بی‌توجهی 6 ساله مسئولان به طرح جامع آب / 90 درصد حجم بارش‌ها بی‌برنامه رها می‌شود

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از خاورستان، یکی از بحران‌های اساسی که غالب استان های کشور با آن مواجه هستند، موضوع کم‌آبی و بحران منابع آب است. بحرانی که در استان خراسان جنوبی به عنوان یکی از خشک ترین مناطق کشور، حضور محسوس تری دارد. اما شاید این تنها بحرانی است که سال‌هاست زنگ خطر آن به صدا درآمده است و کسی آن را جدی نمی گیرد، هم آن شهروندی که در مصرف آب اسراف می‌کند و هم آن مدیری که اولویت‌ها را فراموش کرده است.

آب؛ موضوع امروز و دیروز ما نیست، با توجه به اقلیم ایران به خصوص خراسان جنوبی، همیشه آب به عنوان یک دغدغه مطرح بوده است، اما متاسفانه پاسخ مناسبی به این دغدغه ها داده نشده است و عدم مدیریت در مصرف، حالا کار را به جایی رسانده که باید آب را از دریای دور و شور عمان بخواهیم.

بحران آب یا بحران مدیریت آب؟

متأسفانه مسئله مدیریت آب کشور آن‌طور که باید جدی گرفته نمی‌شود و به نظر ضروری است قبل از بحران آب، باید بحران و زنگ خطر مدیریت آب در کشور را گوشزد و نسبت به آن هشدار داد. زنگ خطری برای این‌که مدیران پشت‌میزنشین باور کنند کلمه ها و جملاتی که بارها تکرار کرده‌اند، شوخی نیست، بلکه آن را باور کنند و سیاست‌های جدید و نگرش های تازه ای را برای مقوله جلوگیری از تنش و بحران آبی و مدیریت کارساز، در پیش گیرند.

قطعا مدیریت های ناقص یا نابجای مسئولان هم می تواند در تحریک تنش های آبی نقش داشته باشد، وقتی که مدیریت توانا و هوشمندی وجود نداشته باشد و تمام طرح ها، تکرار مکررات و نقشه راه همان مسیر بی‌دردسر اما اشتباه رفته قبلی باشد.

چند سال انتظار برای ارائه طرح جامع آب

در همین خصوص با علیرضا نصرآبادی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت‌وگو کردیم. وی معتقد است وقتی در مورد مدیریت آب صحبت می کنیم باید چرخه کامل و هیدرولوژیکی آب را در نظر بگیریم که این چرخه از همان لحظه ای که آب از سطح زمین و دریا تبخیر می شود تا ایجاد ابر و بارندگی، جریان و نفوذ آب ادامه دارد و دوباره با تبخیر مجدد، روند آن تکرار می شود.

اما او معتقد است که در چرخه هیدرولوژیکی آب، متأسفانه متولیان این حوزه فقط بخش برداشت آب از چاه‌های کشاورزی را مورد توجه قرار داده‌اند و سایر بخش های این چرخه که قطعا اهمیتشان از اهمیت برداشت، کمتر نیست، را نادیده گرفته اند. همین نگرانی ناشی از این بی‌توجهی متولیان سبب شده تا او دغدغه‌مند دنبال راه حل برود.

نصرآبادی می‌گوید: با تلاش هایی که داشته است، حدود 5-6 سال قبل، تمام چرخه هیدرولوژیکی آب را بررسی و طرح جامع آب را تهیه کرده است، طرحی که نه‌تنها برای مدیریت برداشت آب، بلکه برای همه مراحل بارش، جریان، نفوذ و تبخیر آب، برنامه دارد و باید مدیریت شود، چراکه قطعا اگر مدیریت یک بخش از چرخه به‌تنهایی در نظر گرفته شود، در سایر بخش‌ها مشکلاتی ایجاد خواهد شد.

از زمانی که آقای خدمتگزار سکاندار استانداری خراسان جنوبی بود، چند بار این طرح را مطرح کرده است که برای اولین بار حدود 4 سال قبل در حد تیم کارشناسی در سطح دستگاه‌های مختلف استان در حوزه آب مطرح شد و همه استقبال کردند. پس از یکی دو سال وقفه و در زمان معاونت عمرانی آقای علوی‌مقدم، دوباره در کارگروه آب کشاورزی، طرح را مطرح کرده که پذیرفته شده و قرار شده تا با انجام تغییرات جزئی، در شورای حفاظت آب یا شورای برنامه‌ریزی استان و با حضور استاندار نیز مطرح و در خصوص آن تصمیم گیری اساسی شود، اما با گذشت دو سال از آن زمان، هنوز هم خبری نیست.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می گوید: در این طرح سیاست های کاری از همان مرحله نزولات جوی آغاز می شود و در تمام چرخه ادامه دارد که ایجاد فضای سبز و استفاده از سیستم های خاص در استخرهای ذخیره آب کشاورزی برای کاهش تبخیر، ایجاد سازه‌های آبخیزداری برای مهار روان‌آب‌ها، استفاده از سیستم های هوشمند برای جلوگیری از برداشت بی رویه آب از چاه‌ها و همچنین قنوات و چشمه ها، مدیریت مصارف در بخش های مختلف، مدیریت پسابی که دوباره به صورت فاضلاب به چرخه باز می گردد، بهره برداری از سطوح تجمع و جریان آب در فضاهای شهری و...، از جمله این سیاست ها است و قرار است در این طرح برای آبی که در هر بخش از چرخه در حال حرکت است، برنامه ای داشته باشیم.

