آقای وزیر 7 درصدی‌های بازار نشر را دریابید!
کتاب دیجیتال در کشورهای مختلف دوره رشد و تکامل خود را به روش‌های مختلف طی می‌کند، اما در ایران فرصت‌ها و تهدیدها متفاوت‌تر است. این روزها می‌توان گفت که کتاب دیجیتال در ایران جدی گرفته می‌شود. بیش از دو میلیون کاربر ثابت در این پلتفرم کتاب می‌خوانند. بیش از 100 هزار عنوان کتاب در این پلتفرم‌ها عرضه شده است. هزاران اثر به صورت صوتی تولید و منتشر شده است. افرادی که تا قبل از این دسترسی به کتاب نداشتند یا برایشان سخت بود حالا به راحتی به کتاب دسترسی دارند. افرادی که کتاب را با چشم نمی‌توانستند بخوانند با گوش می‌شوند و....
کتاب دیجیتال بین پنج تا هفت درصد از سهم بازار را به خود اختصاص داده است، اما این حجم هنوز کم است. البته باید توجه داشت که این عدد از یک درصد سه سال قبل به پنج تا هفت درصد رسیده است و این سرعت رشد را نشان می‌دهد.
با در نظر گرفتن اینکه قیمت کتاب‌های دیجیتال تا یک سوم کتاب‌های چاپی است، می‌توان گفت که مصرف‌کننده کتاب دیجیتال تا 15 درصد مصرف کننده‌های کتاب را شامل می‌شود. البته بنا به آمارهایی مصرف کتاب دیجیتال بسیار بیشتر از 15 درصد است چرا که بخش بزرگی از مصرف کاربران ایرانی به صورت غیرقانونی و با دانلود و کپی کتاب‌ها اتفاق می‌افتد که چند برابر عدد فوق است.
با همه این پیشرفت‌ها در حوزه نشر دیجیتال کتاب که بسیاری از آن مرهون شرایط پیش آمدخه دوره کروناست که موجب شد نشر الکترونیک یکباره از حاشیه به متن کشیده شود، حمایت‌های دولتی از این حوزه بسسار اندک است، متاسفانه در قوانین دولتی و در نگاه مدیران دولتی حوزه فرهنگ، نشر دیجیتال چندان به رسمیت شناخته نمی‌شودو به عنوان بخشی از حوزه بزرگ صنعت نشر به آن نگاه نمی‌شود. فعالان نشر دیجیتال در سال‌های اخیر همواره با یان موضوع به عنوان یک چالش جدی درگیر بوده‌اند.
علی‌محمدپور دبیر میز کتاب مرکز ملی فضای مجازی معتقد است که در این چند سال اخیر به دلیل اینکه تکلیف مسئولین در برابر حوزه کتاب دیجیتال مشخص نبوده و خودشان هم علاقه‌ای به مشخص کردن این تکلیف نداشتند، به این بهانه که در قانون مسئولیتی متوجه آنان نیست، این حوزه را رها کرده‌اند، بنابراین سکوهای کتاب دیجیتال بدون هیچ گونه حمایتی به کار خود ادامه می‌دهند، حتی ازکوچکترین حمایت همه فراهم کردن زمینه حضور در نمایشگاه کتاب تهران است نیز محروم بودند.
وی ادامه می‌دهد: فعالان کتاب دیجیتال حتی از اینکه انجمن تخصصی خودشان را شکل دهند، نیز محروم شدند، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با این امر مخالفت کرد و همکاری لازم را برای این فعالیت نداشت، از سوی دیگر با وجود اینکه مرکز ملی فضای مجای و کمیسیون عالی محتوا در این حوزه انگیزه نشان داد که سند ساماندهی و توسعه کتاب دیجیتال تصویب شود، تا بتوان بخشی از چالش‌های این حوزه را رفع کرد، وزارت ارشاد در دو جلسه کمیسیون عالی محتوا که مصوبه‌اش برای نهادهای حاکمیتی لازم الاجرا است، مخالفت کرد.
