ازبکستان الگوی الهام‌بخش آسیای مرکزی است / روابط دو ملت ایران و ازبکستان خلل‌ناپذیر است
کارشناس مسائل آسیای میانه گفت: روابط ایران و ارمنستان صرف‌نظر از برگزاری هر انتخابات و یا به قدرت رسیدن هر گروه سیاسی خلل‌ناپذیر است.
امید رحیمی کارشناس مسائل آسیای میانه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، درباره انتخابات ریاست جمهوری ازبکستان و تاثیر آن بر ایران، اظهار کرد: جمهوری ازبکستان با 35 میلیون نفر پرجمعیت‌ترین کشور در آسیای مرکزی است و از این حیث، شرکت‌کنندگان در انتخابات ازبکستان به عبارتی نیمی از جمعیت کل منطقه آسیای میانه هستند. موقعیت جغرافیایی ازبکستان به نحوی است که در مرکز آسیای میانه واقع شده و با هر چهار جمهوری دیگر و افغانستان مرز مشترک دارد.
وی افزود: نتیجه این انتخابات به‌طور قطعی بر روابط ازبکستان با این کشور‌های همسایه و حتی بر روند‌های منطقه‌ای آسیای مرکزی تأثیرگذار خواهد بود. به‌ویژه با توجه به رشد فزاینده‌ای که روابط درون‌منطقه‌ای آسیای مرکزی به ابتکار آقای شوکت میرضیایف پیدا کرده، این موضوع حائز اهمیت است.
رحیمی ادامه داد: اخیرا مقاله‌ای به قلم آقای اکرمجان نعمت‌اف در وب‌سایت موسسه مطالعات استراتژیک و منطقه‌ای نهاد ریاست جمهوری ازبکستان منتشر شد که آمار‌ها و داده‌های قابل تأملی را در زمینه انتخابات ازبکستان ارائه می‌داد. تجارت منطقه‌ای آسیای مرکزی در سال 2019 در مقایسه با سال 2016 (زمان به قدرت رسیدن آقای میرضیایف) 2.5 برابر شده و به رقم 5.2 میلیارد دلار رسیده است.
کارشناس مسائل آسیای میانه اضافه کرد: در همین بازه تجارت خارجی منطقه نیز 56 درصد رشد را تجربه کرده و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی هم 40 درصد رشد داشته است. حتی در سفر گردشگران خارجی نیز تحول رخ داده و شمار گردشگران سفر کرده به آسیای مرکزی از 9.5 میلیون نفر در سال 2016 به 18.4 میلیون نفر در سال 2019 رسیده است.
*س_انتخابات ازبکستان بر کشور‌های دیگر در آسیای مرکزی تأثیر گذار است_س*وی افزود: در کنار این موضوع به ابتکار ازبکستان تقریبا بخش عمده‌ای از اختلافات مرزی برطرف شده و امروز به‌ندرت اخباری در این زمینه با محوریت ازبکستان می‌شنویم. حتی موضوعاتی نظیر بحران آب و اختلافات بین کشور‌های پایین‌دست و بالادست که به‌عنوان یک پتانسیل تنش بزرگ در منطقه از آن یاد می‌شد، در شرف حل‌وفصل است و تنها در یک نمونه، موضع مهم ازبکستان در مورد سد و نیروگاه راغون در تاجیکستان به‌خوبی این موضوع را اثبات کرد. طبیعتا هیچ‌کدام از کشور‌های منطقه و حتی جامعه بین‌المللی خواستار تغییر این وضعیت نیستند و حتی برای تداوم و تسریع آن تلاش می‌کنند. یکی از فاکتور‌های مهم و تأثیرگذار بر این موضوع انتخابات ازبکستان است.
