آیا خاتمی وتیمش در ماجرای کوی دانشگاه کم‌کاری کردند؟
اقتصادنیوز: هم‌میهن در گزارشی به مناسبت سالگرد رویداد هجدهم تیرماه، این رویداد وعملکرد دولت سیدمحمد خاتمی در این زمینه را بررسی کرده است.
به گزارش اقتصادنیوز در بین حوادث و اعتراضات سیاسی تاریخ معاصر ایران، 18تیر و حادثه حمله به کوی دانشگاه جایگاه ویژه‌ای دارد؛ هم از باب نگاه به فعالیت دانشجویی و هم درگیری با دانشجویان؛ آن هم در محل خوابگاه و هنوز با گذشت 24سال، ابعاد آن برای محافل سیاسی قابل ارزیابی است؛ محافلی که امروز منتقد عملکرد دولت اصلاحات در برخورد با چنین رخدادی هستند و معتقدند دولت سیدمحمد خاتمی آن‌گونه که باید و شاید در برابر بروز این اتفاق قدرتمند عمل نکرده است. تا به امروز روایت‌های زیادی از 18تیر 78 بیان شده اما موضوعی که کمتر مورد اشاره قرار گرفته، این است که دولت هفتم به ریاست سیدمحمد خاتمی چه جایگاهی در این ماجرا داشته است و اصولاً برخورد و رابطه معترضان با دولت چگونه بوده و اصولاً چه فعل و انفعالاتی بین دولت با دانشجویان و سایر ارکان حکومتی در روزهای درگیری صورت گرفت. گزارشی که نوشته شده، به بررسی رابطه دولت و معترضان در جریان کوی دانشگاه بین روزهای 18 تا 23 تیرماه خواهد پرداخت و واکنش‌های دولت و دانشجوها را بازخوانی خواهد کرد.
18 تیر
چند ساعت پس از آغاز اعتراضات دانشجویی در کوی دانشگاه، ایرنا صبح 18تیر با ارسال خبری بر خروجی خود از اعمال خشونت در اعتراضات دانشجویی خبر می‌دهد. در متن خبر کوتاهی که این خبرگزاری منتشر کرد، آمده بود: «تجمع شب گذشته، تعدادی از دانشجویان دانشگاه تهران که در اعتراض به توقیف شدن روزنامه «سلام» صورت گرفت، صبح امروز (جمعه) با دخالت نیروهای انتظامی به خشونت گرائید. برخورد میان دانشجویان و نیروهای انتظامی هنگامی آغاز شد که نیروهای انتظامی سعی کردند به محوطه کوی دانشگاه تهران وارد شوند.»
اولین واکنش رسمی
پس از انتشار این خبر، اولین مقام دولتی که درباره موضوع اظهارنظر می‌کند، سخنگوی وزارت کشور است که ابعاد اولیه و ریشه به خشونت کشیده شدن این اعتراضات را بیان کرد. بهاء‌الدین شیخ‌الاسلام در گفت‌وگو با ایرنا، می‌گوید تعداد دانشجوهای معترض ابتدا 200 نفر بوده اما 2 ماجرا باعث می‌شود دانشجوها تحریک شده و تعدادشان به 500 نفر برسد. او درباره عوامل تحریک دانشجوها توضیح داده: «دانشجویان پس از بازگشت به کوی دانشگاه تهران، با حمله تعدادی از افراد که لباس شخصی بر تن داشتند و به سمت آنان سنگ پرتاب می‌کردند، روبه‌رو شدند. درگیری تا ساعت 4:30 دقیقه بامداد ادامه داشت که در این هنگام نیروهای انتظامی مستقر در محل، بدون کسب مجوز از وزارت کشور و برخلاف عرف جاری وارد خوابگاه دانشجویان می‌شوند و در نتیجه تعدادی از دانشجویان مجروح و تعدادی دیگر دستگیر گردیده و خساراتی به خوابگاه وارد می‌شود.» او در بخش دیگری از این گفت‌وگو اعلام می‌کند که پس از وقوع این درگیری، شورای تامین استان تهران تشکیل جلسه داده و قرار شده افراد بازداشت‌شده به‌جز عاملان اصلی و محرکان آنها آزاد شوند.