مدیریت یکپارچه و مؤثر برای حفظ آب

نصرآبادی ادامه می‌دهد: در حالی که هم‌اکنون مدیریت منابع آب در قالب کارگروه‌ها و کمیته‌های متعدد از جمله کارگروه سیل و طغیان رودخانه ها، کارگروه جهاد کشاورزی و منابع طبیعی، شورای حفاظت منابع آب استان و... انجام می شود، اما این طرح نیازمند مدیریت و برنامه ریزی جامعی است و باید همه این کارگروه ها و کمیته ها حذف و در قالب و سیستم یکپارچه ای مانند شورای عالی مدیریت جامع منابع آب اتفاق بیفتد و همه بخش ها در یک قالب مدیریتی دیده شود. همچنین باید مدیریت بالاسری در درجه استاندار یا معاونان وی برای این شورا دیده شود تا همه دستگاه های متولی در زمینه آب، چه مصرف کننده و بهره‌بردار، چه تولیدکننده و چه حفاظت کننده آب و... همه ذیل یک مدیریت واحد قرار گیرند.

وی تاکید می کند: بر اساس این مدیریت یکپارچه، از موازی کاری هایی که توسط دستگاه ها و تشکل های متعدد انجام می شود، جلوگیری و پروژه ها و برنامه ها بر اساس اولویت ها انجام می شود که نتیجه آن صرفه جویی در زمان و هزینه ها و بهره برداری بهتر و موثرتر از طرح ها خواهد یود.

از دست دادن 90 درصد منابع آبی؛ به سادگی آب خوردن!

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از این‌که هم‌اکنون تمام مدیریت آب در سطح کشور، بی‌توجه به چرخه کامل هیدرولوژکی آب، به برداشت آب به خصوص از چاه‌های کشاورزی متمرکز شده و برکاهش برداشت یا پلمپ چاه‌ها تأکید دارد، اظهار تأسف کرده و می گوید: طبق مصاحبه هایی که شرکت آب منطقه ای ارائه می کند آمار معمول این است که 90 درصد آب ناشی از بارندگی های استان تبخیر می شود. متاسفانه در این خصوص به راحتی صورت مسئله پاک شده و 90 درصد حجم 12 میلیارد مترمکعبی بارش استان کنار گذاشته می شود و تنها موضوع کاهش برداشت از چاه‌های کشاورزی مورد تاکید قرار می گیرد. اما آیا برای 10-11 میلیارد مترمکعب آبی که از مجموع بارش‌ها، تبخیر می شود، نمی توان کاری کرد و باید به سادگی و بدون برنامه از کنار آن گذشت؟

نصرآبادی ادامه می دهد: یا در بحث 700 میلیون مترمکعب روان‌آب‌هایی که جدیدا منابع طبیعی آن را مدیریت می کند، ممکن است برای جلوگیری از هدررفت آب، سدهای بزرگی در سطح استان یا کشور ایجاد شود که در بسیاری از جاها، توجیه اقتصادی و فنی متناسب با طرح آبخیزداری وجود ندارد، اما این سیلاب ها برای چه کسانی و با چه هدفی مهار شده است؟ اگر کنکاش کنیم به جواب قانع کننده ای نمی رسیم. در حالی که اگر مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته به جای ایجاد سد، همین اعتبارات را برای آبخیزداری و عرصه های منابع طبیعی هزینه کرد، بسیار موثرتر خواهد بود.

وی تأکید می کند: یکی دیگر از مباحث مدیریتی که باید به آن توجه کنیم فرهنگ‌سازی مصرف بهینه در زمینه آب شرب، صنعت و کشاورزی است که در این خصوص خیلی کم کار کردیم و متاسفانه صدا و سیما فقط در ایام و مناسبت های خاصی به این موضوع می پردازد، در حالی که باید صدا و سیما و جراید، فرهنگ سازی در خصوص اهمیت آب را وظیفه خود بدانند نه‌این‌که برای جنبه اقتصادی و آگهی به این موضوع بپردازند.

