پیشرفت خیره‌کننده ایران در فناوری نانو

به گزارش مشرق،به اعتراف همه کارشناسان، تنها تدبیر منطقی و عاقلانه برای کم‌کردن فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، خنثی کردن اثر تحریم‌ها در حوزه‌های مختلف به کمک توسعه فناوری و تولید محصولات مرتبط با آن است. اتفاقی که شاید خیلی‌ها آن را دور از دسترس ببینند اما چند سال است که در زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور شروع شده و در بسیاری از فناوری‌های پایه‌ای نه تنها تهدید تحریم خنثی شده بلکه این تهدید به یک فرصت منحصربفرد برای شکوفا شدن قدرت نخبگان ایران در حل مشکلات کشور تبدیل شده است.

بیشتر بخوانید:

درخشش نانو ایرانی بر قله‌های افتخار

شکوفایی ایران در حوزه‌های فناوری، حاصل اعتماد به جوانان با استعداد است و حالا ایران به جز محصولات مرسوم، فناوری‌هایی دارد که نه تنها تحریم بوده و بومی‌سازی شده‌اند، بلکه کشورهای مختلف متقاضی آنها هستند و بواسطه جوانان عرصه مرسوم صادرات ایران درحال تغییر و قرار است محصولات مبتنی بر فناوری و دانش‌بنیان سبد جدید کشور برای عرصه در جایگاه بین‌المللی باشد؛ راهی که آغاز آن به دو دهه قبل بازمی‌گردد و حالا در چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه علم نانو ایران در جهان درخشان است؛ با «سعید سرکار» دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت‌وگویی تفصیلی به تشریح آنچه که بر نانو ایران گذشته و توان دانش‌بنیان‌ها در خنثی کردن تحریم‌ها و قدم‌های عملیاتی که تا کنون برداشته شده، گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

در این گفت وگو می خوانید:

 جایگاه جهانی ایران در علم نانو به چه صورت است؟

* ایران رتبه چهارم جهان در تولید علم نانو

سرکار: در سال‌2015میلادی 6690‌مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی به ثبت رسید که معادل 72/4 درصد از کل مقالات نانوی منتشر شده در سال‌2015 بود. ایران با این سهم از تولید علم نانو همانند سال‌2014 در رتبه هفتم دنیا قرار گرفت. این جایگاه در حالی به‌دست آمده که کشور در سال‌2001 و قبل از تأسیس ستاد فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند. با انتشار 10‌مقاله نانو در رده‌57 دنیا و ششم منطقه غرب آسیا قرار داشت. در سال‌های بعد، ایران همواره یک روند صعودی را در تولید علوم نانو طی کرد به‌طوری که از انتشار سالانه 10‌مقاله نانو به انتشار روزانه 18‌مقاله رسید. متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانوی ایران در سال‌های‌2001 تا 2015 حدود 51‌درصد بوده است. این تعداد از مقالات نانو حدود یک پنجم از کل مقالات علمی ایران را شامل می‌شوند. به طور کلی تعداد مقالات علمی به‌عنوان پارامتری برای سنجش و مقایسه رشد علمی افراد، دانشگاه‌ها و کشورها به‌شمار می‌رود و بیانگر بازدهی علمی آن‌هاست. طبق گزارش استت‌نانو بیش از 42 درصد از انتشارات نانوی دنیا در سال 2021 را محققان چینی نگارش و منتشر کرده‌اند. آمریکا، هند و ایران به ترتیب با 11.5، 9.4 و 5.5 درصد در رده بعدی قرار دارند. در حال حاضر از تولید 10 مقاله در علم نانو در سال 2001 به تولید سالانه عددی بالغ بر 12 هزار و 500 مقاله در این علم نوظهور رسیدیم و طبیعتا پس از آن توسعه فناوری‌ها رخ داد و پس از آن محصولات مرتبط با آن فناوری‌ها تولید شد.

از تولید 10 مقاله در علم نانو در سال 2001 به تولید سالانه عددی بالغ بر 12 هزار و 500 مقاله در این علم نوظهور رسیدیم.

 دستاوردهای ایران در نانو به ویژه دهه چهارم شامل چه مواردی است

* سازمان ملل: ایران سومین کشور دنیا در انتشار برنامه راهبردی در حوزه نانوتکنولوژی

سرکار: فناور نانو عمری به قدمت دو دهه دارد و با این وجود ایران میان کشورهای پیشگام قرار دارد و در رابطه با فناوری نانو ما چند دهه صبر نکردیم که بعدا متوجه شویم که چنین فناوری آمد و رفت و ما در غفلت به سر بردیم، مثل علم بیوتکنولوژی و آی‌سی‌تی که ما دو سه دهه بعد متوجه اهمیت آنها شدیم و با مشکلاتی تلاش کردیم آن عقب ماندگی را جبران کنیم؛ اما در رابطه با نانو تکنولوژی براساس گزارش سازمان ملل، ایران پس از آمریکا و چین سومین کشوری بود که برنامه راهبردی خود در حوزه نانوتکنولوژی را منتشر کرد.

