6 فکت از گزارش محرمانه گروسی
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش خود درباره برنامه هسته ای ایران که پیش از نشست پیش روی شورای حکام منتشر کرد، مدعی شده است که ایران ذخایر اورانیوم غنی شده خود را تا سطح نزدیک به درجه تسلیحات افزایش داده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی در این خصوص نوشت بر اساس گزارش محرمانه روز دوشنبه رافائل گروسی، ایران ذخایر اورانیوم غنی شده خود را به سطوح نزدیک به درجه تسلیحات...
ایران به دنبال لغو تحریم های اقتصادی ناشی از برنامه هسته ای اش در ازای کاهش سرعت این برنامه است. مقامات غربی می گویند که بعد از سانحه بالگرد در ایران و شهادت رئیس جمهور و وزیر خارجه کشورمان تغییری در روند مذاکرات با آژانس بر سر برنامه هسته ای ایجاد نخواهد شد. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین در شرایطی منتشر شد که تنش ها در خاورمیانه متشنج بر سر جنگ جاری اسرائیل و حماس افزایش یافته است. اسرائیل و ایران ماه گذشته برای اولین بار حملات مستقیمی را علیه یکدیگر انجام دادند. این گزارش مدعی است که ایران اکنون 142.1 کیلوگرم اورانیوم غنی شده بیش از 60درصد دارد که 20.6 کیلوگرم از زمان انتشار گزارش قبلی افزایش یافته است. به نوشته آسوشیتدپرس، مجموع ذخیره اورانیوم غنی شده ایران 6201.3 کیلوگرم است که نشان‌دهنده 675.8 کیلوگرم افزایش از زمان انتشار گزارش قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
همچنین به گزارش رویترز، ذخایر اورانیوم با غنای 20درصد ایران با افزایشی 39.1 کیلوگرمی به 751.3کیلوگرم رسیده است. مطابق این گزارش ایران از ذخایر اورانیوم غنی شده تا 5درصد خود کاسته است و آن را به 2376.9 کیلوگرم رسانده که کاهش 19.9 کیلوگرمی را نشان می‌دهد. گروسی در این گزارش مدعی شده که از سال گذشته هیچ پیشرفتی در راستای اجرای «بیانیه مشترک» ایران و آژانس چهارم مارس 2023 حاصل نشده است. دیده بان هسته ای سازمان ملل در این گزارش ادعا کرده که بیانیه های عمومی ایران در خصوص توانایی های فنی این کشور در ساخت تسلیحات هسته ای یا ایجاد تغییرات احتمالی در دکترین هسته ای خود تنها باعث افزایش نگرانی‌ها درخصوص صحت اظهارات ایران خواهد شد. گروسی در این گزارش خواستار تداوم گفت وگوها و تبادل نظرات در سطح بالا با دولت جدید ایران شده است. آسوشیتدپرس در ادامه گزارش خود آورده است که ایران برنامه هسته ای خود را فقط برای اهداف صلح آمیز حفظ کرده است، اما رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قبلا هشدار داده بود که تهران به اندازه کافی اورانیوم غنی شده تا سطوح نزدیک به درجه تسلیحات دارد تا در صورت تمایل، بتواند «چند» بمب هسته ای بسازد. این در حالی است که مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها تاکید کرده اند که این کشور به دنبال ساخت سلاح هسته ای نیست.
تنش ها بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سال 2018، زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا به طور یکجانبه از توافق هسته ای تهران با 1+5 خارج شد و فشار حداکثری را علیه ایران در پیش گرفت، افزایش یافته است. از آن زمان، ایران اغلب محدودیت‌هایی را که با توافق برجام پذیرفته بود، کنار گذاشته و به سرعت غنی سازی را افزایش داده است. بر اساس توافق هسته ای اولیه که در سال 2015 منعقد شد، ایران مجاز به غنی سازی اورانیوم با خلوص 3.67 درصد، حفظ ذخایر حدود 300 کیلوگرم و استفاده از سانتریفیوژهای بسیار ابتدایی IR-1 بود.