گفتمان خطرناک متولیان

او یکی از خطاهای بزرگ مسئولان متولی پس از بارندگی ها را اعلام آبگیری کامل و مناسب سدها پس از بارندگی ها و عدم کمبود آب دانسته و تأکید می کند: این نحوه بیان، خطرناک‌ترین گفتمان یک مسئول حوزه منابع آب است و می تواند بسیاری از شهروندان پرمصرفی را که به دور از مناطق محروم، بی‌آبی را تجربه نکرده‌اند را خاطرجمع کند تا بدون رعایت صرفه‌جویی، به شستشوی خودروها یا آبگیری استخرها در منازلشان اقدام کنند. در حالی که بنا به گفته یکی از کارشناسان هواشناسی، تنها برای این‌که به شرایط قبل از خشکسالی و حدود 20 سال قبل برگردیم، باید 30 سال ترسالی و بارش‌های خوب را تجربه کنیم!

او با اعتقاد بر این‌که مسئولان و متولیان باید به‌گونه‌ای عمل کنند تا همیشه آحاد جامعه نگران مصرف آب باشند و در مصارفشان مدیریت کنند، اظهار می‌کند: بر اساس پایشی که در زمینه مصارف خانگی آب از جمله نشتی آب کولر، باز بودن آب در هنگام مسواک زدن و...، در سطح استان های مختلف کشور انجام داده‌ام، هر خانوار 4 نفره، سالیانه حدود 111 هزار لیتر آب هدررفت دارند که این آمار به صورت سرجمع در استان ما به حدود 18 میلیون متر مکعب می رسد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی بیان می کند: شاید برخی مدعی شوند که 18 میلیون مترمکعب هدررفت در برابر 180 میلیون مترمکعب کسری مخازن در خراسان جنوبی، چندان قابل توجه نیست، در حالی که باید توجه کنیم که آب شرب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و حالا کمبود آب در دشت بیرجند سبب شده تا آب شرب شهروندان بیرجندی از دشت‌های سربیشه و مختاران تأمین شود یا به فکر تامین آب از دریای عمان با آن همه هزینه های بالای انتقال و تصفیه باشیم.

نصرآبادی تاکید می کند: اما در طرح جامع مدیریت آبی که آماده کرده ام، مدیریت و ساختار اداری و تشکیلاتی همه چرخه هیدرولوژیکی را با هم می بیند و مثلا در این طرح صدا و سیما موظف می شود که در برنامه های عادی و روزانه اش، بحث صرفه جویی در مصرف آب را بگنجاند، حتی اگر در تمام روزهای آن سال هم بارندگی داشته باشیم.

او از مزایای طرح جامع آب را، حذف کارگروه های متعدد، یکپارچه‌سازی تصمیمات، جلوگیری از موازی کاری، مدیریت زمان و اعتبارات، انجام سرمایه گذاری ها بر اساس اولویت ها، اجرای طرح های آبخیزداری متعدد با هزینه کم و برخورداری جمعیت وسیع بجای سدسازی‌های گران قیمت و تعیین دقیق وظایف همه دستگاه های متولی و همکار و... عنوان می کند و معتقد است که این طرح نه برای خراسان جنوبی، بلکه طرحی در تراز ملی است و می تواند در تمام استان های کشور بکار گرفته شود. اما متاسفانه هنوز هم شورای عالی آب کشور فقط روی افت سفره ها، مناطق ممنوعه و برداشت آب تمرکز دارد نه چرخه کامل هیدرولوژیکی آب.

اجرای طرح جامع آب؛ تنها راه مدیریت اساسی

نصرآبادی انجام این مصاحبه را تلنگری برای ارائه مجدد این طرح می داند و می گوید: حالا که شاهد نگاه مناسب مدیریت کلان استان و همچنین تغییر در مدیریت منابع آب استان هستیم، فرصت خوبی است تا پس از چند سال دوباره این طرح مهم را مطرح و برای ارائه آن درخواست دهم.

به عقیده او، مدیریت جامع منابع آب و تشکیل شورای عالی، راه حل اساسی مدیریت و سازگاری با مشکلات منابع آب کشور است و راهی جز این نیست و همان‌طور که گفته شد اگر این اتفاق بیفتد، بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌های هزینه‌بر حوزه آب کشور با پروژه‌های کم هزینه تر و موثرتری که بر اساس نظر این مدیریت یکپارچه تعیین شده است، جایگزین خواهد شد.

بنابراین گزارش؛ حالا که یکی از مدیران استانی طرح جامعی را برای حل بحران های آبی آماده کرده که می تواند گره گشا باشد، انتظار است تا لااقل مسئولان استانی به این طرح ها و تحقیقات علمی بها دهند و ببینند و بشنوند که اگر طرح خوب و قابل اجرایی باشد، خسران همین چند سالی که در پی بی توجهی گذشت، کافیست. وقتی که جواب سوال چگونگی مقابله با بحران و حفظ منابع آبی پیدا شده، دیگر نیازی نیست صورت مسئله پاک شود و کاش برخی از مدیران، از این طرح که واقعا نیاز است هم بهره بگیرند.

انتهای پیام /