اقتصاد روسیه گرفتار برزخ نفتی
مسکو - ایرنا - روسیه دومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان این روزها از نظر آینده اقتصادی حال و روز خوبی ندارد چرا که کرملین از یک سو باید با شیوع گسترده کرونا مقابله کند و از سوی دیگر به فکر چاره برای بحران نفتی باشد که بسیاری معتقدند خود نیز در دامن زدن به آن نقش داشت.
به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار ایرنا از مسکو، روسیه از جمله کشورهایی است که توانسته نقش نفت و گاز را به عنوان یک ابزار در سیاست خارجی خود نهادینه کند و با در پیش گرفتن الگوی رفتار سیاسی واقع گرایانه از انرژی بهره برداری حداکثری کند.
زمینه سازی برای جذب گسترده سرمایه خارجی در بخش نفت و گاز، خصوصی سازی و بین المللی کردن این بخش، تلاش شرکتهای نفتی روسیه برای فعالیت در بازارهای انرژی مناطق مختلف جهان از جمله اروپا، آمریکا، خاورمیانه و آفریقا نشانگر سیاست واقع گرایانه روسیه در حوزه انرژی است.
تکاپوی شرکت های بزرگ روسی نظیر لوک اویل، گاز پروم، روس نفت و تات نفت برای تبدیل شدن به شرکتهای تراز اول جهان در عرضه نفت و گاز در چارچوب رویکرد نوین اقتصاد سیاسی روسیه به منابع نفت و گاز خود قابل فهم است از طرفی، ناهماهنگی های موجود میان اعضای اوپک و وجود تنشها در خاورمیانه سبب جلب توجه مصرف کنندگان بزرگ به منابع نفت روسیه در سال های گذشته شد به شکلی که در مدت کوتاهی علاوه بر اروپا، چین و ژاپن نیز برای تامین بخشی از نیاز نفتی خود به روسیه روی آوردند.
آغاز ماجرا با بحران های پی درپی
اما سه بحران پی در پی نفتی در جهان، به نظر می رسد طلای سیاه را این روزها بیش از پیش بی ارزش کرده است و کشورهایی که متکی به آن هستند را در وضعیتی نامعلوم قرار داده است.
یادآور می شود که اسفند ماه پارسال و فروردین ماه امسال بازار نفت در بی‌سابقه‌ترین وضعیت تاریخی خود یکباره با سه بحران مواجه شد نخست شیوع همه‌گیری کرونا و خانه‌نشینی بیش از سه میلیارد نفر که میزان تقاضا برای مصرف را بشدت کاهش داد.
بحران دوم زمان بوقوع پیوست که جهان با سیل پمپاژ بی‌سابقه نفت مواجه شد و در نتیجه قیمت به صورت خودکار روند نزولی در پیش گرفت، بحران سوم زمانی آغاز شد که مقامات نفتی اغلب کشورهای تولید کننده نفت در اجلاس اوپک پلاس به نتیجه نرسیدند و عربستان و روسیه به فکر تنبیه کردن یکدیگر افتادند.
همه این اتفاقات دست به دست هم داد تا داستانی باورنکردنی برای طلای سیاه رقم بخورد. بنابراین چشم ها به جلسه اضطراری 21 فروردین ماه اوپک‌پلاس دوخته شد که شاید راه علاجی پیدا شود. 23 کشور عضو و چندین کشور ناظر در این جلسه که به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد حضور داشتند و توافق کردند تا 10میلیون بشکه از میزان عرضه را کم کنند علاوه بر این به جنگ قیمت نفت بین روسیه و عربستان خاتمه دهند.
این اقدام هرچند با مقاومت مکزیک برای چهار روز به بن‌بست کشیده شد، اما سرانجام 24فروردین در جلسه دهم اوپک پلاس عملی شد. نتیجه اما در بازار نفت تاثیری نداشت، به‌طوری‌که در بازار روز سه‌شنبه 26 فروردین قیمت نفت برنت به 29دلار رسید تا بازار نارضایتی خود را از اقدام کم و دیر هنگام کشورها و شرکتهای تولیدکننده نفت نشان دهد.
آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین گزارش خود از چشم‌انداز جهانی نفت، از آوریل سیاه (نیمه دوم فروردین و نیمه اول اردیبهشت) نام برد که در آن تقاضای جهانی 29 میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت، کاهشی عجیب که سطح مصرف نفت را 25 سال به عقب برمی‌گرداند.
