این پزشکیان یا آن پزشکیان؟/ رئیس جمهور وعده «رفع فیلترینگ» را فراموش کرده است؟

وب‌گاه اقتصاد نیوز 1404/05/08 - 12:32 مشاهده در مرجع

اقتصادنیوز: جنگ 12 روزه تحمیلی اسرائیل علیه ایران هم اگرچه خطر جاسوسی بودن فیلترشکن ها را بیش از پیش به نمایش گذاشت اما به بهانه‌ای جدی برای موافقان فیلتریگ شد تا بر طبل مخالفت خود با وعده دولت بکوبند.

به گزارش اقتصادنیوز، وقتی در تیرماه 1403 مسعود پزشکیان توانست با شعارهایی چون رفع فیلترینگ و گرو گذاشتن گردنش در مقابل وعده‌هایش، راهی پاستور شود، کمتر کسی تصور می‌کرد او در یک سال بعد، یعنی مردادماه 1404، نه تنها در مسیر تحقق رفع فیلترینگ با مشکل مواجه شود که حتی متن لایحه‌ای را امضا کند که ادامه‌دهنده همان طرح صیانت و فیلترینگ باشد. لایحه‌ای دو فوریتی تحت عنوان «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» که فضای سیاسی، رسانه‌ای و نخبگان کشور را در بهت فرو برد و اعتراضات زیادی را متوجه دولت کرد.

گرچه این لایحه 22 ماده‌ای درپی اعتراضات استرداد شد، اما پزشکیان همچنان در یک سالگی حضور در پاستور، نتوانسته است در عمل به شعار رفع فیلترینگ خود موفق باشد. پیگیری‌ها از دولت هم برای زمان اجرایی شدن این وعده فقط با جمله «در حال پیگیری هستیم» همراه می‌شود.

گویی مسدودسازی فضای مجازی به عادت روسای دولت تبدیل شده است؛ فرقی هم نمی‌کند که محمود احمدی‌نژاد و ابراهیم رئیسی بر سر کار باشند یا حسن روحانی و حتی مسعود پزشکیان.

مهر تأیید احمدی‌نژاد بر دکمه فیلترینگ

اولین دوره مسدودسازی اینترنت، دست‌کم به طور جدی و سراسری، در زمان محمود احمدی‌نژاد شروع شد. همان زمانی که استفاده از اینترنت از طریق کامپیوترهای خانگی کم‌کم فراگیر شده بود و دولت نهم را به تکاپوی محدود کردن آن واداشت. نشانه‌های این مسئله از سال 1387 آغاز شد و فیلترینگ در حالی صورت گرفت که شرایط کشور آرام بود و بحرانی برای بهانه فیلتر شدن تا آن لحظه وجود نداشت.

کمی بعد، همزمان با اعتراضات بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 88، فیلترینگ به اوج رسید و در حالی که دسترسی به فیلترشکن‌ها مانند امروز فراگیر نبود، پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک و توئیتر (ایکس) دیگر در دسترس بسیاری از مردم نبود. از دیگر نکات قابل توجه در سال 88 این بود که نه‌تنها اینترنت با اختلال و محدودیت شدید مواجه شد و موج فیلترینگ دسترسی به شبکه‌های مجازی را قطع کرد، و نه‌تنها آنتن‌دهی موبایل‌ها با مشکلات جدی مواجه شد و در مواقع زیادی به طور کلی قطع می‌شد، بلکه سیاست فیلترینگ بر روی پیامک‌ها یا همان اس‌ام‌اس‌های تلفن همراه اعمال شد و پیام‌های حاوی برخی کلمه‌ها و عبارات ارسال نمی‌شدند یا در ظاهر ارسال می‌شدند، اما هرگز به مقصد نمی‌رسیدند.

همچنین یوتیوب هم از دیگر پلتفرم‌هایی بود که در ایران به صورت دوره‌ای فیلتر می‌شد، اما در سال 1388 این پلتفرم با دستور قوه قضائیه به دلیل پخش فیلم‌های نامناسب و مستهجن برای همیشه فیلتر شد. هر چند که در سال‌های اخیر زمزمه شده بود که یوتیوب برای دانشجویان رفع فیلتر خواهد شد، اما این اتفاق رخ نداد و هنوز برای استفاده از این پلتفرم باید از فیلترشکن استفاده شود. یاهو مسنجر، جی‌تاک و وردپرس از جمله قربانیان فیلترینگ بودند که جی‌تاک و وردپرس بعدها رفع فیلتر شدند.

روحانی دستور فیلترینگ نداد اما...

