وضعیت بحرانی تالاب‌های کشور ریشه در چه تهدیداتی دارد؟
اصفهان - متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی با اشاره به اینکه بیش از نیمی از مساحت تالاب‌های کشور ظرفیت تبدیل شدن به کانون گردوغبار را دارند، مشکلات ریشه‌ای وضعیت بحرانی تالاب‌ها را تشریح کرد.
اصفهان - متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی با اشاره به اینکه بیش از نیمی از مساحت تالاب‌های کشور ظرفیت تبدیل شدن به کانون گردوغبار را دارند، مشکلات ریشه‌ای وضعیت بحرانی تالاب‌ها را تشریح کرد.
علی ارواحی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه به طور کلی تالاب‌ها به دلیل واقع شدن در پست‌ترین نقاط حوضه‌های آبخیز، تحت تأثیر تغییرات، تحولات و فعالیت‌های بالادست قرار می‌گیرند، اظهار داشت: سلامت تالاب‌ها شاخصی کاربردی و عینی برای ارزیابی عملکرد ما در مدیریت حوضه‌های آبخیز محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: علاوه بر این، تالاب‌ها کارکردهایی دارند که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به ذخیره سیلاب، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، تولید غذا، فرصت‌های شغلی، تثبیت شن‌های روان، جلوگیری از انتشار ریزگردها، میزبانی تنوع زیستی، جذب کربن و دیگر آلاینده‌ها، گردشگری طبیعی، تعدیل آب و هوا و بالاخره تولید ثروت و درآمد برای مردم محلی، اشاره کرد.
متخصص مدیریت زیست بوم‌های تالابی ابراز داشت: متأسفانه اکنون تالاب‌های کشور در وضعیت بحرانی قرار گرفته اند و از پاره‌ای مشکلات و تهدیدات ریشه‌ای رنج می‌برند که در برخی موارد باعث شده، کارکردهای اصلی خود را از دست بدهند و هزینه‌های جبران ناپذیری متوجه دولت و مردم شود.
به گفته وی مداخلات انسانی اعم از قوانین و سیاست‌های کشور، برنامه‌های توسعه دولت، حکمرانی آب، مناسبات اجتماعی، وضعیت اقتصادی مردم، ویژگی‌های فرهنگی، تغییرات اقلیمی، سلایق مدیریتی و سیاسی به قدری متنوع، متکثر و پیچیده است که به سختی می‌توان سهم هر یک را در وضعیت بحرانی امروز تالاب‌های کشور مشخص کرد.
سیاست‌های مبتنی بر توسعه آب‌محور و حکمرانی غیراصولی آب
ارواحی افزود: با وجود این، آنچه مسلم است سیاست‌های مبتنی بر توسعه آب محور، حکمرانی غیر اصولی آب و عدم تخصیص حقابه محیط زیستی تالاب‌ها به عنوان مهم‌ترین و تاثیرگذارترین تهدیدات پیش روی تالاب‌ها شناسایی می‌شوند اما این تنها مشکل تالاب‌های کشور نیست.
متخصص مدیریت زیست بوم‌های تالابی فقدان همبستگی بین شاخص‌های اقلیم - امنیت غذا - محیط زیست و آب در برنامه‌های توسعه ملی و استانی را یکی از مهم‌ترین تهدیدات ریشه‌ای و مشکلاتی که گریبان تالاب‌های کشور را گرفته اند، دانست و اضافه کرد: توسعه بخشی و اجرای طرح‌های توسعه آب محور و پروژه‌های زیربنایی فاقد ارزیابی دقیق اثرات زیست محیطی در محدوده‌های اثرگذار بر تالاب‌ها و همچنین تعلل و انفعال در بهره مندی از ظرفیت بازدارندگی قانون حفاظت و احیای تالاب‌های کشور و دیگر قوانین بالادستی از دیگر تهدیدات ریشه‌ای حیات تالاب‌های کشور بوده است.
ارواحی ادامه داد: تأمین نشدن حقابه زیست محیطی تالاب‌ها به ویژه در اثر حکمرانی ناپایدار آب، توسعه نامتوازن کشاورزی، احداث سازه‌های کنترلی و اجرای پروژه‌های انتقال بینحوضه‌ای که غالباً فاقد ارزیابی دقیق اثرات محیط زیستی بوده اند، از دیگر عوامل خشکی تالاب‌های کشور است.
