پله؛ وداع با مروارید سیاه فوتبال برزیل و جهان / خاطره سفر به تهران در 50 سال پیش

وب‌گاه عصر ایران 1401/10/09 - 01:11 مشاهده در مرجع

در سال 1351 خورشیدی پله همراه تیم سانتوس به تهران آمد و در ماه خرداد به دعوت باشگاه تاج و پرویز خسروانی با تیم منتخب تهران و نه تیم ملی بازی کردند چرا که تیم ملی برای بازی‌های مقدماتی المپیک مونیخ در کره شمالی به سر می‌برد. با این که اکثر بازیکنان اصلی و شاخص تاج در تیم ملی بودند، ولی جمعیت زیادی حاضر شد. چرای آن هم روشن بود. به خاطر پله آمده بودند.

عصر ایران؛ امیر حسن خدیر - در یکی از برنامه تلویزیونی «مسابقه هفته» وقتی یکی از شرکت‌کنندگان که جوانی لاغر‌اندام و بلند‌قد و سبزه‌رو بود، اسم کامل «پله» مشهورترین بازیکن فوتبال برزیل و جهان - تا قبل از ظهور مارادونا - را به صورت کامل (ادسون آرانتس دوناسیمنتو) بر زبان آورد مجری با خود گفت: این پسر دیوانه است؟! از این رو از جوان شرکت‌کننده خواست دوباره همان عبارت را بگوید و باز تکرار کرد: "ادسون آرانتس دوناسیمنتو". آن مجری، منوچهر نوذری بود؛ شومن به معنی مثبت و کامل کلمه که شاید تنها مهران مدیری را بتوان با فاصله البته بعد از او توصیف کرد. آن جوان هم بله، به راستی دیوانه بود. دیوانه فوتبال و او کسی نبود جز عادل فردوسی‌پور که 20 سال تمام دوشنبه شب‌های ایرانیان را فوتبالی کرده بود و چند سالی است که به لطف جماعتی که انگار با هنر و زیبایی سر ستیز دارند در قاب تلویزیون دیده نمی شود و به جای او کسی نشسته که گمان کرده اگر نام واقعی سرمربی تیم ملی برزیل در جام جهانی قطر را به همان سبک بگوید خاطره عادل فردوسی‌پور را تازه می کند حال آن که نه آن پاسخ‌برنامه ریزی شده بود و نه مانند حالا با یک جست و جوی ساده و به طرفه العینی می شد دست یافت و بی‌جهت نبود که منوچهر نوذری را هم هاج و واج و شگفت‌زده کرد.

نوذری اهل فوتبال نبود اما پله را به قاعده می‌شناخت؛ هم او که در گوشه گوشه جهان کم کسانی را دیوانه فوتبال نکرده بود و عادل تنها یکی از این دیوانگان بود.

قلب آن پله که قلب صدها میلیون نفر را ربوده بود، شامگاه پنج‌شنبه 8 دی 1401 خورشیدی و دو روز مانده به آغاز سال نو میلادی (2023) از تپش بازایستاد؛ همان کودک فقیری که در کوچه های پر از زباله سائوپولو توپ های پارچه ای درست می کرد و با همان‌ها شروع کرد. 17 ساله بود که به عنوان جوان‌ترین بازیکن و گلزن تیم ملی در کنار بزرگانی چون واوا، زاگالو و گارینشا قرار گرفت و در خط حمله درخشید.

برزیل در آن زمان 4-2-4 بازی می‌کرد: دو مهاجم در نوک با دو گوش و دو هافبک که همه جای زمین سرک می کشیدند. یکی البته دفاعی‌تر و دیگری بازی‌ساز و نقش پله نوک کاذب بود اگرچه گاه تا قلب دفاع هم عفب می آمد و مربی او را آزاد گذاشته بود تا به همه جای زمین سر بزند.

مرد هزار گُله تاریخ فوتبال که در سیک سر زنی و پاس دادن و بازی‌سازی بی‌نظیر بود و در حالی که همواره مرکز ثقل تیم به شمار می‌رفت اما هیچ‌گاه کاپیتان نبود. حتی در تیم باشگاهی و در اوج شهرت هم بازوبند کاپیتانی نبست چرا که کاپیتانی در بعضی تیم‌ها به بازوبند نیست و باید کاپیتان واقعی باشی و پله بود.

نکته مهم و قابل توجه این است بازیکنان کنار پله در سال های 1958، 1962، 1966 و 1970 خود بزرگ بودند و او در میان آنها می‌درخشید. نام‌هایی چون گارینشا، جرزینهو، توستائو و واوا.