 پیشرفت ایران در تربیت نیروهای متخصص به چه صورت بوده؟

* تربیت 40 هزار نیروی متخصص در علم نانو 

سرکار: خوشبختانه با سرمایه گذاری خوبی که در توسعه منابع انسانی کردیم، امکان پیشرفت در این حوزه فراهم شد. در ابتدای کار شاید کمتر از 10 نفر از اساتید دانشگاه‌ها درباره نانوتکنولوژی می‌دانستند، اما امروز بیش از 40 هزار نیروی متخصص در گرایش‌های مختلف نانوتکنولوژی داریم و درواقع با تمرکز بر تربیت نیروی انسانی متخصص توانستیم در این علم جدید پیشرفت کنیم. تمام این افراد در طیف گسترده‌ای از حوزه‌های تخصصی نانو مانند نانوفیزیک، نانو شیمی، نانومواد، نانوداروها و غیره متخصص هستند. در حوزه نانو و زیرمجموعه‌های آن هر چیزی که فکرش را کنید در ایران نیروهای متخصص مربوط به آن تربیت شده و این مهم‌ترین عامل توسعه کشور است؛ ما نیروهای دانا، متخصص و توانا داریم؛ اگر بخواهیم در توسعه علمی و فناوری حرکت کنیم و حتی در بحث تولید ما نیازمند نیروهای متخصص و توانمند هستیم و خوشبختانه کشور از این ثروت عظیم برخوردار است و نتیجه گام اول آن در توسعه علم نانو در کشور را دیدیم که از رتبه 57 به چهارمی جهان رساندند و در حال حاضر 5 سال است که ما در رتبه چهارم دنیا جای بسیار مطلوبی داریم و این جایگاه نتیجه تلاش متخصصان و محققان ایرانی است.

امروز بیش از 40 هزار نیروی متخصص در گرایش‌های مختلف نانوتکنولوژی داریم و درواقع با تمرکز بر تربیت نیروی انسانی متخصص توانستیم در این علم جدید پیشرفت کنیم؛ همچنین از رتبه 57 به چهارمی جهان رسیدیم.

نگاه رهبر انقلاب به پیشرفت‌های نانویی ایران را شرح دهید؟

* تمجید مقام معظم رهبری از پیشرفت نانویی ایران

سرکار: مقام معظم رهبری در حاشیه بازدید از نمایشگاه دستاوردهای فناوری‌های نانو در بهمن ماه سال 93 فرمودند: «خوشبختانه مسأله فناوری نانو یک تجربه موفقی است برای کشور ما و نشان‌دهنده این است که وقتی یک مجموعه علاقه‌مند و دلسوز و بامعرفت به کار متمرکز می‌شوند روی یک نقطه خاصی و کار را با برنامه پیش می‌برند، پیشرفت‌های محسوس و جهش‌واری در آن کار به‌وجود می‌آید». ایشان در بخشی از «بیانیه‌ی گام دوم انقلاب» در بهمن‌ماه سال 97 نیز عنوان کردند: «محصول تلاش چهل‌ساله، اکنون برابر چشم ما است: کشور و ملتی مستقل، آزاد، مقتدر، باعزت، متدین، پیشرفته در علم، انباشته از تجربه‌هایی گرانبها، مطمئن و امیدوار، دارای تأثیر اساسی در منطقه و دارای منطق قوی در مسائل جهانی، رکورددار در شتاب پیشرفتهای علمی، کورددار در رسیدن به رتبه‌های بالا در دانشها و فناوری‌های مهم از قبیل هسته‌ای و سلول‌های بنیادی و نانو و هوافضا و امثال آن، سرآمد در گسترش خدمات اجتماعی، سرآمد در انگیزه‌های جهادی میان جوانان، سرآمد در جمعیت جوان کارآمد، و بسی ویژگی‌های افتخارآمیز دیگر که همگی محصول انقلاب و نتیجه‌ی جهت‌گیری‌های انقلابی و جهادی است و بدانید که اگر بی‌توجهی به شعارهای انقلاب و غفلت از جریان انقلابی در برهه‌هایی از تاریخ چهل‌ساله نمی‌بود - که متاسفانه بود و خسارت‌بار هم بود - بی‌شک دستاوردهای انقلاب از این بسی بیشتر و کشور در مسیر رسیدن به آرمانهای بزرگ بسی جلوتر بود و بسیاری از مشکلات کنونی وجود نمی‌داشت».

مقام معظم رهبری: «خوشبختانه مسأله فناوری نانو یک تجربه موفقی است».