توافق سال 2015 باعث شد که تهران موافقت کند در ازای لغو تحریم های اقتصادی، غنی‌سازی اورانیوم را به سطوح لازم برای تولید انرژی هسته ای محدود کند. در آن زمان، بازرسان سازمان ملل وظیفه نظارت بر این برنامه را داشتند. در گزارش روز دوشنبه همچنین آمده است که تهران در تصمیم سپتامبر 2023 خود برای ممانعت از نظارت بیشتر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برنامه هسته ای خود تجدیدنظر نکرده و افزوده است که از ایران انتظار دارد «در چارچوب رایزنی های جاری بین آژانس (IAEA) و ایران این کار را انجام دهد». بر اساس این گزارش، گروسی از تصمیم ایران برای ممنوعیت حضور بازرسان عمیقا ابراز تاسف کرده و گفته لغو این تصمیم «برای اینکه آژانس بتواند به طور کامل فعالیت های راستی‌آزمایی خود را در ایران به صورت موثر انجام دهد، ضروری است».
در این گزارش آمده است که شهادت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، باعث توقف مذاکرات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تهران بر سر بهبود همکاری ها شده است.
پیش از سانحه هلی‌کوپتر در 19 مه، ایران به دنبال سفر گروسی به این کشور موافقت کرده بود که مذاکرات فنی با آژانس داشته باشد. اما آن جلسات به دلیل سانحه بالگرد انجام نشد. در این گزارش آمده است که ایران سپس در 21مه نامه ای ارسال کرد و گفت که تیم هسته ای این کشور می خواهد گفت‌وگوها را در تهران «در تاریخ مناسبی که مورد توافق دوجانبه قرار خواهد گرفت» ادامه دهد. در این گزارش همچنین آمده است که ایران هنوز پاسخی به تحقیقات چند ساله آژانس در مورد منشأ و مکان فعلی ذرات اورانیوم دست ساز یافت شده در دو مکان ورامین و تورقوزآباد ارائه نکرده است. بنابراین آژانس قادر نخواهد بود صحت و کامل بودن اظهارات ایران را ذیل موافقت‌نامه پادمان NPT خود تایید کند. در این گزارش همچنین آمده است که تاکنون هیچ پیشرفتی در نصب مجدد تجهیزات نظارتی، از جمله دوربین هایی که در ژوئن 2022 برداشته شده اند، صورت نگرفته است. دیده بان هسته ای سازمان ملل همچنین ادعا کرد که ذخایر تخمینی اورانیوم غنی شده ایران به بیش از 30 برابر حد تعیین شده در توافق هسته ای سال 2015 رسیده است.
واشنگتن چه می گوید؟
در پی ادعای خبرگزاری رویترز مبنی بر رویت گزارش فصلی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته ای ایران، یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت که واشنگتن از «تداوم تولید اورانیوم غنی سازی شده با درصد بالا در ایران» نگران است. این سخنگو در پاسخ به سوال شبکه صدای آمریکا با اشاره به اینکه وزارت خارجه در مورد جزئیات گزارش های آژانس که علنی نشده اند اظهارنظر نمی کند، مدعی شد: «ما همچنان نگران ادامه توسعه برنامه هسته ای ایران به شیوه هایی هستیم که هیچ هدف غیرنظامی معتبری ندارد، از جمله تداوم تولید اورانیوم بسیار غنی شده.»
پیش‌تر خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات هایی که نامشان را اعلام نکرده، خبر از آن داده بود که ایالات متحده و سه متحد اصلی اروپایی اش بر سر اینکه آیا باید در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با جمهوری اسلامی مقابله کنند یا نه، دچار اختلاف نظر شده اند. در واقع بر اساس گزارش مذکور، این بار سه کشور اروپایی خواهان صدور قطعنامه علیه برنامه هسته ای ایران هستند اما آمریکا نمی خواهد این مسیر طی شود. 18 ماه از آخرین باری که شورای حکام قطعنامه ای را علیه جمهوری اسلامی تصویب کرد، می گذرد. در آن قطعنامه از جمهوری اسلامی خواسته شده بود که برای انجام تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که سال‌هاست در جریان است و یافتن منشأ ذرات اورانیوم یافت شده در سه سایت اعلام نشده، فورا همکاری کند.