دولت روحانی با شعار اینترنت باز و افزایش پهنای باند روی کار آمد و در زمان او اینترنت در ایران توسعه قابل توجهی یافت و همزمان با گسترده‌تر شدن استفاده از پلتفرم‌های به‌روز، در ایران نیز تحولی در استفاده از فضای مجازی برای مردم ایجاد شد،

روحانی را باید از مخالفان جدی فیلترینگ دانست و حتی در سال 92 نیز شعار می‌داد: «فضا باز شود، به ضرر کسی نخواهد بود؛ فضای دانشگاه، فضای شهر، فضای کشور، فضای رسانه مجازی و فضای اینترنت را آن‌قدر امنیتی نکنیم.» و یک‌بار هم در دولت دوازدهم با لحنی محکم وعده داده بود که دست او و دولتمردانش، به ویژه محمدجواد آذری جهرمی، وزیر جوان ارتباطات، روی دکمه فیلترینگ نمی‌رود، اما باز هم داستان فیلترینگ ادامه داشت.

مهم‌ترین پلتفرمی که در دولت‌های روحانی فیلتر شد، تلگرام بود. تلگرامی که به خاطر سرعت بالا، گردش آزاد اطلاعات و سهولت استفاده از آن مورد علاقه مردم قرار گرفت و مورد غضب مخالفان. این اپلیکیشن ابتدا در اعتراضات دی ماه سال 96، بدون دخالت دولت دوازدهم، فیلتر شد و کمی بعد از آن رفع فیلتر گردید.

روحانی در 14 فروردین سال 97 در واکنش به فیلترینگ گفته بود: «کام مردم را با این‌گونه حرف‌ها تلخ نکنید، در فضای بحران بیکاری تیشه به ریشه اشتغال نزنید.» اما علی‌رغم اظهارات و وعده صریح رئیس‌جمهور وقت، در اردیبهشت سال 97، با دستور بیژن قاسم‌زاده، قاضی و بازپرس سابق دادسرای فرهنگ و رسانه ایران، مهر فیلترینگ بر تلگرام زده شد. البته که مدتی بعد قاسم‌زاده بازداشت شد و نهایتاً «به جرم تأثیر دادن نفوذ افراد و همچنین دریافت رشوه به انفصال دائم از خدمات دولتی و 10 سال حبس تعزیری و ضبط مال ناشی از ارتشا و جزای نقدی محکوم شد» و سال 1400 اعلام شد پرونده همچنان در جریان اعاده دادرسی قرار دارد.

سیگنال، وایبر، لاین و تانگو هم از دیگر پلتفرم‌هایی بودند که در دوران روحانی مهر فیلترینگ بر آنان زده شد. عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، در دی ماه سال 92 گفته بود: «فیلتر شدن نرم‌افزارهای خارجی مشابه WeChat هم در دستور کار کارگروه است. فیلتر شدن نرم‌افزارهای (Tango، Viber، Coco، WhatsApp) تانگو، وایبر، واتس‌اپ و کوکو در دستور کار کارگروه بوده و هنوز هم از دستور خارج نشده‌اند.»

ماجرای فیلتر شدن اپلیکیشن سیگنال هم به سال 95 برمی‌گردد؛ زمانی که خرم‌آبادی در نامه‌ای به شرکت ارتباطات زیرساخت دستور فیلتر چندین اپلیکیشن پیام‌رسان را داده بود که سیگنال نیز یکی از همین پیام‌رسان‌ها بوده است.

چه کسی دستور فیلترینگ اینستاگرام را داد؟

هنوز حرف‌های ابراهیم رئیسی در مناظره‌های انتخاباتی 1400 که از فیلترینگ انتقاد می‌کرد و می‌گفت: «خود من در فضای مجازی هستم و دو میلیون فالوور دارم و خیلی از مسائل از این طریق به من می‌رسد»، از یادها نرفته بود و انتظارها بر گشایش مسدودیت تلگرام بود که در جریان اعتراضات سراسری 1401، واتس‌آپ و اینستاگرام و چند پلتفرم و وب‌سایت دیگر از دسترس آزاد کاربران خارج شد. کار البته به گرفتن چند قربانی جدید محدود نشد و محدودیت‌ها در آن سال به اختلال شدید اینترنت، قطعی‌های مکرر و تبدیل شدن اینترنت به یک بازیچه رسید؛ بازیچه‌ای که بالا و پایین کردن آن معیشت چند میلیون نفر را به مخاطره انداخت و حتی به سمت ایجاد اینترنت طبقاتی رفت.

