یارانه پنهان در ایران و دیگر کشورها

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، آذر سال 1389، قانون هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد و قرار بود از آن زمان نرخ حامل‌های انرژی در مسیر واقعی شدن قرار بگیرد و مابه‌التفاوت آن به صورت نقدی به مردم پرداخت شود. اما در سال‌های پس از آن وارد جاده دیگری شد و کل قانون هدفمندی یارانه‌ها به یارانه 45هزار و 500 تومانی ختم شد. دوباره پس از مدتی، بحث یارانه پنهان مطرح می‌شود. یارانه‌ای که دولت به عنوان حمایت از مردم پرداخت می‌کند تا کالا پایین‌تر از قیمت تمام شده به خانوارها برسد. این موضوع موافق و مخالف زیادی دارد. برخی معتقدند سیستم پرداخت یارانه همچنان باید ادامه داشته باشد و برخی دیگر می‌گویند نه‌تنها نرخ حامل‌های انرژی باید واقعی شود، بلکه باید از آن نیز مالیات دریافت کرد. بر اساس قانون هدفمندی یارانه‌ها، نرخ حامل‌های انرژی باید به 95درصد فوب خلیج‌فارس برسد. هرچند در طول سال‌های گذشته چندبار به این نرخ رسیدیم اما افزایش نرخ ارز در ایران و رشد نرخ تورم دوباره بین دو نرخ فاصله انداخت. به بیان بهتر، وقتی ارزش پول ملی کاهش می‌یابد فاصله نرخ خدمات دولت و نرخ فوب خلیج‌فارس زیاد می‌شود. برخی کارشناسان بر این باورند دولت ابتدا باید نسبت به مهار تورم توجه کند و بعد سراغ چنین مواردی برود. علی سعدوندی، اقتصاددان مخالف پرداخت یارانه پنهان در این باره می‌گوید به نظر می‌رسد مهم‌ترین موضوع در 20سال گذشته یارانه پنهان است که باید بررسی می‌شد یارانه‌ها به چه نحوی توزیع شود تا مردم از آن به درستی منتفع شوند. تا وقتی بحث یارانه‌ها مشخص نشود نه کاهش فقر اتفاق می‌افتد و نه جامعه برخورداری خواهیم داشت. البته باید به‌صراحت بیان کنم که بنده مطلقا موافق حذف یارانه‌ها نیستم و معتقدم باید میزان آن نیز افزایش یابد اما باید مدیریت شده این کار انجام شود. از سوی دیگر همت قلی‌زاده، اقتصاددان موافق پرداخت یارانه به خبرنگار ما گفته، یارانه پنهان به جای واژه جهانی‌سازی قیمت از سوی مخالفان پرداخت یارانه گفته می‌شود. روش محاسبه قیمت حامل‌های انرژی این‌گونه است که قیمت حامل‌های انرژی را بر اساس محاسبه بازار بین‌المللی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از نشریه پلتس دریافت می‌کنند ضربدر نرخ ارز بازار منهای قیمت‌های دستوری داخلی کرده که میزان یارانه پنهان مشخص می‌شود.

*س_ یارانه پنهان در کشورهای دیگر_س*

قلی‌زاده همچنین توضیح داده تنها در ایران است که طی دو دهه اخیر از واژه یارانه پنهان استفاده می‌شود، در حالی که در آمریکا نیز برخی از حامل‌های انرژی دارای یارانه هستند و با قیمت پایین‌تر از قیمت تمام شده عرضه می‌شوند اما از این واژه استفاده نمی‌کنند. از سوی دیگر سعدوندی معتقد است کشور نروژ یکی از کشورهای دارای منابع زیرزمینی است و با استفاده از مالیات از حامل‌های انرژی توانسته سطح رفاه خانوارهای کشورش را افزایش دهد و در مقابل کشور ونزوئلا با ارائه یارانه پنهان مسیر ابر تورم را پیش گرفت. قلی‌زاده درباره وضعیت رفاه مردم توضیح داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 1306 تا سال 1357 سالانه به طور میانگین بنزین و نفت سفید هرکدام 16درصد و گازوئیل 25درصد رشد داشت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و از سال 1358 تا 1399سالانه بنزین 5درصد، گازوئیل 2درصد و نفت سفید منفی 2درصد رشد مصرف داشتند که البته توسعه شبکه گازرسانی دلیل کاهش مصرف نفت سفید بود. در سال 1386 که نقطه عطفی در اقتصاد ایران محسوب می‌شود و تقریبا قیمت بنزین در کشور به طور کامل آزاد شد و از 100تومان به 400تومان افزایش یافت میانگین نرخ رشد مصرف سالانه بنزین صفر بوده، در حالی که جاده‌های کشور 2درصد و جمعیت کشور 3/1درصد رشد داشته‌اند. از سوی دیگر رشد 7درصدی تولید خودروها را شاهد هستیم و مصرف خودروهای تولید داخل 40 درصد بیش از خودروهای به روز دنیا است، با این حال رشد مصرف بنزین اتفاق نیفتاده است. سعدوندی در مورد وضعیت اقتصادی در دهه 40 می‌گوید: ایران در دهه 40 توسط برخی اقتصاددانان سیاست‌هایی را پیاده‌سازی کرده که میانه راه آن افراد حذف شدند اما سیاست‌ها همچنان ادامه داشته است. سیاست‌های یارانه‌ای که نیم قرن است در اقتصاد ایران اجرا شده به جای این‌که به نفع مردم باشد به زیان مردم بود. در ضمن وقتی انرژی در ایران ارزان است، خودرو گران به دست مردم می‌رسد. در بحث ارز 4200 تومانی، 32 میلیارد دلار بر باد دادیم تا کالاهای اساسی با نرخ ارزان به دست مردم برسد اما راه‌آهن چابهار - سرخس که تاثیر زیادی بر روند حمل‌ونقل ایران دارد را به دلیل کمبود منابع متوقف کرده‌ایم. پروژه‌ای که یک میلیارد دلار بیشتر هزینه نداشت. شدت انرژی در ایران بدترین وضعیت را در دنیا دارد و همین موضوعات باعث می‌شود خدمات دولتی مطلوب ارائه نشود.