البته این مقام وزارت خارجه آمریکا در این رابطه تاکید کرد: «هیچ تصمیمی در رابطه با جلسه آتی شورای حکام گرفته نشده است، و هر گونه گمانه‌زنی در مورد تصمیمات زودهنگام است. ما به شدت با سه شریک اروپایی خود (آلمان، فرانسه و بریتانیا) هماهنگ هستیم.» اغلب مقامات و تحلیلگران دلیل عدم تمایل دولت جو بایدن برای صدور قطعنامه در نشست آتی شورای حکام را انتخابات ماه نوامبر این کشور عنوان کرده اند. اما استدلال اصلی مقامات آمریکایی این است که مانند گذشته به ایران بهانه ای برای تشدید فعالیت های هسته ای اش ندهند. در این بین به مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا در مسقط نیز باید توجه داشت؛ بنا بر شنیده های روزنامه «دنیای‌اقتصاد» ایران و آمریکا از 7 اکتبر حدود 6دور مذاکرات غیرمستقیم در عمان داشته اند.
این مذاکرات که بر محدودسازی تنش متمرکز است، برای اولین بار در آوریل یا مه 2023 آغاز شد. ظاهرا واشنگتن در این مذاکرات بر حفظ وضعیت موجود تاکید کرده است. در وضعیت موجود ایران و آژانس دارای روابط پایدار اما حداقلی با همکاری موردی و موضوعی هستند و در عین حال تهران می‌تواند بدون ممانعت آمریکا به صادرات نفت خود ادامه دهد. درواقع آمریکا خواهان آن است که وضعیت موجود در ارتباط با آژانس نیز حفظ شود و اقدامی صورت نگیرد که منجر به واکنش تهران شود. به همین دلیل واشنگتن فعلا نمی خواهد با اروپا در صدور قطعنامه علیه ایران همراهی کند.
نکته غیرمنتظره ای وجود ندارد
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل درباره مهم‌ترین نکات این گزارش رافائل گروسی به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «با توجه به این گزارش، مناقشات بر سر دو مکان مورد اختلاف یعنی ورامین و تورقوزآباد که آژانس ادعا می کند در آنها ذرات اورانیوم با غنای بالا پیدا کرده همچنان حل نشده؛ در حالی که در سفر اخیر گروسی به ایران، وی ابراز امیدواری کرده بود که این مسائل حل شود.» وی افزود: «دلیل حل نشدن این مساله شاید این باشد که اطلاعات ایران کافی نبوده یا آژانس در حال بررسی اطلاعات است و هنوز اعلام نکرده است.»
همچنین به گفته قهرمانپور، مشخص نیست که آژانس در خصوص پیشنهاد آقای اسلامی درباره تفکیک موضوعات به حال، گذشته و آینده نظر داده است یا خیر. این کارشناس ادامه داد: «ایران در خصوص غنی سازی 60درصد، دستگاه غناسنجی را در نطنز نصب کرده که به صورت آنلاین به آژانس گزارش می دهد. بنابراین باید دو نکته را مدنظر داشت نخست اینکه درجه غنی سازی اورانیوم ایران بالاتر نرفته است و دوم اینکه اورانیوم 60درصد غنی شده، اورانیوم تسلیحاتی نیست.»
وی تاکید کرد: «درواقع چون ایران اعلام کرده از آنجا که تحریم ها لغو نشده، فعالیت های هسته ای خود را ادامه خواهد داد، بنابراین به صورت تدریجی شاهد افزایش اورانیوم غنی شده در ایران خواهیم بود که مساله غیرمنتظره ای نیست.» قهرمانپور گفت: «مساله مورد اختلاف اینجاست که آژانس می گوید با توجه به فعالیت های ایران و اینکه ایران دسترسی آژانس را محدود کرده، نمی‌تواند در مورد دامنه هسته ای ایران دسترسی کامل داشته باشد. یعنی آژانس نمی‌تواند درباره گریز هسته ای نکته معتبری ارائه کند. این مساله مورد اختلاف بین ایران و آژانس و حتی خود کشورهای غربی است.»
--> اخبار مرتبط