تاب‌آوری در مرز هشدار

«ناترازی انرژی و تداوم قطع برق واحدهای تولیدی»، «الزام به رفع تعهد ارزی صادرکنندگان»، «کمبود منابع مالی»، «عدم ترخیص به موقع ارز و بحث ترخیص کالا از سوی گمرک برای تامین مواد اولیه»، «تورم و کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده»، «نوسانات شدید نرخ ارز» و «افزایش ریسک‌های سیاسی» سبب شده تا هر پنج مولفه اصلی و تاثیرگذار در ارزیابی شامخ که شامل میزان تولید محصولات، میزان فروش محصولات، میزان استخدام نیروی انسانی، میزان سفارشات جدید و موجودی مواد اولیه است در خرداد ماه عدد ناامیدکننده‌ای را به نمایش بگذارد.

شامخ بخش صنعت، مقدار تولید محصولات در خردادماه را عدد 34.8 نشان می‌دهد. شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در خردادماه به عدد 45.6 رسیده است. شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده نیز در خرداد ماه کمترین مقدار 76 ماهه را ثبت کرده و به 36.5 رسیده است. شاخص میزان به کارگیری نیروی انسانی نیز با تشدید روند کاهشی نسبت به اردیبهشت ماه عدد 46.3 را نشان می‌دهد. همچنین شاخص میزان فروش محصولات در خردادماه با عدد 31.6 کمترین مقدار در 63 ماهه گذشته را داشته و شاخص صادرات کالا نیز با ثبت رقم 40.9 کمترین مقدار 62 ماهه اخیر را ثبت کرده است.

برندگان و بازندگان خردادماه 

براساس این گزارش، شاخص مدیران خرید، از بین 12 رشته فعالیت صنعتی در 11 رشته فعالیت صنعتی کمتر از 50 بوده است که به وضوح نمایان وضعیت نگران‌کننده صنایع مختلف است. در این بین، بیشترین رقم شاخص مدیران خرید مربوط به صنایع کانی غیرفلزی با 51.0 است. صنایع لاستیک و پلاستیک با رقم 42.1 در رتبه دوم، چوب، کاغذ و مبلمان با رقم 41.7 در رتبه سوم و صنایع فرآورده‌های نفت و گاز با عدد 40.6 در رتبه چهارم قرار دارند و رتبه پنجم نیز با شاخص 40 متعلق به صنایع غذایی است.

از طرف دیگر شامخ فعالیت صنایع پوشاک و چرم با رقم 21.3 کمترین میزان را ثبت کرده است و بعد از آن هم وسایل نقلیه و قطعات وابسته با 27.6 قرار دارد. همچنین شامخ صنایع نساجی 33.6، ماشین‌سازی و لوازم خانگی 34.5، صنایع شیمیایی 34.6، صنایع فلزی 34.9 و سایر صنایع نیز 38.3 بوده است. در شرایطی که وضعیت صنایع مختلف در خرداد ماه به مراتب بدتر از ماه‌های قبل بوده، این سوال مطرح می‌شود که با چالش‌هایی فعلی صنایع در ماه‌های آینده چه وضعیتی را تجربه خواهند کرد، کدام موارد سبب شکل‌گیری وضعیت فعلی شده است و برای عبور از این شرایط چه اقداماتی باید انجام شود.

صنایع گنج پنهان ندارند 

فعالان بخش خصوصی با اشاره به شرایط سخت حاکم بر بخش صنعت بر لزوم همفکری دولت با تشکل‌ها و فعالان اقتصادی تاکید دارند. به اعتقاد آنها صنایع تاب‌آوری معینی دارند و برای ادامه روند تولید، حمایت و به کارگیری تمهیداتی از سوی دولت ضروری است.

