آیا ایران اسد را تنها گذاشت؟
ایران دست از حمایت از دوستان خود بر نمی‌دارد، اما انتخاب با آنان است که دست دوستی که به سمت آنها دراز شده را بپذیرند یا نه.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمدعلی شفیعی* - در خلال جریان بیداری اسلامی، قدرت‌های خارجی در صدد بر آمدند تا از فرصت استفاده کنند. آنها از اعتراضات و نارضایتی مردم سوریه استفاده کرده و جریان‌های تکفیری که مهمترین آنها با نام داعش شناخته شد را در سوریه حمایت کردند. جریاناتی از این دست که در گام‌های اولیه بر موج اعتراضات سوار شده، اما حمایت‌های بسیاری از سوی قدرت‌های خارجی را در پشت خود داشتند، صحنه سوریه را به دست گرفته و تروریسم را در این کشور حاکم کردند.
سابقه ایران در پشتیبانی از دوستان منطقه‌ای خود
در ماه‌های اولیه و شرایطی که فضای داخلی سوریه به شدت غبارآلود بود و ارتش سوریه که تجربه زیادی در مقابله با این دست اقدامات تروریستی نداشت، دست یاری به سمت ایران دراز کرد. ایران به درخواست حکومت سوریه، پس از گذاشتن شروط مشخصی، وارد ساماندهی مستشاری ارتش سوریه شد و حمایت‌های میدانی زیادی را به آنها عرضه کرد. اقدامی که نهایتا منجر به از بین رفتن داعش، تقویت حاکمیت سوریه و پایداری نسبی آن شد و ایران نشان داد که در موقعیت خطر، حمایت خود را از دوستانش دریغ نمی‌کند.
محمد مرسی پس از آنکه در سال 2012 و در پی خیزش‌های بیداری اسلامی در مصر به قدرت رسید، در سفری به ایران، دیداری با مقام معظم رهبری داشت که در این دیدار و دیدار‌های دیگری که در خلال همین سفر صورت گرفت، مقامات ایرانی اعلام آمادگی برای حمایت و کمک به دولت نوپای مرسی کردند؛ کمک‌هایی که بی‌دریغ به جریان مردمی و تازه به قدرت رسیده در قاهره عرضه شد. اما در دیدار مقام معظم رهبری، هشدار آشکار و صریحی به محمد مرسی در خصوص اعتماد به وعده‌های غرب داده شد که هرچند فی‌المجلس مورد تایید مرسی قرار گرفت، اما بعدها به آن توجهی نشد و منجر به کودتایی زودهنگام و حکومت مجدد نظامی‌ها در مصر شد و همه دستاورد‌های بیداری اسلامی در مصر را از بین برد.
ترکیه و کودتای 2016 علیه دولت اردوغان نیز مصداق دیگری از حمایت ایران از دوستان خود است. در فضای بین‌الملل معمولاً در تحولاتی این چنینی کشور‌ها صبر می‌کنند تا غبار‌ها بر زمین بنشیند و با آشکار شدن فضا موضعگیری رسمی خود را اعلام می‌کنند، چراکه این نگرانی وجود دارد که موضعگیری اکنون، در آینده به ضرر خودشان تمام شود. اما ایران رسم دوستی خود را به جا آورد، بلافاصله بعد از انتشار اولیه خبر‌ها در خصوص کودتا، شورای عالی امنیت ملی به ریاست حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت تشکیل جلسه داد و مقامات بسیاری از جمله وزیر امور خارجه آقای دکتر ظریف، دبیر شورای عالی امنیت ملی آقای شمعخانی و مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب آقای علی اکبر ولایتی در مصاحبه‌هایی حمایت خود را از دولت ترکیه اعلام کردند. همچنین تماس‌های متعددی بین مقامات سیاسی و امنیتی ایران و ترکیه برقرار شد و جمهوری اسلامی ایران حمایت کامل و تمام قدی از دولت ترکیه به عمل آورد که در نهایت منجر به خنثی شدن کودتا و بازگشت دوباره اردوغان به قدرت شد.
حمایت ایران از قطر در سال 2017 در زمان قطع ناگهانی روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی (عربستان، مصر، امارات و بحرین) با این کشور و باز کردن آسمان خود بسوی ایرلاین‌های قطری برای رها شدن این کشور از محاصره کشورهای عربی نیز مصداق دیگری از حمایت ایران از دوستان خود در زمان بحران است که در جای خود جزئیات زیادی برای پرداختن دارد.