اما عیسی زارع‌پور که سکانداری وزارت ارتباطات را در اختیار داشت، بارها از ارائه پاسخ صریح و روشن درباره فیلترینگ و رفع آن فرار کرده و به گفتن جمله «فیلترینگ در حوزه اختیارات وزارت ارتباطات نیست» بسنده کرد. او همچنین بارها از افزایش سرعت اینترنت گفته بود در حالی که در عمل سرعت آن هر روز کاهش پیدا می‌کرد.

زارع‌پور همچنین در سال 1401، متولی دستور فیلترینگ اینستاگرام را شورای عالی امنیت ملی خوانده و گفته بود: «مصوبه فیلتر شدن اینستاگرام و تلگرام ربطی به وزارت ارتباطات یا حتی دولت ندارد؛ این تصمیمی است که در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی با حضور سران سه قوه گرفته شده است.»

سردار جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل درباره فیلترینگ اینستاگرام در سال 1401 گفته بود که در این مدت دو جلسه شورای عالی فضای مجازی و احتمالاً جلساتی از سوی کمیته تشخیص مصادیق مجرمانه در فضای مجازی برگزار شده است، اما همچنان این دو پلتفرم بر اساس حکم شورای امنیت ملی کشور فیلتر هستند.

مسعود پزشکیان و قصه پرغصه فیلترینگ

مسعود پزشکیان چه آن زمانی که ردای نمایندگی مجلس بر تن داشت، بارها با طرح صیانت از فضای مجازی که در مجلس اصولگرای یازدهم پیگیری می‌شد مخالف کرده بود و هم زمانی که در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری حضور داشت، با تکیه بر شعار رفع فیلترینگ توانست فاتح پاستور شود. او حتی در یکی از مناظرات خود با سعید جلیلی به صراحت تعبیر «زندگی در قفس» را برای فیلترینگ به کار برده بود: «همه دنیا در مواقع خاص محدودیت دارند، اما فیلترینگ در کشور ما باعث دکان باز شدن برای برخی شده است و فیلترشکن امکان محدودیت را ندارد. ما باید کاری کنیم مردم در فضای مجازی راحت کار کنند و نمی‌توانید بگویید ما می‌خواهیم در یک قفس زندگی کنیم و ارتباطی با دنیا نداشته باشیم. بازار فیلترشکن‌ها یک اشتباه است که باید جمع شود. صاحبان شرکت‌ها با پلتفرم‌های بزرگ صحبت کنند و این مسئله مسئولیت‌پذیری را حل کنند.»

با وجود آنکه پزشکیان برای رفع فیلترینگ در دولت چهاردهم تضمین داده بود و انتظارها بر این بود که در اسرع وقت محدودیت‌ها برطرف شود؛ او پرونده فیلترینگ را به شورای عالی فضای مجازی برد و در میان مخالفت آنان توانست مجوز رفع فیلترینگ دو پلتفرم گوگل پلی و واتس‌آپ را بگیرد. رفع محدودیت‌های تلگرام و یوتیوب را به گام بعدی رفع فیلترینگ و مذاکره با شرکت‌های آنان سپرده شد.

در واقع، رئیس جمهوری که فیلترینگ را یک قفس برای زندگی می‌دانست، در 52 هفته حضور در سکانداری قوه مجریه، نتوانست مسدودیت‌های فضای مجازی را به صورت یکپارچه بردارد و به سوی رفع فیلترینگ پلکانی رفت. پروژه‌ای که در ابتدا موفق عمل کرد اما رفته رفته از موافقان فیلرینگ به شکست انجامید.

جنگ 12 روزه تحمیلی اسرائیل علیه ایران هم اگرچه خطر جاسوسی بودن فیلترشکن ها را بیش از پیش به نمایش گذاشت اما بهانه‌ای جدی برای موافقان فیلتریگ شد تا بر طبل مخالفت خود با وعده دولت بکوبند. برگزاری چند جلسه اخیر شورایعالی فضای مجازی بدان آن‌که اشاره‌ای به حل مشکل رفع فیلترینگ شود، مهر تاییدی بر شکست پزشکیان و وزیر ارتباطات در دوئل با موافقان محدودیت‌های شبکه اجتماعی در شورایعالی فضای مجازی است.

از همین رو، برخی از اهالی سیاست به دولت پیشنهاد می‌کنند که برای حل معمای پیچیده فیلترینگ، از طریق شورایعالی امنیت ملی دستور رفع محدودیت‌ها را بدهد.

پیشنهادی که تا به الآن دولت با آن مخالفت کرده است اما باید دید پزشکیان برای اجرای وعده‌هایش، گفتمان وفاق را می‌شکند یا همچنان به همین روال فعلی ادامه خواهد داد؟

همچنین بخوانید

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید