آخرین جزئیات از ابر پروژه علمی "چشمه نور ایران"/ ابرآزمایشگاه ایران به بزرگی یک استادیوم فوتبال است!

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، آرش صادقی‌پناه؛ معاون علمی و فنی "طرح چشمه نور ایران" در جریان بازدید خبرنگاران از این ابرپروژه علمی کشور در تشریح جزئیات این پروژه گفت: پژوهشگاه دانش های بنیادی در سال 1368 تأسیس شد که در ابتدا نام آن مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات بود که بعدها گسترش پیدا کرده است. در حال حاضر این پژوهشگاه 9 پژوهشکده، 9 آزمایشگاه، 4 طرح ملی، 36 هیئت علمی دائم، 115 پژوهشگر پسادکتری دارد.

صادقی‌پناه ادامه داد: 304 همایش بین‌المللی از سوی پژوهشگاه تا به امروز و 124 سمینار و سخنرانی ارائه شده توسط اساتید بین‌المللی فقط در سال 1400 برگزار شده است. 1500 میهمان خارجی از ابتدای تأسیس از این طرح بازدید کردند و همچنین این پژوهشگاه 69 دانشجوی مقطع دکتری و 149 دانش‌آموخته مقطع دکتری دارد و 30 جایزه بین‌المللی را کسب کرده است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران تصریح کرد: پژوهشکده‌ها شامل پژوهشکده‌های ذرات و شتابگرها، فیزیک، ریاضیات، علوم شناختی، علوم زیستی، علوم کامپیوتر، علوم نانو، فلسفه تحلیل و نجوم است. برنامه پژوهشکده دانش‌های بنیادی این بوده است که همیشه در مرزهای دانش حرکت کند. ما 9600 مقاله در مجلات بین‌المللی چاپ کردیم و شاخص H ما 139 است. 21 مقاله در مجلات ساینس و نیچر و زیرمجموعه‌های آنها به چاپ رساندیم. 15 نفر از اعضای هیئت علمی ما بیش از 1000 استناد داشتند. به صورت متوسط 370 سمینار و سخنرانی تخصصی منظم برگزارشده به طور متوسط در هر سال برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: با مراکز علمی دنیا از جمله ICTP، CERN، ING، SISSA و..... همکاری موثر علمی داریم. 40 درصد مقالات ما با همکاری محققان بین‌المللی است. بیش از 1500 نفر از اساتید خارجی در این پژوهشگاه حضور داشتند و چند طرح کلان ملی نیز داریم که نخستین آن رصدخانه ملی ایران است که در مراحل پایانی راه‌اندازی آن هستیم. چندین آزمایشگاه مرجع شبیه آزمایشگاه علوم شناختی، مرکز پردازش سریع و... در این پژوهشگاه تأسیس شده است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران تصریح کرد: نخستین اتصال به شبکه اینترنت و تأسیس دامنه ir در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی انجام شده است. پشتیبانی علمی در زمینه تورین، اتوماسیون مراکز علمی و سامانه آموزش عالی وزارت علوم توسط پژوهشگاه دانش‌های بنیادی انجام می‌شود.

صادقی‌پناه گفت: یکی از طرح‌های کلان مهم پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، طرح چشمه نور ایران است که با اسم شتابگر ملی ایران نیز شناخته می‌شود. چشمه نور یک ابرآزمایشگاه یا آزمایشگاه مقیاس بزرگ است که ابعاد آن با یک استادیوم فوتبال برابری می‌کند و قطر ساختمان آن 280 متر است و داخل این ساختمان یک شتاب‌دهنده سینکروترونی ذرات وجود دارد که الکترون‌ها را شتاب می‌دهد و از آن الکترون‌ها تابش اشعه هم‌دوست تولید می‌کند که این تابش برای تصویربرداری و آنالیز در ابعاد دهم نانومتر و ابعاد کسر مولکولی استفاده می‌شود و می‌تواند نیازهای بسیاری از کاربران جامعه علمی و صنعتی کشور را برطرف کند.

وی در پاسخ به این سؤال که این شتاب‌دهنده سینکروترونی چطور کار می‌کند؟ متذکر شد: ما در ابتدا یک انرژی اولیه به الکترون‌ها در شتابگر خطی می‌دهیم و در یک حلقه افزاینده یا بوستر انرژی آنها را افزایش می‌دهیم که با اینکار سرعت آنها بسیار نزدیک به سرعت نور می‌شود و در یک حلقه انبارش در آنجا نگهداری می‌شود و در هربار چرخش و عبور از یکسری ابزارهای خاص به اسم ابزارهای الحاقی، تابش فوتونی X بسیار هم‌دوست و با درخشندگی بسیار بیشتر از تابش‌های X معمولی تولید می‌کنند که این تابش بعدها برای آنالیز و تصویربرداری از مواد مختلف می‌تواند استفاده شود.

صادقی‌پناه گفت: چشمه نور سینکروترونی یک مجتمع بزرگ‌مقیاس از شتاب‌دهنده‌های ذرات و دربرگیرنده آزمایشگاه‌های پیشرفته تصویربرداری و آنالیز ماده در عمق کمتر از نانومتر و یا درخشندگی چندین میلیارد برابر دستگاه‌های متداول اشعه X است. شما مقایسه‌ای از یک تصویر سینکروترون و یک دستگاه اشعه X بیمارستانی را مشاهده می‌کنید که اختلاف رزولویشن و درخشندگی این تابش‌های X را نمایش می‌دهد که از یک استخوان جمجمه بیمار تهیه شده است. این مقاله در چند ماه گذشته در نیچر چاپ شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت و برای نخستین بار تصویربرداری از ابعاد مولکولی در سینکروترون APS در کشور آمریکا انجام گرفت.

وی ادامه داد: سینکروترون‌ها نقش بسیار مهمی در شناسایی پروتئین‌های دیواره ویروس‌ها به ویژه در اپیدمی کرونا دارند و نقش اصلی در شناسایی پروتئین‌های دیواره ویروس کرونا داشتند و دقیق‌ترین تصویری که انسان از ویروس کرونا بدست آورده است مربوط به ریه یک فرد مبتلا به این ویروس گرفته شده است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران گفت: اگر بخواهیم اجزای ماشین چشمه نور ایران را بررسی کنیم، ما یک کاتد داریم که یک صفحه فلزی است که الکترون‌ها را از آن جدا می‌کنیم و به این الکترون‌های آزاد در شتاب‌دهنده خطی یک انرژی منتقل می‌کنیم و در یک حلقه افزاینده انرژی آنها را افزایش داده و سرعت آنها را بسیار بسیار نزدیک به سرعت نور می‌کنیم و این الکترون‌ها در یک حلقه بزرگتر به اسم حلقه انبارش نگهداری می‌شوند و با عبور از این ابزارهای الحاقی خاص که میدان‌های مغناطیسی خاصی را تولید می‌کنند این تابش سینکروترونی تولید می‌شود و در آزمایشگاه‌هایی که به خطه باریکه مشهور هستند این آزمایشگاه‌ها و آنالیزهای مختلف توسط محققان انجام می‌شود.

صادقی‌پناه گفت: تفاوت تابش سینکروترونی با تابش X عادی نیز درخشندگی است و اینکه چرا این اختلاف درخشندگی وجود دارد یک مقایسه ساده بین تابش X معمولی و تابش X سینکروترونی را می‌توان شباهت داد به کودکانی که با سرعت‌ها و جهت‌های مختلف در حال بازی هستند و سربازانی که همگی با یکدیگر به صورت منظم و در یک جهت در حال رژه نظامی هستند! فوتون‌های تابشی سینکروترونی نیز همین وضعیت را نسبت به فوتون‌های تابش X معمولی دارند یعنی همگی هم‌انرژی و هم‌فاز و هم‌جهت هستند.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران تصریح کرد: یک نقشه‌ای از پراکندگی آزمایشگاه‌های تابش سینکروترونی در دنیا وجود دارد و همچنین تعداد دستگاه‌های شتاب‌دهنده سینکروترونی که کشورهای مختلف دارند. آمریکا بیش از 14 دستگاه سینکروترون دارد، چین 2 دستگاه، روسیه 2 دستگاه، آلمان 7 دستگاه را ساخته است که امروز در حال ساخت هشتمین و بزرگترین دستگاه در جهان است، فرانسه 2 دستگاه، ژاپن 3 دستگاه، تایوان 2 دستگاه و بزریل 2 دستگاه را ساخته است. تمام کشورهای پیشرفته حداقل یک دستگاه را دارند و بعضی از کشورها از جمله تایلند که کشور صنعتی نیز نیستند دومین دستگاه خود را ساخته است. این دستگاه برای توسعه علم و صنعت در کشورهای مختلف اهمیت دارد و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در جهان بر روی آن انجام شده است و کشور ما نیز باید به صورت جدی بر روی آن توجه جدی کند.