گزارش آژانس حکایت از آن دارد که در ماه می (نیمه دوم اردیبهشت)، میزان کاهش به 26میلیون بشکه در روز می‌رسد و در ماه ژوئن (خرداد و تیر) به سطح 15میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
اگر چه پیش‌بینی می‌شود از تیرماه به تدریج بازار به سمت بهبود برود، اما در طول سال 2020 به طور میانگین بازار نفت با 9.3 میلیون بشکه کاهش روبه‌رو خواهد شد.
گزارش آژانس همچنین می‌گوید هیچ‌سطحی از کاهش برنامه‌ریزی‌شده تولید نمی‌تواند به‌حدی باشد که در کوتاه‌مدت بتواند بر سیل بی‌حد نفتی که در بازار وجود دارد، غلبه کند.
نگاهی به جایگاه نفت در اقتصاد روسیه
صنعت نفت و گاز از اهمیت حیاتی در اقتصاد روسیه برخوردار است، افزایش بهای نفت خام، موجب افزایش قابل توجه تولید ناخالص داخلی روسیه در طول دهه گذشته شده است. بر اساس آمار سال‌های 2018 و 2019، سهم انرژی در درآمدهای دولت روسیه به ترتیب 46 و 41.5 درصد بوده است.
از طرف دیگر بخش انرژی 65 درصد از درآمدهای صادراتی و 30 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. با تولید 11.2 میلیون بشکه نفت در روز، روسیه جایگاه دوم در جهان بعد از آمریکا را داراست. بنابراین می‌توان گفت: اقتصاد روسیه هنوز انرژی محور است و با کاهش و افزایش قیمت نفت، اقتصاد این کشور با بحران روبرو خواهد شد.
روسیه بودجه دولتی خود را با نفت 42 دلاری بسته است و اکنون کاهش شدید قیمت این کالای استراتژیک برای اقتصاد روسیه و کاهش 2.5 میلیونی تولید نفت، موجب کاهش شدید درآمدهای دولتی می شود که مشکلی دیگر بر مشکلات اقتصادی روسیه است.
وابستگی بالای اقتصاد روسیه به مصرف گاز طبیعی، فرسودگی صنایع اصلی مرتبط با انرژی مانند نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و خطوط لوله، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اندک در بخش انرژی، ناکافی بودن سرمایه گذاری شرکتهای نفتی داخلی، عقب ماندگی علمی و تکنولوژیکی بخش انرژی نسبت به استانداردهای بین‌المللی، توسعه ضعیف زیرساخت‌های انرژی در شرق سیبری و خاور دور، عمر بالای میادین اصلی نفتی سیبری غربی، بالا بودن درجه انحصار دولتی در بازار محصولات نفتی، پایین بودن سطح توسعه صنایع پتروشیمی و مخاطرات صادرات گاز به اروپا به دلیل سیاست‌های کشورهای واقع در مسیرهای صادراتی نیز موفقیت و بهره‌وری تولید نفت روسیه را کاهش می‌دهند.
صاحبنظران در بازار بین المللی در گولدمن ساکس (Goldman Sachs) بر این باورند که با توجه به انباشته شدن بازار از مازاد مواد خام، کاهش 10 میلیون بشکه‌ای در شبانه روز برای تثبیت بازار کافی نیست در نتیجه در هفته‌های آینده سقوط قیمت‌ها ادامه خواهد داشت.
وضعیت روسیه بدتر از همه است زیرا کرملین نه تنها ناگزیر به کاهش 5.2 میلیون بشکه در روز است که عملا نیمی از جریان صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد، بلکه ناگزیر است به شکلی غیر قابل تصور در روزهای آتی بخشی از میادین خود را ببندد و بدین ترتیب تامین کننده اصلی بودجه را زیر لبه تیغ قرار دهد.
میخائیل کروتیخین تحلیلگر شرکت روس انرژی معتقد است: روسیه با از دست دادن 23% استخراج خود دیگر هرگز قادر به احیای مجدد آن نیست. حتی معلوم نیست که روسیه در روزهای باقیمانده تا اول ماه می چگونه از عهده بستن چاه‌های خود بر خواهد آمد بنابراین مقرون به صرفه بودن صنعت نفت که درآمد بودجه کشور به آن بستگی دارد با ابهام مواجه خواهد شد.
خبرگزاری اینترفاکس روسیه هم به نقل از کارشناسان اعلام کرده است که پس از 3 ماه، جایی برای انبار نفت نخواهد بود. طبق محاسبه شرکت مشاوره‌ای آی. اچ. اس مارکت (IHS Markit) آهنگ جاری عرضه و تقاضا گویای آن است که ذخایر نفت به میزان 1.8 میلیارد بشکه پس از نیمه نخست سال 2020 افزایش خواهد یافت.