*س_ بازگشت یارانه نقدی_س*

به نظر می‌رسد کاری که ایران در اوایل دهه90 و در دولت دهم انجام داد اقدامی بسیار مناسب بود که یارانه را بین همه افراد جامعه توزیع کرد و معترضی وجود نداشت. اما در دولت یازدهم گام دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها متوقف شد و منابع آن در اختیار بخش‌های دیگر قرار گرفت. در حالی که قرار بود با افزایش درآمد حاصل از آزادسازی حامل‌های انرژی و واقعی شدن قیمت‌ها یارانه نقدی نیز افزایش یابد اما این اتفاق نیفتاد و به نظر می‌رسد دوباره باید به همان سیستم گذشته بازگردیم تا رشد اقتصادی افزایش و میزان بیکاری کاهش یابد. در دهه 40 رشد اقتصادی بالای 10درصد و نرخ تورم منفی 2درصد بوده اما اکنون دولت تضعیف شده که ضعف در این بخش قطعا بر مسائل امنیتی، قوه قضاییه، قانونگذاری، بهداشت، سلامت و آموزش تاثیر می‌گذارد. از این‌رو با اجرای درست قانون هدفمندی یارانه‌ها، شرکت‌های خصولتی - که بیشترین مصرف کننده یارانه در کشور هستند - تغییر رویکرد خواهند داد و قطعا باید سهم دولت را بپردازند. در این زمینه، آماری وجود دارد که کسری بودجه امسال 400 هزار میلیارد تومان است اما مجموع یارانه‌ای که در کشور داده می‌شود 1600هزار میلیارد تومان است که اگر این قانون درست اجرا می‌شد با یک‌چهارم یارانه‌ای که در کشور پرداخت می‌شود تورم کاهش می‌یافت.

*س_ تاثیر مصرف انرژی بر توسعه_س*

قلی‌زاده به مصرف انرژی اشاره کرد و گفت: در دو مقطع، اقتصاد ایران وضعیت مطلوبی داشت که یکی در دهه40 و یکی هم حدفاصل سال‌های 75تا 85 بود. همه کشورهایی که مسیر صنعتی شدن را پیگیری کردند، انرژی ارزان در اختیار صنایع قرار دادند با این رویکرد که انرژی عامل تولید است. در دهه40، سالانه نرخ رشد انرژی 11درصد، در سال‌های 75 تا 80 نرخ رشد انرژی 5/6درصد و طی سال‌های 80 تا 85 که نرخ رشد تولید ناخالص داخلی 12/7درصد بود نرخ مصرف انرژی 7درصد رشد داشت. تولید ناخالص داخلی در دهه90 حدودا صفر درصد برآورد شده و نرخ رشد مصرف انرژی نیز صفر درصد گفته شده است. در مورد شدت انرژی هم باید بگویم این یک واژه عمومی است که در محافل اقتصادی مطرح می‌کنند. طبق ترازنامه انرژی کشور 12عامل بر بحث شدت انرژی تاثیر می‌گذارد. سطح استانداردهای زندگی، عوامل آب و هوایی، ساختار اقتصادی و صنعتی کشور، بهینه‌سازی ساختمان‌ها، ترکیب سوخت‌های مورد استفاده در حمل‌ونقل، مسافت بین مکان‌های جغرافیایی، ظرفیت و شیوه‌های حمل‌ونقل، فناوری خودروها، حوادث طبیعی و پیش‌بینی آن و در نهایت قیمت‌ها از جمله عواملی هستند که بر بحث شدت انرژی تاثیرگذارند اما برخی افراد تنها بخش قیمت را مطرح می‌کنند. سال 89 که قانون هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد نسبت به سال 86 با این‌که مصرف کل انرژی 5/2درصد کاهش یافت اتلاف انرژی 3/7درصد رشد را تجربه کرد و لزوما با افزایش قیمت مصرف تعدیل نمی‌شود.

منبع: جام جم