رحیمی در پاسخ به این سوال که آیا انتخابات ازبکستان می‌تواند بر کشور‌های دیگر در آسیای مرکزی نیز تأثیر بگذارد؟ گفت: بله، از جهاتی می‌توان به این تأثیرگذاری ایجابی نیز اشاره کرد. ازبکستان طی سال‌های اخیر برنامه‌های اصلاحی گسترده‌ای را آغاز کرده که در آسیای مرکزی بی‌سابقه بوده است. این اصلاحات در حوزه‌های گوناگونی به‌تدریج آغاز شده و در حال عمق‌یابی و تثبیت است.
کارشناس مسائل آسیای میانه ادامه داد: در سیاست، فرهنگ، ساختار اجتماعی، ساختار‌های اقتصادی و اصلاح رویه‌های مرتبط با آن، اصلاح قوانین و رویه‌های مذهبی و به‌ویژه در حوزه رسانه‌ها طی این مدت تغییرات و تحولات بسیار زیادی اتفاق افتاده است. همین تغییرات نیز منجر به رشد نسبی ازبکستان در تمام ابعاد شده است. این موضوع باعث شده تا به‌صورت ایجابی ازبکستان به الگو و نمونه‌ای برای توسعه و اعمال اصلاحات در کشور‌های آسیای مرکزی تبدیل شود. الگویی که در آن‌هم ثبات و امنیت کشور حفظ می‌شود و هم رشد و پیشرفت حاصل می‌شود.
وی با اشاره به گفتمان‌هایی که درباره قرقیزستان به‌عنوان مهد دموکراسی آسیای میانه و یا سوئیس آسیا در دهه 1990 مطرح می‌شد، اظهار کرد: اگرچه بسیاری از اصلاحات انجام گرفت، اما تک‌بعدی بودن آن‌ها و عدم رعایت توازن در برخی حوزه‌ها، نتایج مناسبی را در بر نداشت. تحولات سال‌های 2005، 2010 و بعد از آن 2020 شرایط را به‌گونه‌ای تغییر داد که این الگوی اصلاحات دموکراتیک به‌عنوان یک نمونه ناموفق مطرح شود.
رحیمی تصریح کرد: این الگو با ظهور نخستین نشانه‌های موفق، از سوی نهاد‌های بین‌المللی، کشور‌های دیگر و حتی رسانه‌ها و مراکز مطالعاتی نیز مورد توجه قرار گرفته و در چارچوب‌های متفاوتی در حال اختصاصی‌سازی برای شرایط کشور‌های دیگر است. به عبارت دیگر ازبکستان طی این سال‌ها به مرور یک ویژگی «الهام‌بخشی» یافته است که می‌تواند به اثرگذاری غیرمستقیم بر جمهوری‌های آسیای میانه و حتی فراتر از آن در شوروی سابق نیز دست یابد.
کارشناس مسائل آسیای میانه تاکید کرد: طی این سه سال با بسیاری از کارشناسان آسیای مرکزی از کشور‌هایی غیر از ازبکستان در خصوص وضعیت این کشور‌ها گفتگو داشته‌ام. در بسیاری از این گفتگو‌ها دیگر مثال‌های تغییر وضعیت به سمت الگو‌های آرمانی اروپایی و حتی نسخه‌هایی همچون ترکیه و مالزی نمی‌رود، بلکه نمونه‌های عینی‌تری از آن در ازبکستان مطرح می‌شود. از این منظر، انتخابات ریاست جمهوری به‌عنوان نقطه عطف تمام اصلاحات به‌عنوان یک چارچوب ویژه نگریسته می‌شود.
وی افزود: شرایط و کیفیت برگزاری انتخابات نیز نسبت به گذشته تغییر کرده است، به‌نوعی می‌توان گفت این انتخابات نخستین انتخابات ریاست جمهوری در شرایط جدید ازبکستان است. در دسامبر 2016 زمانی که نخستین انتخابات ریاست جمهوری پس از فوت اسلام کریم‌اف، اولین رئیس‌جمهور ازبکستان برگزار شد شرایط خاصی بر ازبکستان حاکم بود. درعین‌حال هیچ‌کدام از اصلاحات 5 سال اخیر نیز اعمال نشده بود.
