از «سریع و خشن» تا خلأ تاریخی؛ چرا هنوز فیلمی درباره امام حسن عسکری (ع) نداریم؟
در روز شهادت امام حسن عسکری (ع)، تلویزیون با پخش مجموعه‌ای از فیلم‌های متنوع همراه شد؛ اما جای خالی آثار فاخر درباره زندگی آن حضرت و آغاز دوران غیبت، همچنان محسوس است و نشان می‌دهد سینمای دینی هنوز به این عرصه به‌درستی وارد نشده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مناسبت‌هایی چون سالروز شهادت امام حسن عسکری (ع) تنها فرصتی برای عزاداری یا بزرگداشت تاریخی نیستند، بلکه ظرفیتی فرهنگی برای بازخوانی مفاهیم هویتی، مهدوی و اخلاق‌محور در جامعه امروز محسوب می‌شوند. در چنین روزهایی، رسانه ملی نقش بی‌بدیلی در شکل‌دادن به افق فکری مخاطبان ایفا می‌کند.
با این‌حال، مروری بر جدول پخش آثار در این روز خاص، حکایت از روایتی چندپاره دارد؛ ترکیبی از آثار معنوی، تاریخی، اجتماعی و در عین حال، فیلم‌هایی کاملاً بی‌ربط به فضای معنوی روز - از انیمیشن‌های سرگرم‌کننده تا فیلم‌های جنایی و اکشن غربی.
در ادامه این گزارش، به تحلیل محتوایی فیلم‌های پخش‌شده، نقاط قوت و کاستی‌های رویکرد تلویزیون در این مناسبت مهم پرداخته شده است.
بخش اول: تحلیل محتوایی و خلأ تولیدات نمایشی درباره امام حسن عسکری (ع)
با وجود گنجینه‌ای بی‌پایان از زندگی و سیره‌ی اهل بیت عصمت و طهارت (ع)، همچنان تولید آثار سینمایی و نمایشی متناسب با شأن و شخصیت این بزرگواران، سهمی اندک در تولیدات رسانه‌ای کشور دارد. این خلأ به‌ویژه در خصوص زندگی امام حسن عسکری (ع) به‌شدت محسوس است.
امام یازدهم شیعیان، در یکی از پرتنش‌ترین و سخت‌ترین دوران‌های امامت زیست؛ روزگاری که حکومت عباسیان با نظارتی شدید، امام را در محاصره امنیتی قرار داده بود، و در عین حال، زمینه‌سازی برای غیبت کبرا و آمادگی فکری جامعه برای پذیرش امامت امام مهدی (عج)، یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های آن حضرت بود.
زندگی امام حسن عسکری (ع) با توجه به عناصر نمایشی همچون مبارزه پنهان، فعالیت‌های فرهنگی زیرزمینی، نفوذ در ساختار سیاسی، تلاش برای حفظ جان امام مهدی (عج)، ارتباطات مخفیانه با شیعیان، فشارهای حکومتی، و شهادت مظلومانه در جوانی، ظرفیت‌های بسیاری برای خلق یک اثر دراماتیک قوی و حتی بین‌المللی دارد.
با این حال، همچنان جای اثری جدی، پرخرج و ماندگار درباره زندگی این امام بزرگوار خالی است؛ در حالی‌که ده‌ها سریال با محوریت آپارتمان‌نشینی، روابط خانوادگی تکراری و داستان‌های بی‌اثر ساخته می‌شوند و عمر محتوایی‌شان از مدت پخش‌شان فراتر نمی‌رود. در مقایسه، تنها تعداد معدودی آثار در قالب انیمیشن یا مستند به موضوع امام زمان (عج) یا سایر امامان معصوم پرداخته‌اند که اغلب یا به دلیل محدودیت بودجه، یا نگاه غیرسینمایی، نتوانسته‌اند در سطح بالایی از تأثیرگذاری ظاهر شوند.
اگرچه برخی نهادهای فرهنگی و مذهبی در سال‌های اخیر به ساخت آثار دینی توجه بیشتری نشان داده‌اند، اما تا رسیدن به استاندارد مطلوب چه از نظر محتوایی و چه از منظر هنری و تکنیکی فاصله زیادی باقی است.
پیشنهاد می‌شود سازمان صداوسیما، نهادهای دینی و سرمایه‌گذاران فرهنگی، با مشارکت فیلمنامه‌نویسان خلاق، کارگردانان برجسته و بازیگران حرفه‌ای، پروژه‌ای بلندمدت را برای ساخت سریال یا فیلم سینمایی با موضوع امام حسن عسکری (ع) کلید بزنند.
پیامبر مهربانی در هجوم تحریف؛ وقتی سینما سکوت کرده و تلویزیون به سلمان‌ها نیاز داردبخش دوم: تحلیل محتوای پخش تلویزیون در روز شهادت امام حسن عسکری (ع)
در حالی‌که 10 شهریور، مصادف با روز شهادت امام حسن عسکری (ع) و آغاز امامت حضرت ولی‌عصر (عج) است، انتظار می‌رفت رسانه ملی با تمرکز محتوایی قوی‌تر و انتخاب دقیق‌تری، به استقبال این روز مهم برود. اما بررسی لیست فیلم‌های پخش‌شده از شبکه‌های مختلف سیما، تصویری چندوجهی اما پراکنده ارائه می‌دهد:
نقاط قوت:
پخش آثار مذهبی و معنوی همچون "اینجا چراغی روشن است"، "زیر نور ماه" و انیمیشن "فهرست مقدس" از جمله انتخاب‌هایی است که با محتوای مناسب این ایام، همخوانی دارد.
حضور فیلم‌هایی با فضای ارزش‌محور و خانوادگی مانند "حورا" (با تم محیط زیست و فداکاری) برای مخاطب کودک و نوجوان، قابل دفاع است.
پخش انیمیشن‌های دوبله‌شده با کیفیت قابل قبول از شبکه کودک و امید، می‌تواند سهمی از مخاطب نوجوان را در روز تعطیل به خود اختصاص دهد.
نقاط ضعف:
عدم تمرکز محتوایی بر موضوع امام حسن عسکری (ع) و نبود هیچ فیلم یا مستندی مستقیم درباره آن حضرت، یک خلأ آشکار است.
پخش فیلم‌های اکشن، جنایی و کاملاً بی‌ربط مانند "سریع و خشن 1"، "غریزه جنایت 2"، یا "روی پوست من" در روز شهادت یک امام معصوم، از نظر هماهنگی با فضای معنوی جامعه، محل تأمل است.
عدم حضور آثار جدید و تولیدات ملی با موضوع امامت یا مهدویت، نشان از کم‌کاری در سیاست‌گذاری محتوایی این ایام دارد.
فیلم‌هایی مانند «دیپورت» هرچند از تولیدات داخلی هستند و موضوعاتی انسانی دارند، اما در سطح روایی و تولیدی، نتوانسته‌اند جای خالی یک اثر تأثیرگذار را پر کنند.
در چنین روزهایی، نیازمند پخش آثار:
فقدان تولیدات نمایشی درباره امام حسن عسکری (ع) نه‌تنها فرصتی هنری را از سینما و تلویزیون ما گرفته، بلکه نشان از یک نارسایی فرهنگی دارد که باید در سیاست‌گذاری رسانه‌ای، به‌شدت بازنگری شود.
اما جزئیات فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی در روز شهادت امام حسن عسکری (ع)
در روز دوشنبه، 10 شهریورماه که مصادف است با شهادت امام حسن عسکری (ع) و آغاز امامت حضرت ولی‌عصر (عج)، شبکه‌های سیما با مجموعه‌ای از فیلم‌های سینمایی، تلویزیونی و انیمیشن همراه شما خواهند بود.
آثار پخش‌شده عبارت‌اند از: «حورا»، «آتش آسمان»، «فهرست مقدس»، «ساعت گیج‌زمان»، «روی پوست من»، «اینجا چراغی روشن است»، «غریزه جنایت 2»، «قله نانگا»، «نور آتش»، «زیر نور ماه»، «سریع و خشن 1»، «تانگ و من»، «سفر بزرگ 2»، «جومانجی» و «دیپورت».
شبکه دو سیما
فیلم تلویزیونی «حورا» به کارگردانی غلامرضا ساغرچیان، روز دوشنبه، 10 شهریور، ساعت 8 صبح روی آنتن می‌رود. داستان نوجوان روستایی‌ای به نام هادی است که همراه خواهر کوچکش، حورا، در کویر و در کنار راه‌آهن تهران - مشهد زندگی می‌کنند. آن‌ها برای حفظ باغچه‌ای که تنها یادگار مادر درگذشته است، تلاش می‌کنند و هادی با تمام توان می‌کوشد آب چشمه را به باغچه خشک شده نجات ببخشد. بازیگران اصلی این اثر مهران احمدی، مریم بوبانی و جواد زیتونی هستند.
شبکه سه سیما
فیلم سینمایی «آتش آسمان» به کارگردانی سیمون وست، ساعت 10 صبح پخش می‌شود. در این روایت مهیج، پروفسور لی، همسر و دخترش در جزیره‌ای خطرناک در چین هستند که هر چند سال یک بار آتشفشانی مهیب رخ می‌دهد. پس از انفجار و ازدست‌دادن همسر، لی و دخترش فرار می‌کنند. سال‌ها بعد، سفر علمی دختر ادامه‌دار می‌شود و به نقطه‌ای می‌رسد که جزیره تبدیل به مقصدی گردشگری پردرآمد شده است. لی، با آگاهی از آتشفشان قریب‌الوقوع، به جزیره بازمی‌گردد تا دخترش را نجات دهد؛ اما در مواجهه با بی‌توجهی او به گذشته، درگیری پدرانه‌ای شکل می‌گیرد.