ورود مقامات به کوی
با رسیدن به عصر 18 تیر، خبرگزاری دولت با انتشار گزارشی اعلام می‌کند که 3 وزیر و 4 معاون وزیر در کوی دانشگاه حاضر شده و در تلاش هستند تا بتوانند با دانشجوها صحبت کنند. عبدالواحد موسوی‌لاری (وزیر کشور)، مصطفی معین (وزیر فرهنگ و آموزش‌عالی)، محمد فرهادی (وزیربهداشت، درمان و آموزش پزشکی)، شفیعی (معاون وزیر اطلاعات)، مصطفی تاج‌زاده (معاون سیاسی وزیر کشور)، معاون دانشجویی وزارت فرهنگ و آموزش عالی و همچنین معاون اداری و پشتیبانی همین وزارت‌خانه مقاماتی بودند که از بعدازظهر جمعه وارد کوی شده بودند. در گزارشی که ایرنا درباره حضور مقامات در کوی منتشر کرد، آمده که مسئولان دولتی حاضر در کوی به دانشجویان پیشنهاد داده‌اند که دانشجوها به خوابگاه دیگری منتقل شوند که با مخالفت دانشجوها روبه‌رو شده و آنها درخواست دارند شخص سیدمحمد خاتمی در محل خوابگاه حاضر شود.
اولین اطلاعیه رسمی
پس از حضور و رایزنی مقامات دولت با دانشجوها، در ساعات پایانی شب 18 تیر، وزارت فرهنگ و آموزش عالی اولین اطلاعیه رسمی از سوی دولت را منتشر می‌کند؛ بیانیه‌ای که به نوعی موضع ابتدایی دولت درباره این موضوع به شمار می‌رود. در این بیانیه، تاکید شده که تظاهرات دانشجویی با مدیریت مسئولان دانشگاه رو به اتمام بود اما مداخله خشونت‌آمیز نیروی انتظامی باعث می‌شود که این تظاهرات به «حادثه‌ای تلخ و تأسف‌بار تبدیل شود». آنچه در این بیانیه مهم به شمار می‌رود، پس از پایان پاراگراف اول است که نوشته شده: «در این حادثه تلخ، که در نوع خود بی‌نظیر است، حرمت‌ها و حریم‌هایی شکسته شده است که بازسازی و جبران آنها به‌سادگی مقدور نخواهد بود، ضرب و شتم دانشجویان و مجروح ساختن ده‌ها نفر از آنان و بازداشت چندصد نفر دیگر که با توهین‌های لفظی همراه بوده است و ورود به محوطه دانشگاهی کوی، بدون اجازه و هماهنگی مقامات مسئول و پس از آن ورود به ساختمان خوابگاه‌ها و شکستن درب اتاق‌ها و تخریب و انهدام لوازم شخصی و عمومی دانشجویان و دانشگاه و حتی آتش زدن یکی از اتاق‌ها که منجر به سوختن کتاب مقدس قرآن شده و نیز ورود به ساختمان دانشجویان خارجی، ضرب‌وشتم آنان و تخریب وسایل‌شان و بی‌حرمتی به مقامات مسئول دانشگاهی، که جهت فرونشاندن دامنه بحران در محل حاضر شده بودند و در نهایت شلیک گلوله، حیثیت و امنیت دانشجویان و دانشگاهیان را مخدوش کرده و زمینه یک بحران ملی را فراهم آورده است. بنابراین نمی‌توان به‌سادگی این حادثه را تحلیل و ارزیابی نمود و پذیرفت که بخشی از یک برنامه حساب‌شده با انگیزه به آشوب کشانیدن کشور توسط برخی نیروهای خودسر و محفلی نبوده است.»
اولین سخنرانی یک مقام رسمی
پس از اینکه برخی مقامات دولتی در کوی دانشگاه حاضر شدند، مصطفی تاج‌زاده، معاون سیاسی - اجتماعی وزیر کشور اولین مقامی است که موفق به سخنرانی در بین دانشجوهای معترض می‌شود و در سخنرانی اعلام می‌کند که تصمیم شورای تامین، آزادی دانشجوهای بازداشت‌شده است. او هرچند معاون وزیر کشور است و براساس قانون، نیروی انتظامی زیرمجموعه این وزارت‌خانه محسوب می‌شود اما در سخنرانی‌اش از زیرمجموعه این وزارت‌خانه نقد کرده و می‌گوید: «بالاخره این نیرو یا باید فرماندهی وزارت کشور را بپذیرد و یا تکلیف آن مشخص شود، تا ما بدانیم در اینگونه موارد چه باید کرد.» تاج‌زاده در این سخنرانی که تا ساعت 23 شب 18تیر ادامه داشته، تاکید می‌کند که «مردم در دو سال اخیر هزینه انتخاب بجا و به‌حق خود را می‌پردازند. دولت تصمیم دارد، با حمایت‌های مردمی با خیانت‌ها و جنایت‌هایی که نمونه آن امروز اتفاق افتاد، مبارزه کند.»
19 تیر
در آخرین ساعات شب 18تیر، انجمن اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی با انتشار اطلاعیه‌ای از دانشجویان درخواست می‌کند که روز شنبه 19تیر، مقابل درِ اصلی دانشگاه تهران تجمع کنند. در نتیجه این اطلاعیه، تجمع مقابل درِ دانشگاه از صبح 19تیر آغاز می‌شود. پیش‌ازظهر دانشجویان اعلام می‌کنند که تا پایان تحقیقات و مجازات عاملان حمله و شناسایی آنها اعتراض ادامه خواهد داشت اما بعدازظهر اعلام می‌کنند که موقتاً به تحصن مقابل درِ دانشگاه پایان خواهند داد اما شورایعالی امنیت ملی 3ساعت فرصت دارد که خواسته‌های آنها را محقق کند، در غیر این صورت دوباره از ساعت 18 در کوی تجمع خواهند کرد.
مشاهدات یک معاون
در همان زمانی که تحصن مقابل درِ دانشگاه تهران در حال انجام بود، خبرگزاری ایرنا اقدام به انتشار مصاحبه‌ای با یکی از معاونان دولت می‌کند که روز 18 تیر در کوی دانشگاه حضور داشته است. در این مصاحبه که معاون وزیر نخواسته بود نامش فاش شود، توضیح داده بود: «در ابتدای حضور این مسئولان، دانشجویان اظهار بی‌اعتمادی می‌کردند، اما پس از تداوم حضور آنها و صحبت در جمع دانشجویان، اعتماد خوبی ایجاد شد. حضور تاج‌زاده معاون سیاسی وزیر کشور در جمع دانشجویان و صحبت وی با آنها، در آرام کردن آنها و کاستن عصبانیت و حاکمیت منطق، مؤثر بود.» او در بخش دیگری به بیان درخواست‌های دانشجوها پرداخت و می‌گوید: «دانشجویان دراین گفت‌وگوها از اینکه امنیت آنان از سوی نیروهای انتظامی و انصار حزب‌الله در خطر است، سخن گفتند و خواستار تضمین امنیت خود بودند. یکی از خواسته‌های دانشجویان این بود که خیابان نباید پاکسازی شود تا مردم با دیدن آثار درگیری و خون‌های ریخته‌شده متوجه شوند چه جنایتی در حق دانشجویان شده است.»
اطلاعیه شورایعالی امنیت ملی
پس از پایان مهلت سه‌ساعته به شورایعالی امنیت ملی، دانشجوها به تحصن خود در کوی دانشگاه پایان داده و وارد خیابان کارگر شمالی می‌شوند. در همان زمان خبرگزاری ایرنا خبری منتشر می‌کند که جلسه شورایعالی امنیت ملی به ریاست خاتمی در حال برگزاری است. شب 19تیر، اطلاعیه شورایعالی امنیت ملی در 6 بند منتشر می‌شود که در بند یک اعلام می‌شود: «این حادثه تأسف‌بار به‌هیچ‌وجه قابل قبول و گذشت نیست». در بندهای 2 تا 4 دستورها و اقدامات مهم این شورا اعلام می‌شود: «2- دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی گروه ویژه‌ای را برای بررسی همه‌جانبه و رسیدگی دقیق به ابعاد، علل و عوامل پیدا و پنهان واقعه و شناسایی دقیق و برخورد قاطع با گروه‌های فشار که با حرکت‌های غیرقانونی خود منشأ مشکلات فراوانی هستند تعیین و مقرر داشت مقام دستوردهنده ورود نیروی انتظامی به کوی دانشگاه عزل و برابر مقررات جاری با او رفتار شود. 3- کلیه خسارت‌های مادی و معنوی وارده به دانشجویان جبران و خرابی‌های حاصله ترمیم گردد. 4- کلیه بازداشت‌شدگان آزاد شده‌اند و دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی گروهی را برای پیگیری رسیدگی به مجروحان حادثه تعیین و ترتیبات مداوای فوری آنان را معمول داشته است.»
استعفای مصطفی معین
مصطفی معین، وزیر فرهنگ و آموزش عالی که روز 18تیر در کوی دانشگاه حضور داشت، در شب 19 تیر در نامه‌ای خطاب به خاتمی، استعفای خود را از مقام وزارت اعلام می‌کند. در بخشی از نامه آمده بود: «وقوع حادثه تأسف‌بار ورود نیروی انتظامی به کوی دانشجویان دانشگاه تهران و ضرب‌وشتم دانشجویان مظلوم و بی‌گناه در نیمه‌شب جمعه 18 تیرماه که منجر به هتک حرمت دانشگاه و حیثیت دانشجویان و دانشگاهیان گردید، قابل‌قبول براساس هیچ مبنا و مصلحتی نیست. اینجانب این حادثه را اقدامی مشکوک در جهت به آشوب کشیدن جامعه و اخلال در روند توسعه‌سیاسی و تضعیف نظام جمهوری اسلامی می‌دانم.» او در بخش پایانی می‌آورد: «از آنجا که علی‌رغم تلاش‌های فراوان از نیمه شب‌گذشته برای کنترل و مهار این اقدام‌ها، هیچ ثمری بر آن مترتب ندیدم، لذا به دلیل پاسخگو نبودن در برابر وظایف الهی، مسئولیت قانونی و مظلومیت و بی‌پناهی فرزندان ملت و خانواده‌های نگران آنها و آثار و پیامدهای ناگوار این قانون‌شکنی‌های خشونت‌گرایانه و آشوب‌طلبانه استعفای خود را از مسئولیت وزارت فرهنگ و آموزش عالی تقدیم می‌دارم.»
20 تیر
تحصن دانشجوها در محوطه کوی دانشگاه، ساعت 2 بامداد 20 تیر به صورت موقت به پایان می‌رسد و قرار بر این می‌شود که ساعت 10 صبح به این محل بازگردند. نکته جالب توجه این است که ایرنا در گزارشی که منتشر کرده، نوشته است ساعت 4 صبح اوضاع در کوی آرام است اما حدود 40 نفر از دانشجوها، با در دست داشتن چوب و میله‌های آهنی مقابل درِ اصلی خوابگاه در حال محافظت از ساختمان و دانشجوها هستند. اما با آغاز صبح 20 تیر، از ساعت 11صبح تجمع یکبار دیگر درحالی آغاز می‌شود که علاوه بر وزیر فرهنگ و آموزش عالی، سیدمنصور خلیلی‌عراقی، رئیس دانشگاه تهران هم از سمت خود استعفا کرده است.
مخالفت خاتمی با استعفای معین
پس از اینکه در ساعات پایانی 19تیر، مصطفی معین از وزارت فرهنگ و آموزش عالی استعفا کرد، صبح 20 تیر رئیس‌جمهوری با این استعفا مخالفت می‌کند و پاسخی به استعفای وزیر خود می‌دهد که از سوی دانشجوهای معترض با استقبال روبه‌رو می‌شود و بنابر گزارش ایرنا، دانشجوهای متحصن متن این نامه را تکثیر کرده و در بین خود پخش کرده‌اند. در بخش ابتدایی پاسخ خاتمی به معین آمده بود: «در پاسخ به استعفای شما من نیز حادثه زشت و تلخ کوی دانشگاه تهران را محکوم می‌کنم و ضمن عذرخواهی از این اهانت به ساحت علم و دانشگاه اعلام می‌دارم به یاری حق تا کشف همه ابعاد قضیه و برخورد مناسب با آن، پیگیری امور را ادامه خواهم داد.» خاتمی در پایان یک نکته مهم دیگر را بیان می‌کند: «همه باید بدانیم که در شرایط حساس کشور آرامش و پرهیز از هرگونه خشونت و تشنج اساسی‌ترین نیاز کشور و لازمه مهم توسعه سیاسی است و موفقیت دولت مرهون این آرامش است و مطمئن هستم دانشگاهیان عزیز و همه مردم شریف کشور با سلاح منطق و خویشتن‌داری، دولت و مسئولان را جهت پیگیری همه‌جانبه قضیه و مأیوس کردن کسانی که می‌کوشند تا از اوضاع به سود مقاصد سوء خود بهره‌برداری کنند، یاری خواهند کرد.»