با توجه به اینکه ظرفیت نگهداری نفت همچنان 1.6 میلیارد بشکه است. تولید کنندگان ناگزیر خواهند شد از ظرفیت تولید خود بکاهند زیرا بزودی دیگر جایی برای انبار نفت وجود نخواهد داشت. طبق تحلیل این شرکت، روسیه در میان سه تولید کننده جهانی از کمترین تعداد مخازن قابل دسترسی و تقریبا برای هشت روز برخوردار است. این رقم بر پایه حجم تولیدی است که ممکن است در صورت تمام شدن صادرات، حفظ شود. عربستان سعودی و آمریکا هر کدام به ترتیب 18 و 30 روز امکان ذخیره نفت دارند.
آنتون سیلوانوف وزیر دارایی روسیه به تازگی اعلام کرده که بسیاری از بخش‌های اقتصاد این کشور به دلیل کاهش تولید نفت در رکود فرو خواهند رفت.
وی در سخنرانی خود در نشست گسترده مقامات وزارت دارایی با بیان این مطلب افزود: اخیرا شاهد هستید که ما با وضعیت دشواری روبرو شده‌ایم و آن کاهش قیمت انرژی است که همواره یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای خطر برای اقتصاد روسیه بوده است. پیش از این درباره بخش‌هایی مانند حمل و نقل از جمله سفرهای هوایی، گردشگری و مشاغل کوچک صحبت کردیم، به دنبال آنها تعداد بیشتری از بخش‌های اقتصادی نیز تحت تاثیر شرایط کنونی قرار می‌گیرند. ما شاهد کاهش حجم خرید کالاهای مصرفی گران قیمت از جمله اتومبیل هستیم.»
وزیر دارایی با یادآوری این مساله که بودجه روسیه در سال 2020 با کمبود مواجه خواهد شد، تاکید کرد: «اوضاع خوب نیست، بنابراین روسیه از پیش بینی‌های اقتصادی که برای سال 2020 ترسیم شده بود فاصله خواهد گرفت به عنوان مثال، سقوط قیمت نفت تقریبا سه تریلیون روبل از حجم درآمد نفت و گاز دولت را کاهش داده است و ما مجبور خواهیم شد از بودجه ذخیره خود در صندوق رفاه ملی استفاده کنیم.
پایگاه اطلاع رسانی روس بیزینس کانسالتینگ (rbc) نیز چند روز پیش در گزارشی اعلام داشت: بانک مرکزی روسیه نخستین ارزیابی از تراز پرداخت‌های کشور در سه ماهه نخست سال 2020 را منتشر کرد. آمار نشان دهنده توقف عملی جریان سرمایه گذاری‌های خارجی است و صادرات مواد خام تقریبا یک چهارم کاهش خواهد یافت.
سرمایه گذاری‌های مستقیم خارجی در دو ماه اخیر نسبت به سه ماهه نخست سال 2020 میلادی در روسیه روند نزولی در پیش گرفته است.
بیزینس کانسالتینگ با استناد به پیش بینی صندوق بین المللی پول از اقتصادجهانی، رکود اقتصاد روسیه را بیشتر از پیش بینی اقتصاددانان روسی ارزیابی کرده است چرا که طبق پیش بینی صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد جهانی در سال 2020 به میزان سه درصد و به مراتب شدیدتر از سال 2009 میلادی سقوط خواهد کرد.
صندوق همچنین پیش بینی کرد که رکود اقتصادی 157 کشور از 194 کشور از جمله روسیه را در بر خواهد گرفت. بنابراین انتظار می‌رود اقتصاد روسیه تا 5.5 درصد یا بیشتر از میزان مورد اجماع اقتصاددانان با رکود مواجه شود.
یک مقام آگاه در کمیساریای دولتی حمایت از حقوق کارآفرینان روسیه بدون ذکر نام هفته گذشته به خبرگزاری دولتی ریانووستی روسیه گفته بود: در صورتی که قیمت نفت در محدوده های فعلی باشد و توقف فعالیت‌های اقتصادی به دلیل کرونا به روال فعلی ادامه یابد، کسری بودجه بیش از 10 درصدی در انتظار اقتصاد روسیه خواهد بود.