نقش او چنان ممتاز و یگانه بود که آسیب دیدگی در 1966 در بازی دوم مقابل پرتغال که به خروج او از زمین بازی انجامید سبب شد قهرمان جهان با دو شکست در مقابل پرتغال و مجارستان و در همان دور گروهی حذف شود.

در فینال 1958 در برابر سوئد در حالی که پشت به دروازه بود توپ را به روی ران خود آورد و با یک چرخش فوق‌العاده و شوتی دقیق گلی خاص زد و گل زیبای دیگر او در فینال 1970 در خاطره ها ثبت شد.

بازی با ایتالیا و انگلستان در 1970 صحنه نمایش پله شد. در هر دو بازی می‌توانست خود گل بزند اما به جرزینهو و کارلوس آلبرتو پاس داد و آنها گل زدند. پله گفت می‌دانستم اگر خودضربه بزنم احتمال گل زیاد است اما اگر پاس دهم حتمی است.

سطح بالای بازی پله چنان بود که تلألو او اجازه داد بازیکنانی که هم زمان با او بازی می کردند همچون اوزه‌بیوی پرتغالی‌، یوهان کرایف هلندی و جرج‌بست انگلیسی - نابغه‌ای که جام جهانی ندید - چندان که سزاوار بودند به چشم بیایند و بعدتر نام‌شان پررنگ شد.

پله در تهران

در سال 1351 خورشیدی پله همراه تیم سانتوس به تهران آمد و در ماه خرداد به دعوت باشگاه تاج و پرویز خسروانی با تیم منتخب تهران و نه تیم ملی بازی کردند چرا که تیم ملی برای بازی‌های مقدماتی المپیک مونیخ در کره شمالی به سر می‌برد. با این که اکثر بازیکنان اصلی و شاخص تاج در تیم ملی بودند ولی جمعیت زیادی حاضر شد. چرای آن هم روشن بود. به خاطر پله آمده بودند.

تیم منتخب تاج و پاس هم البته در مقابل یاران پله بازی زیبایی ارایه داد و داوری هم بر عهده عبدالرضا موزون بود. بعد از گل اول پله که به زیبایی تمام به ثمر رسید تمام جمعیت برای او کف می زد و جای شگفتی نداشت چرا که آمده بودند تا هنرنمایی او را ببینند. همچون دلفینی روی سانتر ادو نقش آفرینی کرد و دروازه مرحوم کیوان نیک‌نفس را گشود.

د‌ر آن بازی تیم سانتوس 9 گل زد اما داور 4 گل را نپذیرفت و همین خشم پلهز را برانگیخت به گونه ای که وقتی پله با ضربه کاشته هم گل زد به داور گفت: این را هم آفساید اعلام کن! آن بازی با نتیجه 5 بر یک تمام شد و زننده تنها گل ایران پرویز میرزا حسن بود.

ناخرسندی برزیلی ها از نحوه قضاوت عبدالرضا موزون به حدی بود که در ضیافت شام بعد از بازی وقتی خسروانی یک تخته قالیچه نفیس ابریشمین به او هدیه داد به طعنه گفت: آقای داور بیش از من شایسته این هدیه ارزنده است! پله در مصاحبه خود البته آن جمله مشهور را هم بر زبان آورد که امکانات باشگاه تاج را با رئال مادرید قابل قیاس دانست و حالا بعد از نیم قرن جا دارد به این پرسش پاسخ داده شود که چه بر سر این باشگاه آمد؟

نکته جالب دیگر در مورد پله این بود که دوست داشت تنها برای سانتوس بازی کند و می‌گفت بازی برای فقرای کشورم را بیشتر دوست دارم. این پیشینه البته بعدها که در قطب مقابل مارادونا و مدافع نظام سرمایه‌داری تصور می‌شد هم برای برخی باطل‌کننده آن گزاره بود و هم موجب افسوس.

وداع با شماره 10 برزیل

در سال 1970 و در پایان بازی یا یوگسلاوی در حالی با پیراهن شماره 10 بزریل خداحافظی کرد که سه جام‌جهانی را تجربه کرده بود و می توانست در یک جام دیگر هم حاضر شود. شماره 10 برای پله بسیار مهم بود و غیر از آن پیراهنی دیگر نپوشید؛ شماره‌ای که البته بر تن دیگران چنان ننشست که بر اندام او برازنده بود.