اطلاعیه شماره 2 شورایعالی امنیت ملی
عصر 20 تیر، درحالی‌که تحصن در داخل محوطه کوی دانشگاه و تجمع در بیرون از کوی ادامه داشت، دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی، اولین گزارش کارگروه ویژه خود را در 6 بند ارائه کرد که در ابتدای گزارش آورده شده بود که تا امروز هیچ دانشجویی کشته نشده و تنها کشته‌شده یک افسر وظیفه به نام «عزت ابراهیمی‌نژاد» است. در مهم‌ترین بخش‌های این اطلاعیه، آمده بود که 7 نفر از عوامل حمله به دانشجوها و کوی دانشگاه توسط وزارت اطلاعات بازداشت شده‌اند و همچنین سرتیپ احمدی و معاون وی که در حادثه حمله به کوی مقصر شناخته شده‌اند، عزل شده و در اختیار مقام‌های ذی‌صلاح قرار گرفته‌اند. همچنین در بند 3 این اطلاعیه آورده شد که 200 نفر از دانشجوهایی که بازداشت شده‌اند، آزاد شده‌اند. شورایعالی امنیت ملی، در پایان اطلاعیه خود آورد: «براساس اطلاعات واصله اعلام می‌دارد که متأسفانه عده‌ای با شعارهای غیرمعقول و افراطی کردن حرکت سالم دانشجویی و از طرف دیگر به صحنه کشاندن مخالفان این حرکت، قصد ایجاد زمینه درگیری و ایجاد جو شایعه و بدبینی در جامعه را دارند. یافته‌های دبیرخانه در پیگیری تیراندازی نیمه‌شب جمعه، بیانگر یک حرکت کاملاً مشکوک است.»
جلسه هیئت دولت
عصر روز یکشنبه 20 تیر، هیئت دولت تشکیل جلسه داده و پس از جلسه، گزارش روی خروجی خبرگزاری دولت قرار گرفته که براساس آن تاکید می‌شود: «با همدلی و همکاری جدی مسئولان ذی‌ربط در قوای مختلف، مسئله گروه‌های فشار و عوامل خشونت مورد شناسایی دقیق و برخورد قاطع قرار بگیرد.» همچنین در پایان این گزارش، آمده بود: «هیئت دولت همچنین با اعلام تبری دولت و دیگر ارکان نظام از چنین اعمال ناروا و اهانت‌آمیز، به دانشجویان و دانشگاهیان اطمینان داد که دولت نیز با دقت و جدیت این مسئله را پیگیری خواهد کرد و با ایمانی که به هوشیاری و آگاهی دانشجویان عزیز دارد، مطمئن است که بدخواهانی که به دنبال سوءاستفاده از اجتماعات دانشجویان هستند، راه به جایی نخواهند برد.»
واکنش رسمی نیروی انتظامی
ساعاتی پس از اطلاعیه شماره 2 شورایعالی امنیت ملی، سرتیپ محسن انصاری، جانشین فرمانده نیروی انتظامی مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایرنا کرده و درباره ورود به کوی دانشگاه در بامداد 18 تیر توضیح می‌دهد: «فرماندهان مستقر در محل، به هنگام برگزاری راهپیمایی دانشجویان، ضمن دعوت آنان به آرامش، از آنها خواستند تا به خوابگاه‌های خود بازگردند که حدود ساعت چهار بامداد یک دسته از پرسنل نیروی انتظامی، به‌طور خودسر وارد کوی دانشگاه شدند. به دلیل اینکه سه تن از پرسنل نیروی انتظامی در گروگان دانشجویان بودند و کسانی هم به نیروی انتظامی سنگ‌پراکنی می‌کردند و درگیری با افراد شخصی نیز صورت گرفت، برای حل مشکل تعدادی از نیروهای انتظامی به داخل خوابگاه رفتند.» او در بخش دیگری از اظهارات خود، ماجرای تیراندازی صورت‌گرفته در کوی را اینگونه توضیح می‌دهد: «در نتیجه درگیری سختی که جمعه‌شب بین دانشجویان و مخالفان آنان صورت گرفت و نیروی انتظامی نیز حائل شد، از سوی جمعیت به طرف نیروی انتظامی تیراندازی شد که بر اثر آن یک سرهنگ نیروی انتظامی و یک تن دیگر زخمی شدند که بنا به گفته مسئولان بیمارستان، یک تن روز شنبه در بیمارستان فوت کرد.»