صادقی‌پناه با مقایسه درخشندگی چشمه‌های نور سینکروترونی تصریح کرد: درخشندگی چشمه‌های نور سینکروترونی برحسب راه‌اندازی آنها، دستگاه‌های XRAY اولیه تا دستگاه‌های سینکروترونی نسل اول، نسل دوم و نسل سوم نظیر ماشین‌های نسل ALBA، SESMME و ESRF ماشین‌های شناخته‌شده‌ای در دنیا هستند و دستگاه های نسل چهارم نیز به تازگی در حال ساخت هستند که طراحی چشمه نور ایران منطبق با این نسل و فناوری است و در حال حاضر در دست ساخت قرار دارد که این درخشندگی ما از مرتبه 1000 میلیارد برابر نسبت به دستگاه‌های قدیمی‌تر نسل‌های اول و دوم و دستگاه‌های XRAY بیمارستانی است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران تصریح کرد: طرح چشمه نور ایران در سال 1386 برای نخستین بار تعریف شد و در هیئت امنای پژوهشگاه دانش‌بنیادی تصویب شد تا سال 1389 که مطالعات امکان‌سنجی طرح توسط معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری تأیید شد و عملاً این طرح آغاز شد. در ادامه کمیته‌های اجرایی و راهبردی آن تشکیل شد. طراحی مفهومی اولیه و سیاست‌های ساخت این ماشین در سال 1391 برای نخستین تکمیل شد و مورد تصویب قرار گرفت و محل ساخت و محل احداث طرح نیز انتخاب شد و آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه نیز برای نخستین بار ساخته شدند.

وی ادامه داد: طراحی مفهومی در سال 1392 تکمیل شد و گزارش‌های آن آماده شد و در سال 1394 یک کمیته مشورتی شتابگر برای تأیید این طراحی‌ها تشکیل دادیم که شامل 9 نفر از برجسته‌ترین دانشمندان بین‌المللی در این مراکز تحقیقاتی دنیا بودند و بعد از بررسی‌ها طراحی مفهومی توسط این کمیته تأیید شد و طراحی‌های پایه و جزئیات تجهیزات ساختمان و روش‌های ساخت و تجهیز کارگاه‌های ساخت تجهیزات را آغاز کردیم. عملیات ساختمانی در سال 1395 آغاز شد و طراحی پایه ما در دو مرحله در سال‌های 1396 و 1399 تکمیل شد و به معاونت علمی ریاست جمهوری ارائه دادیم.

صادقی‌پناه تأکید کرد: آزمایشگاه تحقیق و توسعه خود را در سال 1400 راه‌اندازی کردیم. سیستم خلا را از محفظه‌های استیل به محفظه‌های خلا با لایه‌نشانی جاذب‌های غیرتبخیری تغییر دادیم. در ادامه مجدداً بازطراحی ماشین را براساس این سیستم خلا انجام دادیم و مراحل طراحی شامل 14 صفحه مدارک طراحی است که یک خلاصه حدود 1500 صفحه‌ای از این طراحی‌ها به زبان انگلیسی برای ارائه مجدد به کمیته مشورتی تهیه شده است که امسال این جلسات برگزار شده و این طراحی‌ها مجدداً بررسی می‌شوند.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران خاطرنشان کرد: پروژه‌های تحقیق و توسعه مرتبط با ساخت و طراحی تفصیلی نیز از همان 2 سال پیش آغاز کردیم که امروز نیز در دست انجام است. چندین نقطه از کشور برای مکان‌یابی محل ساخت انتخاب و بررسی کردیم که در نهایت شهر قزوین برای این موضوع انتخاب شد و سایتی که برای ساخت چشمه نور ایران درنظر گرفته شد در شمال این شهر و نزدیک به دانشگاه بین‌المللی امام خمینی واقع شده است.