دیپلماسی ناموفق آب‌های مرزی
وی، تغییر و تصرف بستر رودخانه‌ها، اختلال در مسیل جریانات سیلابی و همچنین ورود رسوبات ناشی از فرسایش خاک بالادست به رودخانه‌ها و تالاب‌ها و نیز توسعه سطح زیرکشت اراضی، راندمان پایین مصرف آب در بخش‌های شرب و کشاورزی و کشت محصولات پر مصرف در بالادست دریاچه‌ها و تالاب‌ها را از دیگر عوامل تهدید کننده تالاب‌ها برشمرد و افزود: دیپلماسی ناموفق آب‌های مرزی به سبب کم توجهی به راهکارهای برد - برد و بی توجهی به نقش ذی نفعان و نخبگان محلی متنفع از تالاب‌های مرزی در کشور ما و کشورهای همسایه به خشکی تالاب‌های مرزی منجر شده است.
متخصص مدیریت زیست بوم‌های تالابی خاطرنشان کرد: یک چالش جدی دیگر تغییر فاکتورهای اقلیمی و خشکسالی حاکم بر کشور است که متأسفانه نظام بهره برداری و میزان مصارف کشاورزی در بالادست تالاب‌ها با این تغییرات سازگار نبوده و تمام بار ناشی از کمبود آب به تالاب‌ها تحمیل شده شده است.
برنامه‌های مدیریت تالاب‌ها اجرا نمی‌شود
ارواحی، ورود انواع آلاینده‌های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده از صنایع، خطوط انتقال نفت، مزارع کشاورزی، شهرها و آبادی‌ها را به سمت تالاب‌ها تهدیدی جدی دانست و افزود: تشدید وابستگی معیشت جوامع محلی به منابع و تولیدات تالاب‌ها بیش از توان تجدید پذیری آنها بوده و از سوی دیگر با افزایش جمعیت و تشدید فشارهای اقتصادی همزمان شده است.
وی به حریق عمدی و تصرف اراضی تالابی و تغییر کاربری آنها به کشاورزی و راهیابی گونه‌های غیربومی و مهاجم به تالاب‌ها اشاره کرد و گفت: به دلیل شناخت ناکافی و پایین بودن سطح آگاهی از ارزش‌های اقتصادی و کارکردهای تالاب‌ها متأسفانه همکاری مؤثری از سیاست گذاران، برنامه ریزان، بخش‌های دولتی، مجریان توسعه و بهره برداران محلی در اجرای برنامه‌های مدیریت تالاب‌ها مشاهده نمی‌شود.
ارواحی ابراز داشت: متأسفانه نبود امکان دسترسی آسان و سریع عموم ذی‌نفعان و دست اندرکاران به اطلاعات و داده‌های مدیریتی مرتبط با تالاب‌های کشور یکی از چالش‌های مهم در این زمینه است.
بیش از نیمی از مساحت تالاب‌های کشور کانون بالقوه گردوغبارند
متخصص مدیریت زیست بوم‌های تالابی تصریح کرد: علاوه بر این‌ها با توجه به اینکه بیش از نیمی از وسعت سه میلیون هکتاری تالاب‌های کشور، پتانسیل تبدیل شدن به کانون گرد و غبار را دارند، متأسفانه در نتیجه تخریب تالاب‌ها و خشک شدن دریاچه‌ها انتظار می‌رود، جوامع انسانی در معرض طوفان‌های نمک، تشدید آلودگی سرزمین، ابتلاء به امراض تنفسی، از دست رفتن فرصت‌های معیشتی، مهاجرت، ناامنی غذایی و فقر قرار بگیرند و دولت نیز متحمل خسارات قابل توجهی برای ایجاد شغل، تأمین رفاه و حفظ سلامت مردم آسیب دیده شود.
راه‌های برون رفت تالاب‌های کشور از وضعیت بحرانی
ارواحی خاطرنشان کرد: برای برون رفت تالاب‌های کشور از وضعیت بحرانی حال حاضر و از آنجا که غالب راهکارهای مقابله با تهدیدات فوق و احیای تالاب‌ها در قالب برنامه‌های مدیریت تالاب‌ها شناسایی شده، می‌طلبد تا سازمان حفاظت محیط زیست ضمن بالفعل سازی تمام ظرفیت بازدارندگی قانون حفاظت و احیای تالاب‌های کشور، نسبت به ارزیابی دلایل ناکامی و اجرا نشدن مؤثر برنامه‌های مدیریت تالاب‌ها، ایفای کامل تعهدات دبیرخانه ملی مدیریت تالاب‌های کشور و برطرف ساختن موانع اجرای این‌دست برنامه‌ها اقدام کند.
وی اظهار داشت: همچنین سازمان حفاظت محیط زیست باید از فرصت تدوین برنامه هفتم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور نهایت استفاده را ببرد و بیش از پیش، ضمانت‌های لازم برای حفاظت و احیای تالاب‌های کشور و اجرای برنامه‌های مدیریتی تالاب‌ها را در متن برنامه توسعه هفتم اقتصادی و اجتماعی کشور تقویت کند تا بواسطه آن از تخریب هر چه بیشتر تالاب‌های کشور و بروز هزینه‌های جبران ناپذیر بعدی، جلوگیری شود.