فرارو - تا اواخر دوران قاجار هنوز خرید و فروش برده در ایران رواج داشت؛ هرچند که به علت قیمت بالایی که برده‌ها و کنیز‌ها داشتند، خرید آن‌ها مختص خانواده‌های بسیار ثروتمند بود. برده‌ها اغلب از آفریقا و از مسیر خلیج فارس به ایران آورده می‌شدند. البته در بعضی از مناطق محروم ایران نیز بعضی از خانواده‌ها در ازای دریافت پول فرزندانشان را به عنوان برده واگذار می‌کردند.
به گزارش فرارو؛ بردگانی که در خدمت خانواده‌های ثروتمند بودند معمولا کار‌های معمول منزل مثل نظافت، پخت و پز و نگه‌داری از کودکان را انجام می‌دادند. برده‌ها علاوه بر خرید و فروش گاهی به عنوان بخشی از مهریه عروس نیز تعیین می‌شدند. در سال 1307 شمسی مجلس شورای ملی لایحه لغو برده‌داری در ایران را به تصویب رساند.
تصاویر زیر مربوط به اسناد خرید و فروش یا اسناد ازدواج هستند که بین 163 تا 103 سال قدمت دارند و خرید و فروش یا واگذاری برده بخشی از موضوع آن‌هاست. در این اسناد به قیمت بردگان نیز اشاره شده است.
1. سند فروش کنیز (سال 1246 شمسی)
بر طبق این سند که در تاریخ 1283 قمری (دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه) نوشته شده، شخصی به اسم شاهزاده بانو فرزند مویدالدوله یک کنیز سیاه به اسم صنوبر را به مبلغ سی و پنج تومان سکه ناصرالدین‌شاهی به شخصی به اسم سلطانعلی میرزا فروخته است. از القاب و عناوین مفصلی که در سند به کار رفته پیداست که هر دو نفر از شاهزادگان و اعضای خاندان سلطنتی بوده‌اند. در انتهای سند قید شده است که «سوای قضایای آسمانی مثل مرگ و ناخوشی، چنانچه خدای نخواسته سرقتی یا فسقی از جاریه مرقومه [یعنی کنیز] ابراز شود، شاهزاده مشتری از یوم تحریر الی مدت سه ماه اختیار فسخ مبایعه را داشته باشد».
برای درک ارزش تقریبی این مبلغ می‌توان به سند دیگری که حدودا مربوط به سی سال بعد از این یعنی سال 1278 شمسی است توجه کرد (تصویر زیر) که بر اساس آن ششدانگ یک خانه بزرگ و باغی واقع در محله کامرانیه تهران به مبلغ 280 تومان به فروش رسیده است (کامرانیه محل باغ و اقامت کامران‌میرزا فرزند سوم ناصرالدین شاه بود).
2. سند فروش کنیز (1242 شمسی)
بر طبق این سند که در تاریخ 1279 قمری نوشته شده، شخصی به اسم حاجی غلامحسین شیرازی یک کنیز به اسم گلچمن را به مبلغ سی و شش تومان نقره به مادر شخصی به اسم میرزا ابوطالب وزیر فروخته است. آنگونه که از القاب و عناوین طولانی مندرج در سند پیداست، شخص خریدار، مادر یکی از صاحب‌منصبان و اعیان وابسته به حکومت بوده است. در بخشی از سند آمده است: «منتقل شد به علیا جاه معلی جایگاه، والده عالیجاه رفعت‌جایگاه جلالت‌مدار و فخامت‌انتشار میرزا ابوطالب وزیر».
3. سند فروش مِلک و برده (1259 شمسی)
این سند بیع‌نامه‌ای است که در سال 1297 قمری نوشته شده و بر طبق آن، سه دانگ از شش دانگ روستای نعمت‌آباد ریگان بم به اضافه شش نفر کنیز و غلام جمعا به مبلغ هزار و صد و پنجاه تومان، میان شخصی به اسم علی خان و شخصی به اسم ابراهیم خان مبایعه شده است.
هر دو طرف این قرارداد از اعیان و اشراف وابسته به سلطنت بوده‌اند؛ ابراهیم خان همانطور که در متن سند آمده «سرتیپ فوج بلوچستان» بوده و علی‌خان مشهور به محتشم‌الوله نیز از اعیان و زمین‌داران کرمان بوده است. علی‌خان فرزند محمد‌اسماعیل خان وکیل‌الملک است که در زمان خود بزرگترین ملاک و تاجر کرمان بوده و کاروانسرای وکیل را در کنار بازار وکیل ساخته است. میرزا رضای کرمانی در اعترافات خود پس از قتل ناصرالدین‌شاه، ظلم و ستمی را که از وکیل‌الملک دیده به عنوان یکی از انگیزه‌های خود برای کشتن شاه ذکر کرده است.
4. سند ازدواج و تعیین مهریه (1298 شمسی)
در این سند ازدواج که در سال 1337 قمری تنظیم شده، مهریه به این شرح تعیین شده است: پنجاه تومان وجه نقد، ده مثقال طلا به قیمت ده تومان، پنج من مس به قیمت پنج تومان، یک دست فرش به قیمت پنج تومان، یک غلام به قیمت پانصد تومان، یک دانگ خانه، یک قطعه زمین و یک کنیز.
این سند مربوط به حدود پنجاه سال بعد از اسناد قبلی است و قیمتی که در آن برای برده ذکر شده بسیار بالاتر است. قیمت هر مثقال طلا در این سند یک تومان ذکر شده و بنابراین قیمت برده برابر با پانصد مثقال طلا بوده است؛ مبلغی که بر اساس قیمت امروزی طلا برابر با حدود سه میلیارد تومان است.
5. سند فروش کنیز (1298 شمسی)
بر اساس این سند شخصی به اسم بی‌بی فاطمه، کنیزی به اسم نوبهار و دخترش را به قیمت صد تومان به شخصی به اسم عالیه خانم فروخته است. از آنجا که تاریخ این سند با سند قبلی برابر است می‌توان گفت که قیمت این کنیز و دخترش در آن زمان جمعا برابر قیمت صد مثقال طلا بوده که به قیمت امروز برابر با ششصد میلیون تومان است.
6. سند ازدواج و تعیین مهریه (1233 شمسی)
این سند مربوط به عقد ازدواج ماه‌پاره خانم دختر بهرام میرزا و سلطانحسین میرزا پسر احمدعلی میرزا در سال 1270 قمری است. این هر دو خانواده از اعیان و اشراف مشهور زمان قاجار و وابستگان خاندان سلطنت بوده‌اند. پدر عروس، بهرام میرزا معروف به معزالدوله فرزند عباس‌میرزای نایب‌السلطنه و نوه فتحعلی شاه قاجار است که در دوره‌های مختلف حکومت خوی، کردستان، کرمانشاه و فارس را به عهده داشته است. پدر داماد یعنی احمد علی میرزا نیز پسر نوزدهم فتحلی‌شاه قاجار بوده و مدت‌ها حکومت خراسان را به عهده داشته است. دختر او گلین خانم (خواهر داماد) نیز اولین همسر عقدی ناصرالدین‌شاه بوده است.
مهریه‌ای که در این سند تعیین شده به این شرح است: یک‌هزار تومان اشرفی، یک جلد قرآن، یک نفر غلام و یک نفر جاریه (کنیز) هرکدام به قیمت پنجاه تومان.
از میان اخبار
