رسید. با این تفاسیر برآورد انجام شده در این گزارش نشان می‌داد در سال 1398، مجموع یارانه آشکار (240 هزار میلیارد تومان) و پنهان (حدود 649 هزار میلیارد تومان) برابر 890 هزار میلیارد تومان بوده است که این رقم معادل 10.9 میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریبا 2.2 برابر بودجه سالانه کشور بود. یکی از پیشنهادات این گزارش برای اصلاح نظام یارانه ای، تغییر در نحوه پرداخت یارانه از غیرنقدی به نقدی بود. جدول زیر که از گزارش مذکور برداشته شده است، توزیع یارانه پنهان مستقیم خانوار‌ها در دهک‌ها را نشان می‌دهد. در توضیح یارانه پنهان مستقیم باید گفت یارانه‌ای است که به خانوار‌ها اعطا می‌شود و مقدار یارانه پنهان بنگاه‌ها لحاظ نمی‌شود. بررسی‌های این گزارش نشان می‌داد که عمده یارانه‌های پنهان مستقیم به خانوار‌های پردرآمد می‌رسید. به عنوان مثال از مجموع 123 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم بنزین، حدود 11 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود 67 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود. در کالا‌های اساسی که عمدتا باید دهک‌های پایین از آن استفاده می‌کردند و بیشتر از یارانه آن‌ها بهره ببرند، سهم سه دهک نخست حدود 6.5 هزار میلیارد تومان و سهم سه دهک بالا حدود 18 هزار میلیارد تومان بود. در مجموع از میان 249 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، تنها 15.8 هزار میلیارد تومان به سه دهک کم درآمد می‌رسید و رقم 121 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پردرآمد می‌شد. همان گونه که از جدول زیر ملاحظه می‌گردد متوسط سهم هر خانوار حاضر در دهک اول از یارانه‌های پنهان 3.2 میلیون تومان در سال و سهم هر خانوار حاضر در دهک دهم از یارانه‌های پنهان 21.3 میلیون تومان در سال بود. نتیجه آن که متوسط دریافتی یارانه پنهان دهک دهم بیشتر از 7 برابر متوسط دریافتی دهک اول بود. بنابراین طبق اعداد و یارانه‌های پرداختی برآورد شده در این گزارش (که مربوط به سال 1398 بود)، می‌توان گفت رقم پرداختی یارانه 450 هزار تومانی برای هر ماه در مقابل یارانه‌های آشکار و پنهانی که دولت در یک سال برای هر فرد پرداخت می‌کند (10.9 میلیون تومان) رقمی نیست و به راحتی با تغییر مکانیزم‌های پرداخت می‌توان این میزان یارانه را در سال بین 40 میلیون نفر تقسیم کرد. این مسئله و تغییر مکانیزم پرداخت می‌تواند بدون آنکه فشاری بر هزینه‌های دولت آورد به راحتی یارانه 450 هزار تومانی ماهانه را محقق سازد.