در همین رابطه سید باقر شریف‌زاده، نایب رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد گفت: کاهش یا قطع تسهیلات بانکی واحدهای تولیدی، ناترازی انرژی و جنگ تحمیلی 12 روزه سبب رکود تورمی شده و در این شرایط تاب‌آوری واحدهای صنعتی بسیار دشوار شده است. انتظار ما این است دولت با تمهیدات لازم بتواند چرخه اقتصادی را به حرکت دربیاورد و با اعطای تسهیلات به واحدهای صنعتی کمک کند تا به تولید ادامه دهند. از طرفی دیگر امیدواریم بازارهای صادراتی دوباره راه خود را پیدا کنند و صنایع ارزآوری داشته باشند. متاسفانه شرایط موجود بسیار سخت است و تاب آوری واحدها بسیار مشکل شده است. دولت باید با همفکری با عقلای جامعه به دنبال تحریک تقاضا در داخل کشور باشد و به کمک واحدهای صنعتی بیاید.

شریف‌زاده افزود: باید از فعالان اقتصادی در واحدهای صنعتی تشکر کرد که چه در دوره 12 روزه جنگ تحمیلی و چه بعد از آن به سختی تلاش کردند نیروهای خود را تعدیل نکنند؛ اما طبیعتا این واحدها هم گنج پنهان ندارند و یک تاب‌آوری معین دارند. نایب رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران گفت: اگر تحریک تقاضا ایجاد نشود، بانک‌ها از نظر نقدینگی حمایت نکنند و تمهیدات لازم برای تامین انرژی واحدهای صنعتی ایجاد نشود، شاهد تعدیل نیرو خواهیم بود. همانطور که واحدهای صنعتی تلاش کردند و در شرایط جنگی، بنگاه‌ها را تعطیل و نیروها را تعدیل نکردند، دولت هم باید با اتاق بازرگانی برای عبور از این وضعیت هم فکری کند.

خطر کاهش تولید در صنعت لوازم خانگی 

شامخ کل فعالیت در گروه ماشین‌سازی و لوازم خانگی معادل 34.5 است. میزان تولید محصولات در این رشته فعالیت صنعتی نیز به 28.4، میزان سفارشات جدید به 28.0، سرعت انجام و تحویل سفارشات به 53.8، موجودی مواد اولیه به 42.9 و میزان استخدام نیروی انسانی به 33.4 رسیده است. به دنبال چالش‌هایی که صنعت لوازم خانگی با آن مواجه بوده است، میزان تولید در این صنعت کاهش یافته و به اعتقاد فعالان این بخش، با اتفاقات اخیر در کشور روند افت تولید تشدید خواهد شد.

علیرضا محمدی دانیالی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران درخصوص وضعیت احتمالی صنعت لوازم خانگی در پایان تابستان گفت: اثرات جنگ تحمیلی 12 روزه و نااطمینانی از آینده کل بازار را تحت تاثیر قرار داده است. در حال حاضر حداکثر توجه مردم تامین کالاهای اساسی است و این وضعیت اثرات منفی بر کالاهای با دوام گذاشته است.

او افزود: صنعت لوازم خانگی به عنوان یک کالای سرمایه‌ای از این بحران متاثر شده است. نیاز در بازار بسیار کم شده و چک‌های خرید قبلی در حال برگشت خوردن است. متاسفانه در صورتی که تدبیری برای این مشکلات در دستور کار نباشد، باید منتظر افزایش بیکاری و کوچک شدن صنایع باشیم. بحران بیکاری هم تبعات جدی به دنبال دارد و باید به صنعت لوازم خانگی به عنوان دومین صنعت پراشتغال کشور توجه شود.