 پیشرفت ایران در حوزه نانو چگونه پیش خواهد رفت؟

* شکوفایی در صنعت و اقتصاد به شرط حمایت 

سرکار: در صورت حمایت لازم ظرف 4 سال اول دولت کنونی می‌توان در حدود 500 الی 600 چالش صنعت را به کمک نانو تکنولوژی حل کرد و کیفیت محصولات و بهره وری را ارتقا داد. از طرفی دیگر ظرف 4 سال آینده می‌توان تعداد محصولات مبتنی بر نانو را که در حال حاضر حدود 800 محصول است به 2 هزار محصول رساند. سرکار تأکید می‌کند که این اعداد و ارقام را حساب شده می‌گوید ولی به شرطی که حمایت لازم اعمال شود و منابع لازم در اختیار این ستاد مهم قرار بگیرد. از طرفی دیگر می‌توان صادرات را به یک میلیارد دلار رساند؛ هر چند شوک وارد شده و دو سه سال طلایی از دست رفته ولی باز می‌توان به آن ارقام نزدیک شد. حجم اقتصاد نانو تکنولوژی سال 98، حدود 4 هزار و 500 میلیارد تومان بوده و در 4 سال آینده می‌توان آن را به 200 هزار میلیارد رساند ولی مستلزم حمایت‌های لازم است و اگر به این قابلیت بی‌توجه باشیم این بزرگترین کفران نعمت است، این همه جوانان مستعد داشته باشیم رهایشان کنیم و از توانایی آنها استفاده نکنیم. کشورهای دیگر واقعا آرزوی این ظرفیت را در کشورشان دارند ما ذخیره و سرمایه اصلی را داریم ولی بی توجهیم؛ این مسائل هست که باید به آنها توجه کنیم.

در صورت حمایت لازم ظرف 4 سال اول دولت کنونی می‌توان در حدود 500 الی 600 چالش صنعت را به کمک نانو تکنولوژی حل کرد و کیفیت محصولات و بهره وری را ارتقا داد.

 راه‌حل موثر برای احقاق اقتصاد مقاومتی چیست؟

* محصولات دانش بنیان لازمه تحقق اقتصاد مقاومتی

سرکار: اگر بخواهیم تحریم‌ها را بی اثر کنیم و اقتصاد مقاومتی را محقق کنیم نیاز داریم در عرصه دانش بنیان و توسعه فناوری سرمایه گذاری کنیم؛ اگر بخواهیم وارد عرصه اقتصاد تهاجمی شویم یعنی کشورهای دیگر به ما وابسته شوند محصولات وابسته به فناوری پیشرفته یا محصولات دانش بنیان است که تعداد کمی از کشورها می‌توانند تامین کنند و اینجا عرصه و منطقه قوت ماست. چون آن سرمایه اصلی را الان داریم؛ سرمایه اصلی در عرصه توسعه فناوری و تکنولوژی و محصول دانش بنیان و به تبع آن اقتصاد دانش بنیان نیروی انسانی متخصص و متبحر است که این ثروت عظیمی است که در کشورمان داریم.

در حال حاضر چند محصول نانو در بازار وجود دارد؟

* ساخت 783 محصول نانو / صادرات به 41 کشور

سرکار: در مجموع 306 شرکت اقدام به توسعه محصولات نانو کرده‌اند که 246 شرکت در بخش توسعه محصول و 60 شرکت در بخش توسعه دستگاه فعالیت داشته‌اندکه این شرکت‌ها تا پایان تابستان سال 1400 بالغ بر783 محصول و دستگاه مبتنی بر فناوری نانو تولید کرده‌اند که تمام تاییدیه‌ها را گرفته و وارد بازار شده‌اند. این در حالی است که در پایان سال 99 این رقم 750 تجهیز و محصول بوده است. از میان این 783 محصول و دستگاه ثبت شده، 566 مورد مربوط به محصولات نانو و 217 مورد مربوط به تجهیزات نانو بوده است. از بد صادرات نیز محصولات نانوی این شرکت‌ها به بیش از 41 کشور دنیا از جمله کشورهای پیشرفته از قبیل کره جنوبی، استرالیا، چین، مالزی، اندونزی، روسیه، ترکیه و کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی مثل انگلیس، آلمان، اسپانیا، فرانسه، آمریکای لاتین، کانادا و کشورهای آفریقایی صادرمی‌شوند؛ بنابراین جغرافیای صادرات محصولات مبتنی برفناوری نانو بسیار گسترده است.

تا پایان تابستان 783 محصول نانو در کشور تولید شده و محصولات نیز به بیش از 41 کشور دنیا از قبیل کره جنوبی، استرالیا، چین، مالزی، اندونزی، روسیه و ترکیه صادر می‌شوند.

 به عنوان سوال آخر اگر مشکلات بودجه ستاد نانو برطرف شود، امکان صعود به رتبه سوم دنیا وجود دارد؟

* علاوه بر صعود، صادرات یک میلیاردی محقق می‌شود

سرکار: ما برنامه‌ریزی کرده بودیم که تا سال 1404 ایران به رتبه سوم جهانی برسد و صادراتی بالغ بر یک میلیارد دلار داشته باشد؛ اگر حمایت‌های لازم انجام شود، قطعا صادرات یک میلیارد دلاری برای ما قابل دسترس است؛ کافی هست ما تامین شویم تا در راستای تحقق اهداف قدم برداریم و این دقیقا مطالبه‌ای است که مقام معظم رهبری دارند.