به گفته محمدپور با وجود اینکه، یک تک ماده قانونی در شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر اختصاص قوانین مرتبط با کتاب چاپی به شکل‌های دیگر از جمله کتاب الکترونیک و صوتی نیز تصویب شد و قرار بود، آیین‌نامه‌های مربوط به آن را وزارت ارشاد تدوین کند، ولی در بیش از 3 سالی که این مصوبه تصویب شده وزارت ارشاد هیچ حرکتی انجام نداد و این بلاتکلیفی هم‌چنان پابرجاست.
نشر دیجیتال و فرصت‌هایی که به تهدید تبدیل میشوندمحمدپور دلیل اینکه وزارت ارشاد در دولت‌های مختلف ورود جدی به حوزه نشردیجیتال نداشته است، را ناشی از ضعف استراتژی کلان در این حوزه می‌داند و می‌گوید: واقعیت این است که فرهنگ با فناوری ارتباط نزدیکی دارد، فناوری همیشه توسعه فرهنگی را شدت داده یا جهت جریان آن را تغییر داده است، وزارت ارشاد در ساختارهایی که در دهه 70 و اوایل دهه 80 شکل گرفته، متوقف مانده و فهمی از وضعیت موجود ایجاد نشده است، وزارت ارشاد خود را بروز نکرده است، در حوزه چاپ کاغذی هم با آمدن فناوری‌های جدیدی نتوانست ساماندهی لازم را داشته باشد، برای همین یک تعداد عظیمی چاپخانه‌های کوچک خانگی یا زیرپله‌ای در قالب چاپ دیحیتال وجود دارند که کتاب زیرزمینی چاپ می‌کنند ولی وزارت ارشاد نمی‌تواند نظارتی روی آن‌ها داشته باشد.
وی می‌گوید: در حوزه کتاب دیجیتال چالش‌های دولتی بیشتر است، وزارت فرهنگ و ارشاد هنوز موضوعی به نام کتاب الکترونیک را به رسمیت نمی‌شناسد، به دلیل عدم دانش مدیران و از سوی دیگر اینکه تکلیفی در این زمینه حس نمی‌شود، وزارت فرهنگ با نشر دیبجیتال همراهی لازم را ندارد، بیش از ده سال است که فیدیبو به عنوان یک سکوی نشر دیجیتال کتاب الکترونیک تولید می‌کند، اما هنوز کتاب الکترونیک اعلام وصول نمی‌شود، این یک فاجعه برای سیاست‌گذاری فرهنگی ماست.
با وجود همه انتقادهایی که فعالان حوزه نشر دیجیتال نسبت به حمایت‌های دولتی از این حوزه دارند، و معتقدند که جاده لازم برای حرکت نشر دیجیتال در وزارت ارشاد ساخته نشده است، شرایط نشان می‌دهد که این حوزه متوقف نبوده و رشد خوبی داشته است. فعالان این حوزه حالا که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تغییر دولت و تغییر نگاه در کلان مدیریت روبروست، چه انتظاراتی دارند؟
محمدپور مهمترین اقدام وزارت ارشاد در این حوزه را تشکیل یک مرکز تخصصی برای حوزه نشر دیجیتال در ذیل معاونت فرهنگی می‌داند و می‌گوید: اما در ابتدای هر دولتی انتظار می‌رود، بخشی از مسائل حل نشده تسریع شود، در حوزه فرهنگ نیز ما انتظار داریم که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به حوزه نشر دیجیتال توجه بیشتری داشته باشد، برای شروع ما نیاز به یک مرکز اجرایی و جریان‌ساز در ذیل معاونت فرهنگی داریم. مرکزی که بتواند روندها را ببیند و پیش‌بینی کند و در ساختار وزارت ارشاد تسهیل‌گری کند تا مسائل حل شود، بخشی از این مساله نرم‌افزاری است، بخشی هم نیازمند آیین‌نامه‌ها و تعیین سیاست در وزارت فرهنگ و ارشاد است، برای نمونه برای رایزنان فرهنگی به صورت مشخص تسهیل‌گری ورود کتاب دیجیتال ایران به پلتفرم‌های خارجی تعیین تکلیف شود. کتاب‌های فارسی می‌توانند در قالب نشر دیجیتال در همه دنیا در دسترس قرار گیرند، این اقدام نیازمند قواعد و قوانین و شفافیت‌های حقوقی است و نیاز است که وزارت ارشاد وارد ماجرا شود.