محمدی دانیالی گفت: تاب‌آوری صنعت لوازم خانگی برای عبور از این بحران به اقتصاد کلان بستگی دارد و صنعت لوازم خانگی هم یک بازیگر در اقتصاد ملی است. وقتی بازار دچار رکود می‌شود صنعت هم متاثر خواهد شد. سیاستگذاران باید برای بحران بیکاری و عدم توقف تولید در صنایع یک برنامه راهبردی تدوین کنند. بنگاه‌ها تا به حال سعی کرده‌اند با منابعی که در اختیار دارند تاب‌آوری خود را حفظ کنند، اما واحدهای تولیدی هم ظرفیت مشخصی برای تاب‌آوری دارند که این ظرفیت در نهایت از 6 ماه بیشتر نخواهد بود. شرکت‌ها سعی می‌کنند پرسنل خود را حفظ کنند، اما اگر وضعیت فعلی ادامه‌دار باشد، چاره‌ای ندارند و مجبور به تعدیل نیرو می‌شوند. در حال حاضر هم برخی شرکت‌ها با روش‌هایی مانند تعطیلات تابستانی سعی کرده‌اند از این بحران عبور کنند و منتظر هستند ببینند دولت چه اقدامی انجام خواهد داد. وی افزود: در سه ماه ابتدایی امسال نسبت به سال گذشته تولید لوازم خانگی 8 درصد کاهش یافته است و به نظرمی‌رسد با توجه به شرایط جدید این درصد کاهش بیشتر خواهد شد.

بحران تعدیل نیرو در صنعت پوشاک

شامخ کل فعالیت در صنایع پوشاک و چرم با ثبت رقم 21.3 کمترین میزان در میان 12 رشته فعالیت را نشان می‌دهد. شاخص مقدار تولید محصولات در این بخش معادل رقم 15، شاخص میزان سفارشات جدید 12.3، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش‌ها به 26.3، شاخص موجودی مواد اولیه به 38.5 و شاخص میزان استخدام نیروی انسانی به 30.8 رسیده است. قیمت خرید مواد اولیه نیز رقم 69.2 را ثبت کرده است. آنطور که فعالان صنعت پوشاک می‌گویند وضعیت در این صنعت به مراتب وخیم‌تر از سایر صنایع است، چرا که مدت‌ها است که بازار پوشاک کوچک شده و تعدیل نیرو در این صنعت آغاز شده است. چنانچه خبری از حمایت دولت نباشد، شاهد موج تعدیل نیرو در صنعت پوشاک خواهیم بود.

در همین رابطه مجید افتخاری فعال حوزه پوشاک در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد گفت: شرایط سال‌های اخیر تاب‌آوری صنعت پوشاک را به‌شدت کاهش داده است. چالش فعلی برای صنعت پوشاک، از دوران کرونا هم جدی‌تر است. به طرز چشمگیری بازار پوشاک کوچک شده است. بیشترین چالش نیز در 6 ماه دوم سال با کاهش تولید و کمبود محصولات نمایان خواهد شد. به واسطه این که ساختار صنعت پوشاک از بین رفته است، احتمالا برای مدیریت بازار با مشکل جدی مواجه خواهیم بود. همچنین عدم حضور اتباع که بسیاری از واحدهای کوچک و متوسط توسط آنها مدیریت می‌شد، مشکلات تامین مواد اولیه و از دست رفتن زمان تولید و تاخیر در ترخیص مواد اولیه توسط گمرک همه دست به دست هم داده تا بی‌نظمی بی‌سابقه‌ای در بازار شکل بگیرد.

این فعال حوزه پوشاک افزود: طبیعی است که سازمان‌ها برای این که تاب‌آوری خود را افزایش دهند به دنبال کاهش هزینه‌های خود باشند. در این راستا یکی از اقدامات تعدیل نیرو است. در حال حاضر تعدیل نیرو در حوزه پوشاک انجام می‌شود و اگر سیاستگذاران از بخش خصوصی حمایت نکند، وضعیت تعدیل نیرو در صنعت پوشاک بدتر می‌شود و شاهد خروج تولیدکنندگان از این صنعت نیز خواهیم بود. متاسفانه مانند چالش‌های قبلی بخش خصوصی مشکلاتش را به تنهایی حل می‌کند و سیاستگذاران شناخت درستی از مشکلات موجود ندارند.

