یک مزرعه متفاوت؛ مرغوب‌ترین قلم دنیا اینجا تولید می‌شود
روزهای برداشت است و حسابی در مزرعه تکاپو به راه افتاده. دیر بجنبند و یکی دو نوبت بیشتر باران بزند، محصول رطوبت و سرما زده می‌شود و کیفیت خاص خودش را ندارد.
صحبت از یک مزرعه متفاوت در دزفول است؛ مزرعه قلم نی. بوته‌های قلم نی، نه گل می‌دهند و نه میوه. اما محصول منحصر به فردشان در دست خوشنویسان ایرانی و کشورهای مسلمان تابلوهای ماندگار خلق می‌کند. «علی محمودی» کارآفرینی است که 3 دهه پیش به فکر افتاد تا زمین کشاورزی پدری را به مزرعه قلم نی تبدیل کند. دزفول تنها شهری در دنیاست که زمین‌های زراعی آن قابلیت کشت و تولید قلم نی مرغوب دارد. در روزهایی که کشت قلم نی در دزفول رمقی ندارد، محمودی طلایه‌دار تولید و کشت قلم نی در تنها قلمستان فعال دنیاست.
بوته‌های باران خورده
به گزارش همشهری انلاین؛ سرشان شلوغ است. زمان از دست برود و باران بزند کار تمام است. «علی محمودی»، کارآفرین دزفولی به همشهری می‌گوید: «برداشت قلم نی از آذر شروع می‌شود. بعد از یک بار بارندگی که گرد و خاک بوته‌های قلم نی شسته شود. اگر بیشتر باران و سرما بخورد، دیگر قلم مرغوب نیست.» قدمت کشت و تولید قلم نی در دزفول بیش از هزار سال تخمین زده و گفته می‌شود یکی از تولیدات تخصصی و انحصاری در دنیاست. مراحل مختلف کشت، تولید و عرضه قلم نی دزفول به بازار 5 سال زمان می‌خواهد به شرط اینکه آبیاری و کشت به موقع باشد وگرنه 5 سال دیگر زمان می‌برد.
قلم استادی
علی محمودی دهه 1370 دانشجوی الکترونیک در دانشگاه تبریز بود که یک روز استاد زبان انگلیسی از دانشجویان خواست اگر دانشجویی اهل دزفول است برای او قلم نی بیاورد. این کارآفرین دزفولی گفت: «استاد می‌گفت که از هر 10 قلم نی که برای خوشنویسی استفاده می‌کند فقط 4 قلم مناسب و با کیفیت است که آن هم قلم دزفولی است. من هیچ اطلاعی از قلم نی شهر خودم نداشتم و از برادرم خواستم تا با اتوبوس تعدادی قلم نی برای من به تبریز بفرستد. وقتی قلم‌ها را به استادم دادم گفت اگر قلم نی دزفولی تولید کنی که از هر 10 قلم 6 قلم مرغوب باشد، بزرگترین خدمت را به میراث کشورت کردی.» حرف استاد محمودی را پس از فارغ‌التحصیلی به مزرعه پدری کشاند. او می‌گوید: «علاوه بر من فقط 2 نفر دیگر در دزفول هستند که مزرعه کشت قلم نی دارند.»
یک کار کاملا تخصصی
بوته قلم نی دزفولی به شکل خودرو رشد نمی‌کند و تولید آن، یک کار کاملا تخصصی است. کارآفرین دزفولی در این باره می‌گوید: «بوته‌ها در گلخانه‌ای رو باز که از همه جهات آفتابگیر باشد پرورش می‌دهیم. هر بوته بزرگ با مهارت باغبان به 30 قطعه برای تولید نشا تقسیم می‌شود.»
زمان کاشت نشا تا رشد بوته 3 سال طول می‌کشد. پس از آن پوست شاخه‌های بوته کنده شده و یک سال این قلم‌ها در زیر تابش آفتاب به طور مرتب آبیاری شود که در این مرحله بدنه سفید رنگ آن به قرمز تیره و قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهد. بوته‌هایی که به طور کامل تغییر رنگ داده‌اند بریده و در انبار نگهداری می‌شود. علی محمودی می‌گوید که از مرحله برش بوته و انبارداری تا تحویل به بازار خوشنویسان، بیش از 6 ماه طول می‌کشد و برش کاری، انبارداری و اندازه‌بندی انجام می‌شود. مزرعه 2 هکتاری تولید قلم نی او که 4 کارگر دارد، سالانه 700 هزار قلم نی به بازار عرضه می‌کند. علی محمودی ادامه می‌دهد: «علم فرآیند تولید قلم نی دزفول با تمام ریزه‌کاری‌هایش به صورتی تجربی و نسل به نسل منتقل شده و هنوز مدون نشده‌است. با وجودی که قلم نی دزفول سال 1398 در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شده، لازم است مهارت کشت آن نیز مدون شود تا تازه‌کارها هم با فوت و فن این میراث کهن آشنا شوند. هر چند جوانان هم چندان تمایلی به ادامه این مسیر ندارند.»
او که زیر و بم کشت قلم نی را از استادان قدیمی یاد گرفته است، ادامه می‌دهد: «فدای قلم نی شدم اما میراث شهرم را زنده نگه داشتم. قلم نی برند دزفول است و به طور انحصاری در دزفول رشد می‌کند. در مناطق اطراف یک بوته قلم نی با این ویژگی نمی‌بینید.» به گفته او، تا نیم قرن پیش، 60 هکتار مزرعه قلم نی دزفول بود و حالا به حدود 4 هکتار رسیده.
یگانه در جهان
علی محمودی، کارآفرین دزفولی درباره ویژگی‌های منحصر به فرد قلم نی دزفول می‌گوید: «قلم نی دزفول، تنها قلم نی دارای رنگ دانه در جهان است. برخلاف تمام قلم‌های موجود در جهان، قلم دزفول از الیاف نخ مانند بسیار فشرده و متراکم با جداره‌ای صیقلی، صاف و فنر مانند است. به دلیل بافت اسفنجی، رنگ را به خوبی جذب و در زمان خوشنویسی به نرمی رنگ را بر روی کاغذ تراوش می‌کند. استحکام بالای قلم نی دزفول موجب می‌شود که با فشار و خیس خوردن قلم در مرکب هنگام کتابت تغییر شکل ندهد و قابلیت نگارش نمونه‌های مختلف خوشنویسی از غبارنویسی تا کتابت و مشقی را دارد.» میرزایی، ابلق و قهوه‌ای متمایل به قرمز انواع قلم نی دزفولی هستند که اندازه‌ای بین 25 تا 30 سانتیمتر دارند.
از میان اخبار