اطلاعیه شماره 3 شورایعالی امنیت ملی
در ساعات پایانی 20 تیر، دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی اطلاعیه شماره 3 خود را صادر می‌کند که در مقایسه با اطلاعیه قبلی کوتاه‌تر و در 4 بند است که در مهم‌ترین بند آن آورده شد: «هرگونه اجتماع و راهپیمایی صرفاً با کسب مجوز برابر قوانین امکان‌پذیر بوده و نیروهای انتظامی از آنان حفاظت لازم را به عمل خواهند آورد و هرگونه تجمع فاقد مجوز، غیرقانونی بوده و با متخلفان برابر مقررات رفتار خواهد شد.»
21 تیر
با ورود به 21تیر، اساتید دانشگاه و اعضای هیئت علمی از صبح این روز به جمع دانشجوهای معترض اضافه می‌شوند و تجمع مقابل درِ دانشگاه آغاز می‌شود، براساس گزارشی که ایرنا منتشر کرد «تعداد بیشتر شده و به هزار نفر رسیده است». منصور خلیلی‌عراقی، رئیس دانشگاه تهران هم با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام می‌کند «با کمال تأسف عده‌ای با حرکات مشکوک و طرح شعارهای انحرافی و فرصت‌طلبانه در پی سوءاستفاده از حرکت به حق دانشجویان هستند.» همچنین پیش‌ازظهر این روز، اساتید دانشگاه تهران بیانیه‌ای صادر کرده و در آن می‌آورند: «عدم برخورد قانونی در جهت جلوگیری ازگروه فشار نهایتاً موجب یک برنامه ازپیش‌طراحی‌شده برای یورش به حریم امن دانشگاه در 18 تیرماه شد.»
دیدار خاتمی و معین
پس از قبول نشدن استعفای مصطفی معین از سوی سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور دیداری با وزیر فرهنگ و آموزش عالی و معاونانش در این روز برگزار می‌کند. در این دیدار که ساعتی پس از سخنرانی رهبری برگزار می‌شود، خاتمی حوادث کوی دانشگاه تهران را از تلخ‌ترین وقایع جامعه و نظام دانست و می‌گوید: «این حوادث نشانه آن است که دشمنان دانشگاه فراوان هستند و نمی‌خواهند که این مرکز پویا، فعال، سرزنده و بانشاط در صحنه وجود داشته باشد، البته حضور سرزنده دانشگاهی که اهل چون و چرا و دغدغه‌خاطر نیز هست هزینه هم دارد که آن هزینه را باید پرداخت.» خاتمی در این دیدار، یک هشدار مهم را به دانشگاهیان می‌دهد: «کسانی خواهان تحقیر دانشگاه هستند و کسانی دیگر هستند که قصد دفاع از دانشگاه را ندارند و می‌خواهند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند و سوءاستفاده کنند، این افراد مقاصد سیاسی خاص خود را دارند.»
بیانیه وزارت فرهنگ و آموزش عالی
درحالی‌که اعتراضات به شهرهای دیگر هم کشیده شده و در تهران منجر به درگیری در عصر 21 تیر تا میدان ولیعصر شده بود، بسیج دانشجویی اعلام می‌کند که روز 22 تیرماه در تهران تجمع برگزار خواهند کرد. ساعتی بعد وزارت فرهنگ و آموزش عالی بیانیه‌ای کوتاه صادر کرده و در آن هشدار می‌دهد که عده‌ای در حال سوءاستفاده از احساسات دانشجویان هستند. در بخشی از این بیانیه آمده است: «وزارت فرهنگ و آموزش عالی با اعلام هشدار نسبت به سوءاستفاده افراد و جریان‌های مغرض و منحرف از هیجان‌ها و احساسات پاک دانشجویان و مردم، اقدام‌های مشکوک، تحریک‌آمیز، خشن و حرمت‌شکنانه را در قالب اهانت به مقدسات اسلامی و انقلابی و ارکان نظام، حرکتی ضدانقلابی و ضدملی می‌داند.»