آندری کورتونوف مدیر شورای امور بین‌الملل کرملین نیز معتقد است: تصمیم ناخوشایند برای مقابله با عربستان سعودی یک اشتباه استراتژیک بود و اکنون خود ما بهای آن را می‌پردازیم، چرا که قیمت نفت می توانست بسیار بالاتر از رقم فعلی باشد. این به نظر می‌رسد پیروزی بزرگی برای آمریکا و شکستی بزرگ برای عربستان و روسیه است.
خبرگزاری بلومبرگ که همواره اخبار جعلی و منفی از روسیه و ایران منتشر می‌کند، هفته گذشته مدعی شد که بر اساس داده‌های وزارت انرژی روسیه و بررسی آماری بی‌پی (شرکت نفت انگلیس)، کاهش تولید روسیه به این میزان برای دو ماه آینده به میانگین سالانه سال 2003 خواهد رسید.
این رسانه آمریکایی به مانند همیشه منبع خود را یک مقام روس ناشناس معرفی کرده و به نقل از وی آورده است: روسیه هنگامی که از توافق با سازمان کشورهای صادر کننده نفت و سایر تولیدکنندگان بزرگ موسوم به اوپک پلاس فاصله گرفت، نتوانست تاثیر ویران کننده همه‌گیری کرونا ویروس را بر اقتصاد جهانی پیش‌بینی کند حال آنکه همکاری‌ها می‌توانست از سقوط قیمت‌ها به پایین‌ترین نرخ در دو دهه اخیر جلوگیری کند.
وی گفت: اکنون کرملین مجبور است در مورد این توافق جدید آن هم با این شرایط نامساعد مذاکره کند. اگرچه این قدم برای غلبه بر بحران فعلی ضروری بود، اما به هر حال به خطر افتادن تولید ناخالص روسیه برای چهره سیاسی پوتین ناخوشایند است.
بلومبرگ در ادامه نوشته است: ارزش روبل روسیه به پایین ترین قیمت نسبت به پنج سال گذشته رسیده است و دلار آمریکا برابر با 80 روبل شده است در حالیکه که هفته قبل از آغاز کرونا، هر دلار آمریکا 63 روبل بود.
«دیمیتری مارینچنکو» مدیر ارشد شرکت فیچ رایتینگ با اشاره به ترکیب اصلی نفت صادراتی روسیه گفته است: روسیه به شدت نگران کاهش قیمت نفت اورال بود، در اوایل آوریل (اواسط فروردین) قیمت این نفت تقریبا به 10 دلار در هر بشکه کاهش یافت. تصور این که بودجه روسیه با شرایطی که صنعت نفت با آن رو به رو است کسری پیدا نکند دشوار است.
«لئونید فدون» سهامدار میلیاردر شرکت لوک‌اویل روسیه، توافق روسیه با عربستان برای کاهش تولید نفت را به پیمانی تحقیرآمیز و دشوار بلشویک‌ها در سال 1918 میلادی (انقلاب کمونیستی) برای پایان دادن به مشارکت روسیه در جنگ جهانی اول تشبیه کرده است با این حال وی به گروه خبری آربی‌اس گفت که این پیمان صنعت نفت کشور را از فروپاشی تولید نجات خواهد داد.
«داریا کوزلووا» رئیس مقررات تنظیم نفت و گاز در مسکو نیز معتقد است: برای پاسخگویی به شرایط جدید، تولید کنندگان روسی ممکن است مجبور شوند علاوه بر کاهش تولید نفت خود در میادین پرهزینه، مشمول مالیات و برنامه‌های بازنگری در پروژه‌های جدید باشند، موضوعی که می‌تواند سال‌های آینده نیز پیامدهایی داشته باشد.
در مجموع می‌توان گفت وابستگی بیش از پیش اقتصاد روسیه به نفت موجب شده دستیابی به رشد اقتصادی پایدار برای این کشور دشوار باشد و دراین روزهای کرونایی کرملین مجبور است علاوه بر مقابله با شیوع کرونا، به فکر اصطلاحات اساسی در ساختار اقتصادی خود باشد و راهی برای کاهش وابستگی به نفت پیدا کند.
آنچه موضوع را برای روسیه نگران کننده‌تر می‌کند این واقعیت است که آنها پیش از بحران کرونا هم می‌دانستند که با چنین اقتصادی با رشد اقتصادی بیش از دو درصد مواجه نخواهند شد شاید از همین بود که الویرا نابیولینا رئیس بانک مرکزی روسیه اعلام کرد: حتی اگر قیمت نفت از 100 دلار هم فراتر برود باز تغییری در رشد اقتصادی روسیه بوجود نخواهد آمد چرا که تنها وسوسه دولت‌ها برای خام فروشی بیشتر خواهد شد.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*