صادقی‌پناه در پاسخ به سؤال تسنیم مبنی براینکه پارامترهای شما برای انتخاب شهر قزوین برای این پروژه علمی چیست، اظهار کرد: پارامترهای زیادی از جمله دسترسی به مراکز دانشگاهی و صنعتی، دسترسی به فرودگاه‌های بین‌المللی، مباحث مربوط به پدافند غیرعامل، مباحث مربوط به بحث‌های لرزه‌نگاری و ژئوتکنیک و موارد بسیار زیاد دیگری در انتخاب و مکان‌یابی پروژه چشمه نور ایران مؤثر بوده است که برای بحث مکان‌یابی گزارشات بسیار مفصلی به معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری ارائه شده است. در ابتدا چند شهر مختلف در فاز اول انتخاب شدند که شهرهای اصفهان، قزوین، کرج و چند شهر دیگر بودند و در نهایت شهر قزوین به عنوان گزینه نهایی انتخاب شد.

وی تأکید کرد: نقشه ماشین اصلی شتابگر به مساحت 46500 مترمربع است که شامل چندین آزمایشگاه مختلف است که خود این ساختمان نیز یک بحث فناورانه و نیازمند فناوری‌های بسیار پیشرفته است که بعضاً در کشور نیز پیاده نشده است. ما کنترل‌های ویژه‌ای روی ارتعاشات، نشست‌ها و کنترل دما را نیاز داریم که در کشور هیچ ساختمانی به این تجهیزات و زیرساخت‌ها نیاز نداشته است. قسمت سبزرنگ تونل ماشین اصلی و قسمت قرمز رنگ محوطه آزمایش یا خدمات‌رسانی یا سرویس‌دهی است که در تجهیزات مختلفی که عملکرد ماشین را کنترل می‌کنند و مولدها و منابع تغذیه، دستگاه‌ها و تجهیزات خلا، و... در آن نصب می‌شود و آزمایشگاه‌های خطوط باریکه را مشاهده می‌کنیم که 4 خط باریکه بسیار طولانی و بزرگ نیز در این ساختمان پیش‌بینی شده است.

وی گفت: یکی از مهم‌ترین کارهای ابتدایی، تأسیس آزمایشگاه‌ها در سایت تهران و آزمایشگاه تحقیق و توسعه در قزوین بود و انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه‌ای که بسیاری از این پروژه‌ها گلوگاه‌های اصلی صنعتی ایران بوده است و برای نخستین بار در کشور این نیازها و تجهیزات با این دقت مطرح شد.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران با اشاره به کارهای تحقیق و توسعه‌ای درکشور تصریح کرد: نخستین آزمایشگاه، آزمایشگاه بسامد رادیویی است که این آزمایشگاه وظیفه اصلی انتقال انرژی به الکترون‌ها در ماشین را برعهده دارد. نخستین پروژه‌ای که در بخش بسامد رادیویی در چشمه نور ایران تعریف شده، پروژه تقویت‌کننده بسامد رادیویی حالت جامد بود که جزو اولین‌ها در دنیا بود که ما همزمان با شتاب‌دهنده‌ای در فرانسه این پروژه را آغاز کرده و همزمان با آنها نیز به نتیجه رسیدیم و ماژول‌های ساخت ما نیز در شتاب‌دهنده سزامی در اردن تست و با ماژول‌های ساخت سولن در فرانسه مقایسه شده و مورد تأیید قرار گرفت.

