گام‌های بلند تهران - پکن در مسیر تعمیق شراکت راهبردی

به گزارش مشرق، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه کشورمان در ادامه سفرهای دیپلماتیک، پکن پایتخت چین روز جمعه 24 دی‌ماه میزبان هیات ایرانی خواهد بود؛ سفری که در جریان آن قرار است امیرعبداللهیان با «وانگ یی» همتای چینی خود دیدار و در زمینه‌های گوناگون گفت وگو داشته‌باشد.

در پیوند با اهداف سفر، «محمد کشاورز زاده» سفیر کشورمان در چیندر توییتی نوشت: وزرای خارجه ایران و چین طی سالیان گذشته متناوبا با هم دیدار داشتند در ابتدای سال جاری وانگ یی در سفر به ایران برنامه جامع همکاری‌های 25 ساله را امضا کرد و در سفر هفته جاری دکتر امیر عبداللهیان به چین موضوعات متنوعی مورد مذاکره قرار خواهد گرفت که در شرایط فعلی اهمیت زیادی دارد.

از طرفی «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت خارجه ایران روزدوشنبه در نشست هفتگی با خبرنگاران رسانه‌های داخلی و خارجی درباره توافقنامه 25 ساله ایران و چین گفت: آقای امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه آخر این هفته به دعوت همتای چینی خودش عازم چین است و موضوعات مختلفی را در دستورکار برای گفت‌وگوها داریم و نقشه راه 25 ساله یکی از این موضوعات است. مجریان آن بخش‌های مختلف و وزارتخانه‌های مختلف هستند.

دال مرکزی مباحث دیپ‌لمات‌های کشورمان در چین به احتمال قوی به سند راهبردی 25 ساله ارتباط خواهد یافت که هفتم فروردین ماه در جریان سفر وانگ یی عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین به تهران، به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید.

توافق 25 ساله، نقطه ثقل رایزنی‌ها در پکن

دال مرکزی مباحث دیپ‌لمات‌های کشورمان در چین به احتمال قوی به سند راهبردی 25 ساله ارتباط خواهد یافت که هفتم فروردین ماه در جریان سفر وانگ یی عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین به تهران، به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید.

از نگاه ناظران، سند حاضر یک برنامه جامع در بازه زمانی بلندمدت (25 ساله) رویکردی مبتنی بر احترام متقابل و منافع برد - برد در زمینه روابط دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی است اما از آن زمان بسیاری با هدف ایجاد تنش و اختلاف بین مردم و نظام جمهوری اسلامی از یک سو و چین و ایران به عنوان دو شریک راهبردی از سوی دیگر به تخریب سند اقدام کردند.

بنابراین با جوسازی‌های رسانه‌ای تلاش کردند تا در مسیر اجرای توافق راهبردی سنگ‌اندازی کنند بر اساس ادعای رسانه‌های آمریکایی در این توافق چین از تخفیف زیادی برای خرید نفت ایران برخوردار است و با 400 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در ایران طی 25 سال آینده در مقابل دریافت نفت موافقت کرده‌است.

همچنین منتقدان داخلی از روی ناآگاهی یا کارشکنی، بدون توجه به تحریم‌های چهار دهه‌ای آمریکا و هزینه‌های ناشی از آن، سند 25 ساله را با قراردادهایی مانند «ترکمانچای» مقایسه کردند. این در حالی است که از نگاه بسیاری از تحلیلگران، تهران در شرایط تحریم و فشارهای مداوم غربی‌ها برای کسب امتیاز در مذاکرات وین به توافقات بلندمدت همچون توافق 25 ساله با چین و 20 ساله با روسیه نگاهی مثبت دارد.

«تام اوکانر» ستون نویس نشریه «نیوز ویک» به تازگی در یادداشتی نوشته که ایران در تلاش است با تمدید توافقی 20 ساله با روسیه و مذاکره به بر سر توافقی 25 ساله با چین، ائتلافی جهانی علیه فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکا ایجاد کند.

البته این نگاه مشترک بی‌ارتباط به برجام و مذاکرات جاری وین نیست. از نگاه ناظران، ایران در چارچوب نگاه راهبردی همکاری با شرق ضمن آنکه از ظرفیت روسیه و چین برای پیشبرد مذاکرات و دستیابی به توافق خوب و حفظ منافع ملی خود بهره‌مند می‌شود، از فرصت ایجاد شده برای تحکیم هرچه بیشتر مناسبات جدید با قدرت‌های نیمه شرقی جهان بر اساس تعریف منافع مشترک و بلند مدت استفاده خواهد کرد.