رحیمی اضافه کرد: یک نمونه از این شرایط را در آزادی بسیاری از زندانیان، استقلال فعالیت احزاب، ارتقاء شاخص‌های دموکراتیک، نظارت رسانه‌ها و ناظران بین‌المللی بر فرایند برگزاری انتخابات و... را در انتخابات پارلمانی این کشور در دسامبر 2019 و ژانویه 2020 شاهد بودیم. این انتخابات نیز از جهات مختلفی می‌تواند به مثابه یک الگوی جدید در منطقه آسیای مرکزی تلقی شود. البته در شرایط حاضر هم برخی رسانه‌های غربی انتقاداتی را بعضا مطرح می‌کنند و طبیعتا برخی نقایص وجود دارد، که طبیعی است. لکن به‌صورت نسبی و روند رو به رشد برگزاری انتخابات در ازبکستان غیرقابل کتمان است.
*س_روابط دو ملت ایران و ازبکستان با هر نوع مدیریتی، خلل‌ناپذیر است_س*کارشناس مسائل آسیای میان با اشاره به آیا این انتخابات بر روابط دوجانبه ایران و ازبکستان نیز تأثیر خواهد گذاشت، توضیح داد: به‌طورکلی روابط دو ملت ایران و ازبکستان صرف‌نظر از برگزاری هر انتخابات و یا به قدرت رسیدن هر گروه سیاسی با هر نوع مدیریتی، خلل‌ناپذیر است. ریشه این ارتباطات در تاریخ است، در نوستالژی فرهنگی و تاریخی ایرانیان در سمرقند، بخارا، خیوه و خوارزم و یا در چهره‌ها و بزرگانی نظیر امیر علیشیر نوایی و طبیعتا در بلندمدت مستثنای از این تحولات است. اما اگر در بازه کوتاه‌مدت و میان‌مدت به این موضوع بنگریم، طبیعتا این انتخابات تأثیر بسیار مهم و راهبردی بر روابط تهران - تاشکند دارد. روابط دو کشور از سال 2017 به بعد متحول شده و نقطه اصلی این تحول را نیز می‌توان رویکرد‌های جدید ازبکستان در سیاست خارجی و بین‌المللی در نظر گرفت.
رحیمی با بیان اینکه مبادلات تجاری ایران با آسیای مرکزی در حالی طی 5 سال اخیر روند کاهشی داشته است که در مورد ازبکستان این روند صعودی و رو به رشد بوده و تنها در بازه شیوع بیماری کرونا یک افت نسبی را شاهد بودیم، اظهار کرد: دو کشور ایران و ازبکستان پروژه‌های راهبردی بلندمدتی را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تعریف کرده‌اند که کریدور‌های ترانزیتی نظیر موافقتنامه عشق‌آباد، کریدور ترانس‌افغان (با محوریت مسیر ریلی خواف - هرات - مزارشریف - ترمذ) و کریدور بین‌المللی شمال - جنوب تنها بخشی از آن‌ها است. در همین حال عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگ‌های هم با توجه به همکاری‌ها و دیدگاه‌های مشترک اخیر در موضوع افغانستان بین تهران و تاشکند می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.
وی افزود: در دیدار آقایان رئیسی و میرضیایف در دوشنبه، نیز بر این موضوع تأکید شد و به‌ویژه در تداوم فرآیند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های که در سال جاری در دوره ریاست ازبکستان بر این سازمان انجام می‌گیرد، این روابط بسیار حائز اهمیت است. تداوم تمام این شرایط و حتی تقویت و تسریع آن به انحاء مختلف از نتیجه انتخابات پیش‌رو در ازبکستان و دیدگاه‌های مردم این کشور برای آینده خود متأثر خواهد بود.