وی می‌گوید: مطالبه دیگر فعالان نشر دیجیتال این است که وزیر ارشاد یک مشاور تخصصی برای خود در ذیل معاونت فرهنگی در حوزه نشر دیجیتال تعیین کند، مشاوری که بتواند پیشنهاد داده و این پیشنهادات را در دل وزرات ارشاد پیش ببرد، با یک مشاور تخصصی با دانش خوب می‌توانیم به آینده حمایت‌های دولتی از نشر دیجیتال امیدوار باشیم.
یکی از مهمترین مباحث در حوزه نشر دیجیتال، گردش مالی این نشر است، گردش مالی 250 میلیارد تومانی نشر دیجیتال و صوتی در ایران حدود 5 درصد گردش مالی صنعت نشر ایران را شکل می‌دهد، این عدد در کشورهایی چون آمریکا به 30 درصد رسیده است.
به‌نظر می‌رسد با حمایت از نشر دیجیتال و ترسیم چشم‌انداز آن، هم می‌توان به گردش مالی بالاتری در این حوزه اندیشید و هم ورود ناشران بیشتر به این حوزه را رقم زد. مقایسه نشر دیجیتال در ایران و سایر کشورهای منطقه اگرچه رشد سال‌های اخیر ایران در این عرصه را نشان می‌دهد، اما این رشد به‌معنای پیشرفت در سطح منطقه نیست. حالا که دولت در آستانه ورود به فعالیت‌هاست، این انتظار وجود دارد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سیاست‌های متفاوتی با آنچه تاکنون در حوزه نشر دیجیتال وجود داشته است، در بر بگیرد، در عین حال این انتظار وجود دارد که در مسیر پیش رو، پلتفرم‌های بومی برای توزیع محتوا و کتاب‌های دیجیتال رشد بیشتری داشته باشند. این پلتفرم‌ها می‌توانند به نحوی طراحی شوند که با نیازها و استفاده‌های محلی همخوانی بیشتری داشته باشند. هم‌چنین تلاش‌ها برای ایجاد چارچوب‌های قانونی و استانداردهای بهتر در حوزه حقوق مالکیت فکری و کپی‌رایت تقویت شود.
به طور کلی، آینده نشر دیجیتال در ایران امیدبخش است، به شرط آن‌که با برنامه‌ریزی مناسب و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، بتوان چالش‌های موجود را برطرف کرد و به استفاده بهینه از فرصت‌های این حوزه پرداخت. نشر دیجیتال در ایران به عنوان یک رشته نوظهور با پتانسیل‌های فراوان به شمار می‌رود. با توجه به زیرساخت‌های مناسب، همراهی دولت و تغییرات در رفتار مصرف‌کنندگان، می‌توان به آینده‌ای روشن برای این صنعت امیدوار بود. با این حال، لازم است موانع و چالش‌های موجود برطرف شوند تا این حوزه بتواند به صورت بهینه رشد کند و به نیازهای متنوع جامعه پاسخ دهد.
آمارهای نشر دیجیتال نشان می‌دهد که ما در حوزه نشر دانشگاهی و نشر کودک و نوجوان رشدی نداشته‌ایم. در بازار کتاب الکترونیک گروه‌های سنی 35 25 سال بیشترین مخاطبان را تشکیل می‌دهند، بر همین اساس عمده آثار عرضه‌شده، در حوزه‌های ادبیات، روانشناسی و... است و در حوزه دانشگاهی، کودک و نوجوان و کمک‌آموزشی هنوز بازاری شکل نگرفته است.
کارشناسان معتقدند که با ضعف در اطلاع‌رسانی مواجه هستیم. جوانان (گروه سنی 35 25 سال که بیشترین کاربران نشر الکترونیک هستند) بیشتر در نت‌ها و شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و از این فضا مطلع‌اند، اما زنان خانه‌دار و بچه‌ها بیشتر با تلویزیون در ارتباط هستند، در این دست از رسانه‌ها ما با اطلاع‌رسانی کاملی در زمینه استفاده از نشر الکترونیک مواجه نیستیم، بنابراین حیات و بقای نشر الکترونیک ارتباط مستقیمی با نظام‌مند شدن آن دارد، در این صورت است که آینده خوبی را برای نشر دیجیتال و صوتی ایران می‌توان متصور بود.