آخرین تلاش‌ها برای احیای برجام در ماه مه ناکام ماند

در ماه آوریل، از انتصاب سفیر در امارات متحده عربی برای اولین بار پس از سال 2016 خبر داد. ابراهیم رئیسی در همین ماه به سوریه سفر کرد و چند وقت بعد مجددا سوریه یکی از متحدان کلیدی تهران، در اتحادیه عرب پذیرفته شد. بر اساس گزارش های رسانه های مختلف، عمان نیز در حال میانجی گری برای بهبود روابط تهران و قاهره است. به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: در حلقه های تصمیم گیری ایران، ایالات متحده و اروپا ظاهرا در حال افول هستند، در حالی که شرق - از جمله خاورمیانه - در حال صعود است و می‌تواند در برابر انزوا، برای ایران فرصت اقتصادی و دیپلماتیک فراهم کند. اما مشخص نیست آیا چنین روندی در برابر انبوه چالش های داخلی، منطقه ای و بین المللی، موفق باشد. ناآرامی‌های سال گذشته کاهش یافته اما نارضایتی های اجتماعی و اقتصادی حل و فصل نشده است. با بدتر شدن روابط با آمریکا و اروپا بر سر سه موضوع کلیدی، چشم‌انداز لغو تحریم ها کاهش یافته است.

اولین مورد، وضعیت حقوق بشر است که منجر به دور های پی در پی تحریم های غرب شده است و تمایل به تعامل با دولت ایران را کاهش داده است. دوم آن چیزی است که واشنگتن و متحدانش آن را همدستی ایران در جنگ روسیه در اوکراین می دانند و منجر به دور های متوالی تحریم های غرب شده است. سومین مورد، بن بست مذاکرات احیای برجام است. تلاش ها برای احیای توافق بین پیروزی و شکست کامل در نوسان بود. به‌رغم پیشنهادهای ایران، از جمله در همین ماه، مبنی بر اینکه هنوز هم می‌توان توافق را اجرایی کرد، به نظر می رسد این توافق رو به نابودی است. اما تا آنجا که به واشنگتن و سه طرف اروپایی توافق مربوط می شود، به نظر می رسد که آنها اراده سیاسی خود را برای احیای برجام کنار گذاشته اند. خواسته های ایران، مانند توقف تحقیقات آژانس درباره فعالیت های گذشته در سایت های هسته ای اعلام نشده یا تضمین پایبندی دولت های آینده آمریکا به توافق، بسیار فراتر از آن چیزی است که آمریکا آماده پذیرش آن، حتی قبل از حوادث اخیر در ایران و انتقال پهپاد به روسیه برای استفاده در اوکراین، بود. در همین حال، تنش های ایران و آمریکا همچنان بالاست، به ویژه در سوریه و در خلیج فارس جایی که کشتی های تجاری هدف فعالیت های تلافی جویانه شده اند.

نتیجه، بن بست استراتژیک، هم برای ایران و هم برای قدرت های غربی است: تهران می‌گوید خواهان توافق است، هرچند متن مورد توافق طرف های دیگر در اوت گذشته را رد کرده بود. برای ایالات متحده و اروپایی‌ها، که از آن زمان تنها شاهد افزایش نگرانی های خود در مورد فعالیت هسته ای ایران بوده‌اند، این متن دیگر مناسب تلقی نمی شود. اما ایالات متحده و اروپا هنوز جایگزینی قابل اجرا برای برجام پیشنهاد نکرده اند. برجام اکنون در بهترین حالت به تعبیر بیانیه مشترک G7، صرفا یک «مرجع مفید» است که می‌توان بر اساس آن تغییراتی محدود یا جدول زمانی کوچک‌تری را تدوین کرد تا فعالیت های هسته ای ایران در ازای لغو برخی تحریم ها، متوقف یا به عقب برگردانده شود. هر یک از این گزینه ها از تشدید نگرانی های مربوط به اشاعه تسلیحات هسته ای در کوتاه مدت جلوگیری می کند، اما هیچ کدام نمی‌تواند خواست دو طرف را برآورده کند. با ابهام درباره خواست دو طرف، شرایط فعلی بیشتر مبتنی بر اجتناب از چیزی است که دو طرف خواهان آن نیستند. با توجه به میزان پیشرفت برنامه هسته ای ایران و اینکه مقامات آمریکایی زمان گریز هسته ای را 12 روز تخمین می زنند، به نظر نمی رسد که هیچ یک خواهان تشدید تنش ها باشند. آنها این مساله را از طریق پیام های دیپلماتیک نشان داده اند.

تهران به نوبه خود به تعامل با آژانس در مورد دسترسی به تاسیسات هسته ای خود ادامه داده است تا از ارجاع پرونده اش از شورای حکام به شورای امنیت اجتناب کند، اما این کار را بدون برآوردن کامل فهرست طولانی نگرانی های آژانس در مورد دسترسی، نظارت و شفافیت در مورد گذشته انجام داده است. با توجه به فاصله حدود یک هفته تا برگزاری نشست شورای حکام، و افزایش فعالیت های غنی سازی ایران، مرز میان وضعیت عمیقا نگران کننده و شرایط کاملا خطرناک، اکنون بسیار باریک شده است. ظاهرا هدف ایران از بهبود روابط با عربستان سعودی و دیگر همسایگان خلیج فارس، تعمیق روابطش با روسیه و چین، فراهم کردن فضای دیپلماتیک و البته سود اقتصادی است که به آن نیاز دارد. با این حال، با توجه به مقیاس چالش ها، آورده زیادی برای ایران به دنبال نخواهد داشت.

• موضع جدید آمریکا درباره توافق تهران و ریاض
• دلجویی به سبک چینی
• چین به بیانیه ای علیه ایران تن داده که بایدن در سفرش به عربستان حاضر نشد آن را امضا کند
• ایران ویزا را برای گردشگران چینی لغو کرد
• چک‌های صیادی و کارت ملی هوشمند غیر‌قابل‌جعل هستند