فرمانداری تهران و پایان تحصن
پس از درگیری‌های عصر 21 تیر، دانشجویان تحصن‌کننده در دانشگاه تهران اعلام می‌کنند که با تشکیل شورایی برای پیگیری امور به تحصن خود پایان خواهند داد. پس از اعلام این خبر، فرمانداری تهران با انتشار اطلاعیه‌ای به اطلاعیه بسیج دانشجویی درباره برگزاری تجمع در روز 22 تیر واکنش نشان داده و اعلام می‌کند هیچ مجوزی برای راهپیمایی صادر نشده است. در بخشی از اطلاعیه صادرشده آمده است: «نظر به سوءاستفاده عناصر مشکوک در ایجاد اغتشاش و آشوب و مزاحمت برای شهروندان تهرانی، به نیروهای انتظامی و دستگاه‌های امنیتی ابلاغ شده است که از هرگونه تجمع و راهپیمایی عوامل تشنج‌آفرین جلوگیری و متخلفان را دستگیر و در اختیار دادگاه‌های صالحه قرار دهند.»
22 تیر
پس از انتشار اطلاعیه فرمانداری تهران مبنی بر عدم صدور مجوز برای راهپیمایی، بسیج دانشجویی صبح 22 تیر اعلام می‌کند راهپیمایی که درباره آن خبر داده بودند، برگزار نخواهد شد و دانشجویان متحصن هم با نصب پلاکاردهایی دانشجویان را به پرهیز از خشونت دعوت می‌کنند. ساعتی بعد اعلام می‌شود که مجوز راهپیمایی برای روز 23 تیرماه صادر شده و با انتشار این خبر، دعوت‌نامه‌ها از مردم برای حضور در این راهپیمایی از سوی گروه‌های مختلف چپ و راست صادر می‌شود. اما به‌رغم اینکه قرار بوده راهپیمایی برگزار نشود، در این روز درگیری‌های پراکنده‌ای ظهر 22 تیر در اطراف دانشگاه برگزار می‌شود تا مشخص شود آرامش بازنگشته است.
اطلاعیه شماره 4 شورایعالی امنیت ملی
پس از صدور مجوز برای راهپیمایی برای روز 23 تیرماه، شورایعالی امنیت ملی بیانیه شماره 4 خود را در 4 بند صادر می‌کند که مهم‌ترین موضوع آن در بند 3 آورده شده است: «دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی به عناصر فرصت‌طلب، اخلال‌گر و ضدانقلاب که با سوءاستفاده از شرایط به‌دنبال اغتشاش و آزار مردم هستند هشدار می‌دهد که حرکات ضدانقلابی، مزاحمت و تخریب اموال مردم را تحمل نکرده و نیروهای انتظامی و امنیتی موظف شده‌اند با قاطعیت انقلابی کامل عناصر ماجراجو، شرور و اغتشاش‌گر را شناسایی و دستگیر نموده و در اختیار محاکم قضایی قرار دهند.»
گفت‌وگوی تلویزیونی خاتمی
سیدمحمد خاتمی، 22 تیرماه روبه‌روی دوربین صداوسیما قرار می‌گیرد تا اولین گفت‌وگوی خود را با مردم پس از آغاز ماجرای کوی دانشگاه، انجام دهد. در این گفت‌وگو خاتمی از مردم به‌خاطر برهم خوردن آرامش‌شان عذرخواهی کرده و تاکید می‌کند: «اصولاً جریان آشوب برخلاف مصالح نظام و ملت و شعارها و سیاست‌های دولت است، دولتی که شعارش مقابله با هرگونه خشونت و آشوب‌طلبی است. این جریانات در مقابل دولت و به‌خصوص شعار توسعه سیاسی دولت قرار دارد.» او در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود یک نکته مهم را بیان می‌کند: «ایجاد آشوب و اغتشاش کار دشواری نیست. می‌خواهیم یاد دهیم که با خشونت نیز می‌توان بدون خشونت برخورد کرد. مطالبی که مطرح می‌شود و شعارهای تحریک‌کننده علیه ارزش‌های نظام که همراه با شعارهای فریب‌دهنده در حمایت از دولت سرداده می‌شود، برای ایجاد تفرقه و زمینه آشوب در جامعه است. ملت شریف ایران گول نمی‌خورد.»