«تام اوکانر» ستون نویس نشریه «نیوز ویک» به تازگی در یادداشتی نوشته که ایران در تلاش است با تمدید توافقی 20 ساله با روسیه و مذاکره به بر سر توافقی 25 ساله با چین، ائتلافی جهانی علیه فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکا ایجاد کند.

در همین پیوند، «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت خارجه ایران همزمان با ازسرگیری مذاکرات دور هشتم وین از نقش چین و روسیه قدردانی کرد و گفت که بر خلاف سه کشور اروپایی، «چین و روسیه دچار آلزایمر نیستند و می دانند که این آمریکایی ها بودند که فعالانه تلاش کردند برجام را از بین ببرند.»

شراکت راهبردی تهران و پکن به مرحله‌ای رسیده که ضرورت بازگشایی کسنولگری در ایران احساس می‌شود. طی هفته‌های اخبر دولت سیزدهم به پیشنهاد وزارت امور خارجه و به استناد به ماده واحده قانون کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی، با صدور مجوز برای گشایش سرکنسولگری چین در شهر بندرعباس موافقت کرد.

بر پایه شواهد و اظهارات برخی کارشناسان، اگر حضور حدود 5 الی 6 هزار چینی در ایران یکی از اهداف بازگشایی کنسولگری باشد اما بی‌تردید یگانه هدف نیست و این اقدام پکن بیشتر با برنامه‌های آینده این کشور برای گسترش حضور خود در این منطقه در راستای اجرای سند راهبردی 25 ساله ارتباط دارد.

بنابراین گشایش کنسولگری در بندرعباس در واقع پیش زمینه‌ای برای همکاری‌های افزون‌تر تهران و پکن طی ماه‌های آتی است. دو رویداد، اهداف پکن برای تاسیس کنسولگری در بندرعباس را به تصویر می‌کشد؛ نخست برنامه‌های چین برای گسترش راه‌های ارتباطی تجاری در جهان و دیگری توافق‌نامه همکاری‌های 25 ساله با ایران.

هراس غرب از پیوند راهبردی ایران و چین

قدرت‌گیری روزافزون چین و نیز روابط همسوی تهران - پکن به هراس و نگرانی غربی‌ها دامن زده‌است که اوج این نگرانی را در دوره خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها شاهد بودیم.

به عنوان نمونه آمریکای ترامپ با اتخاذ سیاست «صفرسازی نفت ایران» تلاش زیادی را برای عملیاتی‌سازی آن به کار بست. پیش از ورود ترامپ به کاخ سفید، تولید نفت ایران به بیش از 4.5 میلیون بشکه در روز و صادرات آن به بیش از 2.5 میلیون بشکه در روز رسیده‌بود.

در روزهای اخیر نیز بسیاری از منابع خبری و شرکت‌های درگیر در معاملات نفتی از افزایش چشمگیر واردات نفت ایران به چین نوشته‌اند. خبرگزاری «بلومبرگ» گزارش کرد که چین در سال 2021، خرید نفت از کشورهای تحت تحریم آمریکا یعنی ایران و ونزوئلا را به بیشترین میزان در سه سال گذشته رسانده و نسبت به سال قبل دو برابر کرده‌است.

اگرچه با بازگشت تحریم‌ها به دلایلی چون موانع نفتی و بانکی به مرور میزان صادرات نفت کاهش چشمگیری یافت اما سیاست «صفرسازی نفت ایران» در عمل به دلیل نیاز برخی از کشورها همچون چین به واردات انرژی از ایران ناکام ماند. برایند این شکست را می‌توان در برکناری «برایان هوک» از ریاست «گروه اقدام ایران» از سوی ترامپ مشاهده کرد؛ هوک فردی بود که به طور مشخص برای تنگ‌تر کردن حلقه تحریم و به صفر رساندن صادرات نفت ایران منصوب شد اما ناتوانی وی در انجام این ماموریت حساس باعث شد از این سمت کنار گذاشته شود.

در روزهای اخیر نیز بسیاری از منابع خبری و شرکت‌های درگیر در معاملات نفتی از افزایش چشمگیر واردات نفت ایران به چین نوشته‌اند. خبرگزاری «بلومبرگ» گزارش کرد که چین در سال 2021، خرید نفت از کشورهای تحت تحریم آمریکا یعنی ایران و ونزوئلا را به بیشترین میزان در سه سال گذشته رسانده و نسبت به سال قبل دو برابر کرده‌است.