وی ادامه داد: ما یک پروتایپ 4 کیلووات از این شتاب‌دهنده ساختیم که در آن زمان در فرکانس 500 مگاهرتز طراحی شد و به آن نیاز داشتیم که در کشور هیچ کاری برای تقویت‌کننده‌ها به ویژه تقویت‌کننده‌های حالت جامد که بسیار پیشرفته‌تر و مطابق با نیازهای روز جامعه بودند انجام نشده بود! در دنیا نیز به تازگی این روند شکل گرفته بود و این طراحی به سمت این تقویت‌کننده‌ها پیش می‌رفت.

صادقی پناه گفت: بعد از طراحی‌ها، فرکانس ماشین به 100 مگاهرتز تغییر پیدا کرد چراکه در 100 مگاهرتز مراکز علمی که نظیر جهاد خودکفایی دانشگاه خواجه‌نصیر طوسی با صداوسیما همکاری دارند و دراین فرکانس با صداوسیما همکاری زیادی داشتند و تجربه خوبی در این زمینه وجود داشته است و امکان ساخت این تقویت‌کننده‌ها توسط آنها وجود داشت این پروژه به صورت کامل متوقف شد.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران با اشاره به پروژه بسامد رادیویی کم‌توان یا LLRF پژوهشگاه دانش های بنیادی گفت: این پروژه وظیفه دارد که دامنه و فاز موج را داخل ابزارهای اصلی شتاب‌دهی ما که "کاواک‌ها" هستند با دقت 0.01 درصد برای دامنه و 0.1 درجه برای فاز کنترل کند.

وی گفت: در زمانی که این نیاز توسط ما مطرح شد هیچ جایی در کشور با این دقت برای کنترل امواج بسامد رادیویی کار نکرده بود و با چندین مرکز مختلف تماس گرفتیم و همه آنها اظهار کردند که قادر به کار با این دقت نیستند! و به همین خاطر خودمان پروژه را در پژوهشگاه و در آزمایشگاه بسامد رادیویی آغاز کردیم و در ابتدا یک کاواک آلومینیومی پروتوتایپ ساختیم که بعدها به یک پروژه کاواک مسی تبدیل شد و این پروژه را برمبنای مدارات مختلف و به صورت کاملاً دیجیتال و برمبنای مدارات FPGA پیاده کردیم و درنهایت این پروژه به سرانجام رسید و یکی از گلوگاه‌های اصلی مورد نیاز ما در چشمه نور ایران با انجام این پروژه رفع شد و برای نخستین بار در کشور به این فناوری دست پیدا کردیم.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران تصریح کرد: پروژه بعدی بحث سامانه‌های غیرمخرب اندازه‌گیری جریان بود که کاری در این حوزه در کشور انجام نشده بود و خرید این دستگاه‌ها از خارج از کشور به خاطر مشکلات سیاسی خیلی سخت بود و ما برای نخستین بار در کشور با همکاری دانشگاه صنعتی شریف برای ساخت متریال خاص هسته‌ها که مورد نیاز بوده است، همکاری را آغاز کردیم و این سامانه را به طور موفق بر روی شتابگر خطی نصب و تست کردیم.

وی ادامه داد: بعد از آن پروژه کاواک مسی را داشتیم که بعد از آن کاواک آلومینیومی بوده است که در دو فرکانس 100 و 300 مگاهرتز انجام شده است که نمونه 300 مگاهرتزی آن ساخته شده و تست‌های اولیه آن موفقیت‌آمیز بوده است و امروز این کاواک تست‌های جوشکاری و اتصالات برای حفظ خلا بر روی آن انجام می‌شود و نمونه 100 مگاهرتزی نیز آماده ساخت است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران گفت: ما یک سامانه اندازه‌گیری میدان الکتریکی و فاز برای امواج الکترومغناطیسی در داخل کاواک‌ها در آزمایشگاه خودمان توسعه دادیم که می‌تواند با دقت بسیار بالایی و با کنترل دیجیتال میدان‌های الکتریکی امواج الکترومغناطیسی داخل کاواک‌ها اندازه‌گیری کند.