پیش بینی بازگشت ثبات نسبی به صنعت غذا 

شامخ کل فعالیت در صنایع غذایی رقم 40 را ثبت کرده است. شاخص مقدار تولید محصولات در این بخش به 34.9، شاخص میزان سفارشات جدید به 40.9، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش به 45.9، شاخص موجودی مواد اولیه به 35.3، شاخص میزان استخدام نیروی انسانی به 43.0 رسیده است. همچنین شاخص قیمت خرید مواد اولیه نیز با افزایش قابل توجهی به 87.9 رسیده است. مسعود بختیاری، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران درخصوص وضعیت احتمالی صنعت مواد غذایی در پایان تابستان گفت: به دلیل این که در شرایط عدم قطعیت هستیم، حتی نمی‌توانیم وضعیت هفته آینده را پیش‌بینی کنیم. صنعت زمانی می‌تواند شکوفا شود که یک ثبات نسبی حاکم باشد و تا حدودی امکان پیش‌بینی‌پذیری نسبت به شرایط آینده را داشته باشیم.

وی افزود: فروش انواع کنسرو در شرایط جنگی به یکباره سه برابر شد. بخش خصوصی برای رفاه مردم عرضه را بدون تغییر قیمت افزایش داد. در صنایع کنسرو که در شرایط جنگی استراتژیک و راهبردی است، همچنان چالش‌هایی وجود دارد که یکی از موارد توقف چندین ماهه ثبت سفارش است. همچنین به دلیل قیمت‌گذاری دستوری آرد و غلات، مشکلاتی برای صنعت بیسکویت و شیرینی ایجاد شده است.

بختیاری گفت: عمده صنایع غذایی که قوت غالب مردم هستند دچار رکود نشده‌اند، اما این موضوع در مورد همه بخش‌ها صدق نمی‌کند. به‌طور کلی صنعت غذا را باید به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول محصولاتی که در اولویت خرید مردم نیستند، برای مثال در شرایط جنگ به دلیل کاهش مصرف، صنعت گز و شکلات با رکود عمیقی مواجه شده‌اند و نگرانی‌هایی برای آنها از جمله تعدیل نیرو پیش آمده است. دسته دوم هم محصولات استراتژیک است که مردم همواره خرید می‌کنند. در مورد این بخش، صرفا نگرانی در مورد کاهش ذخایرشان مطرح است. در نتیجه در مورد محصولاتی که در شرایط اضطرار تقاضای بیشتری دارند، احتمال جذب نیروی انسانی وجود دارد.

وی افزود: چون قدرت خرید مردم تغییر نکرده و بازارهای صادراتی جدیدی ایجاد نشده است، بازار صنایع غذایی در پایان تابستان بزرگ‌تر نخواهد شد. اگر آرامش در کشور حاکم شود، محصولاتی که تقاضای بالا داشتند و خریداری و ذخیره شده‌اند، تا حدی با رکود مواجه می‌شوند و بعد از مدتی روند عادی خود را طی می‌کنند.

در نهایت می‌توان گفت که براساس گزارش شامخ و از دیدگاه فعالان اقتصادی، تداوم وضعیت فعلی احتمالا به کاهش تولید و تعدیل نیرو در صنایع منجر خواهد شد. آنها بیش از هر چیز بر لزوم تعامل میان دولت و بخش خصوصی و حمایت دولت از واحدهای تولیدی تاکید دارند. از نظر فعالان بخش خصوصی، تامین انرژی واحدهای تولیدی، نظارت بر افزایش بی‌رویه قیمت مواد اولیه، رفع مشکلات در خصوص عدم تخصیص به موقع ارز و موانع گمرکی، تمدید مهلت رفع تعهد ارزی صادرکنندگان و تحریک تقاضا در شرایط فعلی ضروری به نظر می‌رسد.