23 تیر
به‌دنبال صادر شدن مجوز برای برگزاری راهپیمایی، تهران در این روز مانند روزهای گذشته شاهد درگیری نبود. راهپیمایی با سخنرانی حسن روحانی برگزار و پس از آن بیانیه پایانی صادر شد.
مصاحبه وزیر کشور
پیش از برگزاری راهپیمایی، موسوی‌لاری، وزیر کشور دولت هفتم مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایرنا انجام داد و با اعلام اینکه تعدادی از افراد دستگیر شده‌اند، تحلیل خود از شرایط موجود را اعلام می‌کند. او در بخشی از مصاحبه خود می‌گوید: «تاثیرات شدید اجتماعی حادثه کوی دانشگاه تهران به‌خاطر ابعاد اجتماعی - سیاسی آن در محیط دانشگاهی و در نتیجه جلب توجه افکارعمومی موجب شد عناصر فرصت‌طلب در جهت بهره‌برداری سوء از حادثه به‌وجودآمده اقدام کنند و با هدف گسترش تشنج در سطح جامعه اقدام به تظاهرات غیرقانونی، توهین به مقدسات، تخریب اماکن عمومی و حتی آسیب رساندن به مردم بکنند.»
نگاه پایانی
از آنچه در بازخوانی تاریخی 18 تیر صورت گرفت، نکته قابل‌توجه این است که دولت خاتمی و دانشجویان ارتباط خوب و قابل احترامی با یکدیگر داشته‌اند؛ به‌گونه‌ای‌که حتی در اوج درگیری‌های کوی دانشگاه شاهد این هستیم که برخی از وزرا و معاونان خاتمی در بین دانشجوها حاضر شده و سعی در بازگشت آرامش به دانشگاه دارند. از اظهارات مصطفی تاج‌زاده استقبال می‌کنند و نامه خاتمی به مصطفی معین را به‌عنوان نامه‌ای آرام‌بخش و تعیین‌کننده تکثیر می‌کنند؛ موضوعی که شاید پس از دولت خاتمی تبدیل به حلقه‌ای مفقوده شده است و سال‌هاست دیگر دولت و دانشگاه رابطه خوب مبتنی بر احترام را در بزنگاه‌های سیاسی و درگیری‌ها ندارند.
نکته قابل‌توجه دیگر این است که کمیته حقیقت‌یاب که با دستور خاتمی در شورایعالی امنیت ملی تشکیل شده، به‌صورت شفاف و بدون لکنت‌زبان و در نظر گرفتن استثنا، نتایج بررسی خود را اعلام می‌کند. موضوع دیگر این است که سیدمحمد خاتمی، به‌عنوان رئیس‌جمهور و رئیس شورایعالی ملی که در بطن ماجرا قرار دارد، رسماً در گفت‌وگویی تصویری از مردم ایران به خاطر برهم خوردن آرامش‌شان عذرخواهی می‌کند. اخلاقی ساده که حلقه مفقوده دیگری در سیاست ایران است و این سوال را ایجاد می‌کند که آخرین بار که یک مقام بلندپایه در ایران به‌خاطر برهم خوردن آرامش مردم عذرخواهی کرده، چه زمانی بوده است؟ در پایان هم بسیاری در نقد دولت خاتمی آن را ناتوان در رویارویی با این اتفاق عنوان کرده‌اند اما با رصد اخبار آن زمان و با توجه به اینکه شعار خاتمی و دولت او «قانونگرایی» و عمل براساس «قانونمداری» است و تفکیک قوا هم یکی از قوانین حائز اهمیت در سیستم حکمرانی ماست. بر همین اساس هر آنچه از پسِ انتشار گزارش‌های کمیته ارزیابی حادثه، رخ داده است؛ و در نهایت احکامی که صادر شده است اگر اقناع‌کننده افکار عمومی نبوده است؛ سیبل نقد قوه قضائیه است و قطعاً نگاه داشتن پیکان انتقادات به سمت آن دولت و فراموش کردن تلاش‌های آن در نقد درون‌جریانی اصلاح‌طلبان هم مثمرثمر نخواهد بود.
همچنین بخوانید