وی گفت: پروژه بعدی، تفنگ الکترونی بسامد رادیویی با کاتد گرمایونی است که پروتوتایپ اولیه آن ساخته شده و تست‌های آن موفقیت‌آمیز بوده است. ساخت کاتد و نمونه نهایی آن که تأمین‌کننده اولیه الکترون‌ها در ماشین ما است با همکاری یک مجموعه خارج از پژوهشگاه در دست انجام است که انشالله نمونه نهایی آن را بسازیم و اولین باریکه الکترونی چشمه نور ایران را تولید کنیم و مزیت این نوع تفنگ الکترونی که با بسامد رادیویی کار می‌کند نسبت به تفنگ‌های متداول الکترواستاتیکی این است که هم انرژی بسیار بالاتری به ذرات ما می‌دهد و هم باریکه تولیدشده واگرایی بسیار کمتری دارد و هم اینکه خودش دسته‌سازی را برای ذرات انجام می‌دهد و نیاز به واحدهای بعدی دسته‌ساز نداریم.

صادقی‌پناه گفت: در بحث مولدهای بسامد رادیویی لامپی برای سامانه‌های پالسی توان بالا در کشور و در توان‌های زیر 2مگاوات کارهای مختلفی انجام شده بود اما در بالای 2 مگاوات هیچ نیازی احساس نمی‌شد. برای نخستین بار در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی این موضوع با مراکزی که بر روی این لامپ‌ها کار می‌کردند مطرح شده و همکاری می‌کنیم تا نیازها رامرتفع کنیم و اولین مدلاتور برای لامپ‌های چندباریکه‌ای که لامپ‌های جدید در دنیا هستند با همکاری دانشگاه شریف ساخت آن تمام شده و هم‌اکنون در حال تست‌های نهایی است.

وی گفت: آزمایشگاه بعدی آزمایشگاه اندازه‌گیری مغناطیسی است. ما نخستین بار نیاز به ساخت الکترومغناطیس‌های مورد نیاز برای شتاب‌دهنده را در چشمه نور ایران تعریف کردیم و هم آزمایشگاهی که بتواند اندازه‌گیری آزمایش‌های دقیق میدان‌های مغناطیسی را انجام بدهد و در گذشته کسی قادر به انجام این پروژه در کشور نبود یعنی کسی قادر به ساخت این میدان‌های مغناطیسی و اندازه‌گیری آنها نبود!

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران گفت: ما چند نمونه مغناطیس رو برای نخستین بار در کشور در آزمایشگاه خود ساختیم که شامل مغناطیس دو قطبی، مغناطیس 4 قطبی و نخستین نمونه از ابزار الحاقی نوسان‌ساز در پژوهشگاه دانش‌بنیان بنیادی ساخته شدند و برای اندازه‌گیری آنها نخستین آزمایشگاه دقیق اندازه‌گیری میدان‌های مغناطیسی را در کشور در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تأسیس کردیم و هر سه ابزار مورد نیاز شامل میز سه‌محور سنسور حال، پیچه چرخان و پیچه‌هایی برای اندازه‌گیری مشخصات مختلف میدان‌های مغناطیسی را در این آزمایشگاه توسعه دادیم و امروز با دقت‌های بسیار بالا و دقت 100 PPM می‌توانیم میدان‌های مغناطیسی الکترومغناطیس‌های خود را اندازه‌گیری کنیم. این آزمایشگاه امروز به صورت مرتب همراه با پیشرفت پروژه‌های تحقیق و توسعه‌ای در حال ارتقا است تا بتواند نیاز ما را برآورده کند و به مراکز علمی مختلف کشور نیز خدمات‌دهی داریم و اندازه‌گیری برای چند مرکز دانشگاهی نیز انجام شده است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران گفت: جدیدترین پروژه ساخت مغناطیس خمیده دوقطبی حلقه انبارش را داریم که یک مغناطیس ترکیبی است و شامل میدان‌های دوقطبی و چهار قطبی است که در واقع پیچیده‌ترین مغناطیس چشمه نور ایران است و بعد از ساخت آن، گلوگاه اصلی ساخت مغناطیس‌های چشمه نور ایران را با این پروژه برطرف خواهیم کرد. چندین مغناطیس چهارقطبی و هدایتگر و فشرده‌ساز آلفا و... را برای پروژه شتاب‌دهنده خطی خود در دست ساخت و اندازه‌گیری داریم که چند نمونه از آن ساخته شده در حال اندازه‌گیری هستیم.