نه تنها با تیم ملی خداحافظی کرد که در 31 سالگی هم فوتبال رسمی خود را در سانتوس کنار گذاشت. پس از آن به فوتبال آمریکا رفت که در آن زمان هنوز جنبه نمایشی داشت و‌حرفه ای نشده بود و تازه به soccer توجه می کردند. در تیم کاسموس نیویورک با جیانلوکا کینالیا‌- گل‌زن مشهور ایتالیایی -، فرانتس بکن بائر و یوهان کرایف و شماری دیگر از نام‌های مشهور در آن لیگ به فوتبالی پرداختند که بیشتر نمایشی بود و از ایران نیز آندرانیک اسکندریان و ایرج دانایی‌فر به فوتبال نمایشی پیوستند.

به او لقب «ری» (سلطان) و «پرولا نگرا» (مروارید سیاه) دادند. در پایان بازی برزیل با انگلیس، بابی مور نزد پله رفت و با اشاره به سرود ملی انگلستان که می‌گوید "خداوند پادشاه را حفظ کند" به پله گفت "خداوند پله را حفظ کند".

از القاب او مرد هزار گله است و وقتی هزارمین را از روی نفطه پنالتی به ثمر رساند جمعیت به احترام و ستایش ایتاد و 5 دقیقه کف دند.

چندان کاریزما و جذبه داشت که هر گاه اختلاف مربیان و بازیکنان بالا می گرفت غایله فرئکش می کرد و او بود که سبب شد دوست و‌همبازی‌اش زاگالو مربی شود تا بتواند جام‌ژول ریمه را به خانه ببرد. همان جامی که در هفته های اخیر بالای تخت پله در بیمارستان بود.

کتمان نباید کرد که با ظهور نابغه ای چون دیه گو مارادونا که علیه سرمایه‌داری شورید و نظام حاکم بر فیفا را به چالش کشید خشی بر محبوبیت پله افتاد و انگار یکی سمت سرمایه ایستاده و دیگری جانب مردم حال آن که در عالم واقع چنان نبود و تفاوت پله با مارادونا در عین اشتراک در نبوغ فوتبالی در این بود که مثل او عاصی نبود.

با این حال تمام تلاش خود را برای رفع این اختلاف به کار بست و منتظر پاسخ متقابل نبود و بعد از مرگ مارادونا هم پیامی شورانگیز و احساسی فرستاد و گفت: " به زودی با تو در آسمان ها بازی خواهم کرد."

کمیته بین‌المللی المپیک در سال 1999 از او به عنوان ورزشکار قرن یاد کرد و مجله تایم نام او را در فهرست صد شخصیت برجسته قرن بیستم قرار داد. سال بعد (2000) هم فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار فوتبال او را به عنوان بازیکن برتر جهان انتخاب کرد و همچنین یکی از دو برنده مشترک بازیکن قرن فیفا بود. پله در مجموع 1279 گل در 1363 بازی به ثمر رسانده که شامل بازی‌های دوستانه هم می‌شود؛ اعدادی که در زمره رکوردهای گینس به ثبت رسیده است.

مشهورترین حضور پله غیر از زمین چمن فوتبال بر پرده سینما و در فیلم «فرار به‌سوی پیروزی» (جان هیوستن، 1981) است. به جز فیلم‌های متعدد مستند و ورزشی، پله در سه فیلم سینمایی دیگر هم بازی کرده است (هر سه هم در نقش خودش): «آس ترومبادیناس» (آنسلمو دوآرته، 1980)، «یک معجزه کوچک» (ترل تانن، 1985) و مایک بَست: مربی انگلستان (2001)

پله را بسیاری از صاحب‌نظران، بزرگ‌ترین و بهترین بازیکن تاریخ فوتبال می‌دانند هرچند دو اسطوره آرژانتینی (دیه گوماردونا و لیونل مسی) در برخی نظرسنجی‌ها، بالاتر یا هم‌تراز او قرار گرفته‌اند اما باید در نظر داشت که در زمان پله ضبط و ثبت تصاویر تلویزیونی که هنر او را پیش چشم همگان قرار دهد و با جزییات ثبت کند بدین سان نبود و این قاعده در قیاس دو ارژانتینی متقدم و متأخر هم صدق می کند و به یاد آورید در همین جام جهانی اخیر چگونه هنرنمایی مسی را در قاب های بزرگ تلویزیون و به لطف هنر و فناوری به تماشا نشستید.

در طول جام جهانی اخیر (2022 قطر) در جدال با مرگ بود و آخرین جمله که از او در خاطره ها ماند این بود: به فکر من نباشید، از فوتبال لذت ببرید....

حالا شاید بشود گفت بهترین خط حمله تاریخ نه در زمین که در آسمان شکل گرفته است: مارادونا در راست، کرایف در چپ و پله هم در نوک.

تماشاخانه