و اما شاید مهمترین جلوه حمایت ایران از دوستان خود در شرایط سخت را بتوان در قضیه حمله داعش به مناطق کردنشین عراق مشاهده کرد؛ حمایتی که بعدها باعث شد مسعود بارزانی در کتاب خود بنویسد که حاج قاسم سلیمانی روز بعد از تماس تلفنی من با اسلحه و مهمات به اربیل آمد و «مردانه» به ما در برابر داعش کمک کرد. این حمایت در زمانی صورت گرفت که داعش هر لحظه به مناطق کردنشین عراق نزدیکتر می‌شد و پیشمرگه‌های کُرد از حمایت آمریکا ناامید شده بودند.
بشار اسد و سوریه 2024
پس از فروکش کردن بحران‌های داخلی سوریه، کشورهای عربی به ویژه امارات و عربستان که از سال 2011 سفارت‌های خود در سوریه را تعطیل کرده و این کشور را از اتحادیه عرب اخراج کرده بودند و حمایت‌های آشکار و پنهانی از گروهک‌های تروریستی و مخالفین اسد می‌کردند، با مشاهده تثبیت جایگاه وی و دولتش، تصمیم به تغییر سیاست گرفتند. امارات متحده عربی از سال 2018 اقدام به بازگشایی سفارت خود در دمشق نمود.
در میانه سال 2024 سفیر جدید امارات متحده عربی در دمشق معرفی شد و وزیر امور خارجه سوریه، فیصل مقداد شخصا طی مراسمی در استقبال از او در دمشق بر «روابط عمیق و قوی» بین دو کشور تاکید کرد.
همچنین عربستان سعودی در سال جاری هیئتی را جهت عادی‌سازی روابط با سوریه به دمشق اعزام کرده بود و این هیئت حامل پیام حمایت مالی از حکومت بشار اسد به شرط فاصله گرفتن او از متحد و حامی قدیمی خود یعنی ایران، بود. از سوی دیگر به گزارش رویترز، امارات متحده عربی نیز به نمایندگی از ایالات متحده این پیام را به دمشق رسانده بود که در صورت فاصله گرفتن او از ایران و جلوگیری از کمک‌های تسلیحاتی به حزب‌الله که از سوریه انجام می‌شود، آمریکا تحریم‌هایی که در 20 دسامبر سال جاری به اتمام می‌رسید را تمدید نخواهد کرد.
پیش از این، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، با استفاده از بهانه تحریم، از حمایت‌های وعده داده شده از دولت بشار اسد و سرمایه‌گذاری در سوریه، طفره می‌رفتند، موضوعی که با وعده برداشته شدن تحریم‌ها در اواخر ماه جاری میلادی، وعده تحقق آن را می‌دادند. هیئت سعودی، در خردادماه سال جاری به دمشق سفر کرد، در همان ماه بود که رهبر معظم انقلاب، طی سفر بشار اسد به تهران، این هشدار را به وی دادکه غرب برای ساقط کردن سوریه از معادلات منطقه، با نقشه جدیدی پا به عرصه گذاشته است و باید مراقب آن بود. اما سیاست چماق و هویج آمریکا و دنباله عربی آن، باعث شد این هشدار‌ها مورد توجه قرار نگیرد.
حتی در روز‌های اوج‌گیری بحران سوریه نیز آقایان لاریجانی و عراقچی که به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران به سوریه سفر کردند، ضمن هشدار مجدد، آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای حمایت از دولت سوریه اعلام کردند. اما مسیری که بشار اسد در پیش گرفت، چشم دوختن به وعده رفع تحریم و حمایت اعراب بود تا حدی که در اخبار آمده است در روز‌هایی که حلب و دیگر شهر‌های سوریه سقوط کرده بود، دیدار مقامات نظامی ایران را نپذیرفت.
جمهوری اسلامی ایران بار دیگر نشان داد که تا آخرین لحظه، دست از حمایت از دوستان خود بر نمی‌دارد، اما این انتخاب با آنان است که به وعده رفع تحریمی که هیچگاه عملی نخواهد شد چشم بدوزند و یا دست دوستی که به سمت آنها دراز شده است را بپذیرند.
*پژوهشگر مسائل آمریکا