وی گفت: نخستین نیازی که در ماشین چشمه نور ایران داشتیم بحث پمپ خلأ یونی بود که تعداد زیادی از آن در ماشین چشمه نور ایران احتیاج داشتیم که ساخت آن در ایران مقدور نبود. هزینه واردات این پمپ‌ها از خارج از کشور بسیار زیاد و سرسام‌آور و 7 میلیون یورو پیش‌بینی می‌شد. برای نخستین بار در کشور ساخت پمپ‌های یونی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی آغاز شد و بعد از اینکه نمونه آزمایشگاهی آن ساخته شد، نخستین نمونه صنعتی این پمپ یونی با همکاری یک مرکز صنعتی تهیه شد و امروز شاهد هستیم که نخستین پمپ یونی 240 لیتر برثانیه ساخته شد.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران گفت: طراحی ماشین چشمه نور ایران از اول برمبنای محفظه‌های خلا استیل بود و به همین خاطر پروژه تحقیق و توسعه نخستین محفظه خلا استیل را نیز در چشمه نور ایران تعریف کردیم. چندین نمونه تست متریال‌های مختلف داشتیم تست پرس مختلف برای این محفظه را داشتیم که در نهایت این محفظه با روش‌های نهایی ساخته شد و حداکثر انتظارات ما را برآورده کرد.

همکاری دانشمندان برجسته با پروژه چشمه نور که شهید شدند

صادقی پناه با تأکید بر اینکه آزمایشگاه شتابگر خطی یکی از آزمایشگاه هایی بوده که از سال‌ها پیش در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تأسیس شده بود، گفت: کار روی نخستین نمونه شتابگر خطی در کشور با مشارکت محققان برجسته‌ای همچون شهید شهریاری از دانشگاه شهید بهشتی بود.

انتقال شتابدهنده به قزوین تا پایان سال

وی با بیان اینکه برنامه داریم تا این شتاب‌دهنده را تا پایان امسال به ساختمان تحقیق و توسعه‌ای که در قزوین ساختیم انتقال دهیم، عنوان کرد: بعد از انتقال، پروژه‌های علمی بیشتری با این شتاب دهنده انجام خواهد شد.

کاربردها

وی با بیان اینکه این شتابدهنده کاربردهای متفاوتی دارد، کاربردهای پزشکی از جمله مواردی است که با استفاده از این طرح به آن توجه می‌شود؛ در آینده نزدیک دستگاه‌های تولید تابش تراهرتز به عنوان دستگاه‌های مرسوم تصویربرداری سریع و بی‌خطر به جای سونوگرافی که روشی بی‌دقت در بیمارستان‌ها است، خواهند شد. کشف مواد غیرمجاز در فرودگاه‌ها هم موردی است که در کشورهای دیگر انجام می‌شود و در کشور ما هم نیاز است.

معاون علمی و فنی طرح چشمه نور ایران تصریح کرد: چشمه نور در فاز اول که باریکه‌های الکترونی و فوتونی شتاب‌دهنده 4 مگاالکتروولت بوده پارسال راه‌اندازی شده و اکنون استفاده کاربری از آن انجام می‌شود. این شتاب‌دهنده به سایت قزوین منتقل می‌شود که امکانات آزمایشگاهی بیشتری وجود دارد و خدمات‌دهی بهتری به مراکز علمی و صنعتی انجام می‌دهد. شتاب‌دهنده خطی 25 مگاالکتروولت و خط باریکه تابش تراهرتز انتهای سال 1403 راه‌اندازی خواهیم شد. سپس این شتاب‌دهنده تا سال 1404 به 75 مگاالکتروولت ارتقا پیدا می‌کند. برنامه داریم تا عدد شتابگر خطی را به 150 مگاهالکتروولت برسانیم که هدف نهایی طرح است.