شبکه تهران سیما
انیمیشن سینمایی «فهرست مقدس» به کارگردانی محمد امین همدانی، ساعت 9 صبح پخش می‌شود. داستان در شهر نجران یمن، صد سال پیش از ظهور اسلام اتفاق می‌افتد و روایت دراماتیک و تراژیکی دارد. قهرمان فیلم به نام هاران، در مسیر سفری سرنوشت‌ساز، با موقعیت‌های چالش‌برانگیزی روبرو می‌شود.
فیلم تلویزیونی «ساعت گیج‌زمان» به کارگردانی فرزاد موتمن، ساعت 13:30 روی آنتن می‌رود. داستان سایه است که تنها به دنبال پیشرفت در کار است. زمانی که قصد جدایی از همسرش را دارد، زندگی‌اش در قالبِ روزهایی که مکرراً تکرار می‌شوند، وارد چرخه‌ای رمزآلود می‌شود. بازیگران: رامین ناصرنصیر، مهدی فقیه، شمسی فضل‌اللهی، فاطمه طاهری، عاطفه جمالی و پریوش نظریه.
شبکه نمایش
فیلم‌های پخش‌شده این شبکه عبارت‌اند از:
«روی پوست من» (ساعت 01:00 بامداد): اثری درباره نقشه‌بردار رم به‌نام استفانو کوچی که به جرم حمل مواد مخدر زندانی می‌شود و در اثر خشونت پلیس، شرایطی پرتنش را تجربه می‌کند.
«اینجا چراغی روشن است» (11 صبح): داستان قدرت، جوان ساده‌دلی که در روستایی در کنار امام‌زاده زندگی می‌کند. او با توانایی درک ارواح مردگان، پی به مشکلات روستا می‌برد. حبیب رضایی، سعید پورصمیمی و مریم بوبانی ایفای نقش کرده‌اند.
«غریزه جنایت 2» (13): روایت زندگی یکی از مشهورترین خلافکاران معاصر فرانسه، پس از فرار از زندان، با بازی سیسیل دو فرانس، ژرار دوپاردیو و ونسان کسل.
«قله نانگا» (15): فیلمی درباره دو برادر آلمانی که آرزوی فتح قله نانگا پاربات را دارند؛ داستانی پر از رقابت، حسادت و خطر.
«نور آتش» (17): درباره زنی که پس از توافقی برای سپردن فرزندش به پدرِ ثروتمندی و ترک خانه، در پی پس گرفتن آن است.
«زیر نور ماه» (19): داستان طلبه‌ای به نام سید حسن که در جست‌وجوی هویتی اصیل، با بی‌خانمانان مواجه می‌شود و با فروختن کتاب‌هایش، در مسیر انسان‌دوستی گام می‌نهد. شقایق دهقان، مهران رجبی، علی بکائیان و حسین پرستار در آن نقش‌آفرینی دارند.
«سریع و خشن 1» (21): فیلم اکشن معروف درباره مأمور مخفی که وارد دنیای مسابقات خیابانی می‌شود.
«تانگ و من» (23): داستان پزشک جوانی که با رباتی قدیمی به‌نام تانگ مواجه می‌شود؛ سفر او به کشف حقایق پشت پرده ربات‌ها و سو‌ءاستفاده‌ای که در آن زمینه رخ می‌دهد.
شبکه کودک
انیمیشن سینمایی «سفر بزرگ 2»، ساعت 14:00 پخش می‌شود. میک میک، به‌عنوان شاهد مناظره‌ای سیاسی، با دختربچه‌ای گم‌شده مواجه می‌شود و سفری پرماجرا را آغاز می‌کند تا او را به خانواده‌اش برگرداند.
شبکه امید
«جومانجی»، ساعت 18:00: ماجراجویی بازی مرموزی که باعث ناپدید شدن پسر جوانی می‌شود و پس از 26 سال، او به‌طرزی غیرمنتظره بازمی‌گردد.
شبکه فراتر (4K)
فیلم تلویزیونی «دیپورت»، ساعت 13:30: داستان ابوذر، جوانی افغان‌الاصل که در ایران به دنیا آمده و در تبعاتی اجتماعی و فردی گرفتار است؛ رابطه‌اش با مصطفی ایرانی، لحظه‌هایی انسانی و مأنوس را رقم می‌زند.
تحلیل تحلیلی محتوای پخش‌شده
قوت‌ها:
تنوع ژانری خوب: ترکیب انیمیشن، درام، تاریخی، اجتماعی و اکشن باعث شده رسانه ملی طیف گسترده‌ای از سلایق را پوشش دهد.
حضور آثار ارزش‌محور و معنوی: به‌خصوص آثار مانند «زیر نور ماه»، «اینجا چراغی روشن است» و «حورا» که با مضامین انسانی و اخلاقی همراه‌اند.
ضعف‌ها:
بی‌ارتباط بودن بسیاری از آثار با مناسبت روز: آثار اکشن و جنایی مانند «سریع و خشن 1» و «غریزه جنایت 2» با فضای معنوی این روز ناهمخوان‌اند.
عدم پخش اثری با محوریت امام حسن عسکری (ع) یا مسائل مهدوی، همچنان جای خالی چنین محتواهایی را نشان می‌دهد.