بر اساس داده‌های شرکت «کپلر» که داده های بازار نفت را رصد می‌کند، ایران درماه نوامبر روزانه حدود 600 هزار بشکه به چین صادرات نفت داشته که 40‌درصد رشد را نسبت به ماه قبل از آن نشان می‌دهد. ایران در این ماه در مجموع تقریبا 18میلیون بشکه نفت به بزرگ‌ترین مشتری خود به‌فروش رسانده‌است. برخی معامله‌گران البته مدعی‌اند بهای نفت ایران با تخفیف دست‌کم 4 دلاری در هر بشکه نسبت به شاخص برنت معامله می‌شود.

در پیوند با معاملات غیرنفتی تهران و پکن نیز لازم به ذکر است، بر اساس آمارهایی که به تایید گمرک رسیده، چین جایگاه نخست خود را در تجارت خارجی با ایران قطعی کرده‌است. چین جایگاه ویژه برای ایران دارد و این امر موجب شده تا این دو کشور اقدام به راه اندازی سه مرکز تجاری ایرانیان و نمایشگاه کالاهای ایرانی در چین کنند.

در این زمینه «مجیدرضا حریری» رئیس اتاق مشترک ایران و چین ماه گذشته (آذرماه) با تشریح برنامه توسعه ملی صادرات غیرنفتی به چین در شرایط تحریم از راه‌اندازی سه مرکز تجاری ایرانیان و نمایشگاه کالاهای ایرانی در چین در سال1401 خبر داد و گفت: این اتاق برای هر دو حالت رفع تحریم‌ها و یا شکست مذاکرات و باقی ماندن تحریم‌ها در رابطه با چین سناریوهای مشخصی دارد، در صورتی که همین امروز در وین توافق انجام شود در سال 2022 حجم رابطه ایران و چین به بیش از دو برابر امروز خواهد رسید و به سرعت افزایش خواهد یافت.

افزون بر معاملات نفتی و غیرنفتی تهران - پکن، این دو کشور از لحاظ سیاسی نیز به یکدیگر نزدیک شده‌اند که عملکرد مردادماه پارسال چین در شورای امنیت را می‌توان در این راستا تحلیل کرد.

به گفته رئیس اتاق مشترک ایران و چین، رکورد مبادلات تهران با پکن در سال 2014 ثبت شده که 51.8 میلیارد دلار بوده‌است. اما امروز این میزان حدود 16 یا 17 میلیارد دلار است که یعنی به یک‌سوم تقلیل یافته اما این میزان در صورت رفع تحریم‌ها به سرعت قابل بازگشت است و می‌تواند به رقم 60 میلیارد دلاری که هدف‌گذاری اصلی رابطه ایران و چین در سال 2014 بوده، برسد.

افزون بر معاملات نفتی و غیرنفتی تهران - پکن، این دو کشور از لحاظ سیاسی نیز به یکدیگر نزدیک شده‌اند که عملکرد مردادماه پارسال چین در شورای امنیت را می‌توان در این راستا تحلیل کرد. درآن ماه به رغم تلاش‌ها و فرافکنی‌های مداوم تیم ترامپ، قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران در شورای امنیت رای نیاورد و با 11 رای ممتنع (بلژیک، استونی، فرانسه، آلمان، اندونزی، نیجر، سنت ویسنت، آفریقای جنوبی، تونس، انگلیس و ویتنام) و 2 رای موافق آمریکا و جمهوری دومینیکن همراه شد. در جریان آن نشست، چین در کنار روسیه ایستاد و هر دو کشور قطعنامه ضدایرانی را وتو کردند.

بی‌دلیل نیست که طرف غربی به ویژه آمریکا، با آغاز مذاکرات لغو تحریم‌ها در دولت سیزدهم به تکاپو افتاده به آن امید که بین ایران با ستون‌های شرقی توافق شکاف و اختلاف بیافکند.

تجربه تلخ مواجهه ترامپ با ایران در صحن شورای امنیت، دولت بایدن را به این نتیجه رسانده که بدون همراهی پکن و مسکو نمی‌تواند در این شورا و حتی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی تهران را تحت فشار قرار دهد. بنابراین تردیدی وجود ندارد که غربی‌ها دو سند همکاری 25 ساله ایران با چین و 20 ساله با روسیه را که از عمق استراتژیک در جبهه شرقی برجام نشان دارد، با تبلیغات منفی و جوسازی رسانه‌ای هدف قرار دهند.