تلاش برای بازگشت جریان آب به اعماق البرز
کرج - ایرنا - افزایش جمعیت، آبیاری سنتی کشاورزی و حفر بی رویه چاه های غیر مجاز در دهه های اخیر سبب شده تا جریان آب در سفره های زیر زمینی استان البرز به کمترین سطح خود در این برهه زمانی برسد.
استان البرز به گستره پنج هزارو 800 کیلومتر مربع از دهه 50 آماج مهاجرت های بی رویه از نقاط مختلف کشور قرار گرفت و شهرستان های آن به صورت ناگهانی با سیل جمعیت مواجه شدند.
بررسی های آماری بیانگر آن است که استان البرز یکی از متراکم ترین استان های کشور به نسبت جمعیت و جغرافیای طبیعی بوده و همین امر سبب شده تا هر روز از پهنه اراضی کشاورزی، باغی و ملی آن کاسته شود.
برداشت های بی رویه ها منابع آب سطحی و زیر زمینی استان البرز برای مصارف آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی در کنار حدود2 دهه خشکسالی وکم بارشی معلول دیگری به نام خشکیدگی دشت ها، توسعه مناطق بیابانی و دور شدن آب از دسترس مردم را پدید آورد به طوریکه میزان دسترسی به آب های زیر زمینی البرز از حدود 10 تا 15 متری زمین در دهه 70 به حدود 300 متر در زمان کنونی رسانده است.
با این اوصاف آنچه می تواند در این وضعیت نامطلوب آبی، استان پرجمعیت البرز را از آثار مخرب کم آبی نجات دهد اجرای طرح های مختلف و درازمدت آبخوانداری و آبخیزداری در کنار مدیریت مصرف بهینه آب است که با مشارکت مردم، جوامع محلی و دستگاه های اجرایی تحقق پذیر است.
وقوع بارش های خوب 2 درسال های زراعی 98- 97و 99 - 98 در کشور و استان البرز این فرصت را به وجود آورد تا مسوولان و دست اندرکاران با اجرای طرح های ضربتی از محل اعتبارات ملی و استانی برای بازگشت جریان آن به سفره های زیر زمینی و تقویت آنها در این استان همت گمارند و اگر این روند به خوبی استمرار یابد می توان به بهبودی وضعیت آب در البرز پرجمعیت امیدوار بود.
اگر چه استان البرز در گذشته نه چندان دور به واسطه رودهای خروشان و دشت های سرسبز یکی از مناطق خوش آب وهوای ایران بوده اما ورود بی رویه خوش نشینان و جویندگان کار در پایتخت البرز را آماج ساخت وسازهای بی رویه قرار داد و سرسبزی و نشاط را از بیشتر دشت های این استان ربود.
امروز بسیاری از باغ های البرز که درگذشته نه چندان دور سربه آسمان کشیده بودند بی اثر شده و به جای آنها ساختمان های چندطبقه خودنمایی می کند.
از سوی دیگر انتقال بخشی از آب رودخانه ها و سدهای البرز به تهران وسایر مناطق کشور به سبب نیاز جمعیتی از عللی است که در کاهش میزان آبهای سطحی این استان بی تاثیر نبوده و آب های سطحی و زیر زمینی البرز در هر 2 شکل مورد مصارف بی رویه قرار گرفته است.
میزان بارندگی های سالانه البرز
طبق بررسی های آماری میزان بارندگی های سالانه البرز در درازمدت میزان بارندگی سالانه استان البرز 395.1 میلی متر در سال بوده که در 2 دهه اخیر برخی سال ها به کمتر از 270 میلی متر رسید و این امر در کنار برداشت های بی رویه آب بر مشکلات کم آبی افزود.
البته استان البرز طی سال زراعی گذشته و امسال به لطف پروردگار به لحاظ بارندگی وضعیت بهتری نسبت به گذشته پیدا کرد و در سال زراعی گذشته حدود 490 میلی متر بارندگی در البرز به ثبت رسید.
از ابتدای سال زراعی جاری (مهرماه 98) تا هفدهم اردیبهشت 99 نیز 478.7 میلی متر بارندگی در البرز ثبت شده که به نسبت بلندمدت 128.4 میلی متر و مدت مشابه سال قبل حدود چهار میلی متر بیشتر است.
در این حال با توجه به اینکه استان البرز حدود 2 دهه خشکسالی پشت سرگذاشته و سفره های زیر زمینی آن به واسطه برداشته های بی رویه از آب تهی شده بنا به گفته مسوولان اجرایی جبران کم آبی سفره ها و آبخوان ها زمان زیادی خواهد برد.
از دیگر سو استان البرز دارای حدود 70 هزار هکتار اراضی کشاورزی و باغی است که تمام این اراضی آبی بوده و بیشتر آنها به وصورت سنتی آبیاری می شود.
همچنین فعالیت حدود سه هزارو500 واحد تولیدی و صنعتی در استان البرز نیازمند تامین آب بوده که بخش عمده ای از این صنایع آب بر هستند.
میزان مصارف آب در استان البرز
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز می گوید: به طور تقریبی سالانه 277 میلیون متر مکعب مصرف آب شرب در استان داریم که حدود 60 میلیون متر مکعب از آب های سطحی و مابقی از آب های زیر زمینی و از طریق حدود 400 حلقه چاه تامین می شود.
داود نجفیان گفت: تراکم و فشردگی جمعیت و مصرف بالای آب گاهی مواقع وضعت آبی البرز را به خط قرمز می رساند و منابع موجود پاسخگو نیست.
این درحالی است که زیرساخت های خوبی در امر تامین آب شرب و صنعت استان البرز شکل و کارهای بزرگی در البرز انجام شده است.
نجفیان افزود: اکنون بیشتر شهرک های صنعتی البرز از آب زیر زمینی استفاده می کنند و تنها شهرک دارویی برکت سالانه یک میلیون مترمکعب آب سطحی به مصرف می رساند.
کاهش سالانه یک از آبخوان های البرز
به گفته مدیرعامل آب منطقه ای البرز، هر سال بین 90 سانتی متر تا یک متر افت سطح آبخوان های البرز را شاهد هستیم.
افزایش چاه های غیر مجاز در استان البرز از علل کاهش سطح آبخوان ها شناخته شده به طوریکه در سال های اخیر حدود 11 هزار حلقه چاه غیر مجاز در این استان شناسایی شد.
هرچند بخشی از این چاه ها توسط شرکت آب منطقه ای استان مسدود شده اما باید تلاش بیشتری برای مهار و کنترل آنها به عمل آورد ضمن آنکه کشاورزی سنتی و برداشته های غیر استاندارد آب را باید در این استان مدیریت کرد.
هر سال بین 70 تا 90 میلیون متر مکعب از ذخایر آب استراتژیک البرز (آبخوان ها) به واسطه افت سطح آب، کم می شود.
مصرف 1.5 میلیارد مترمکعبی از آبخوان های البرز
مدیرعامل آب منطقه ای البرز می گوید: تاکنون به واسطه برداشته های بی رویه یک میلیاردو 500 میلیون مترمکعب از سطح آبخوان های استان کم شده است که خطر جدی محسوب می شود.
به گفته نجفیان این امر باعث شده تا سفره های زیر زمینی استان البرز به سادگی ترمیم و پر نشود.
فرونشست زمین
پدیده فرونشست زمین یکی از پیامدهای خشکسالی و مصرف بی رویه آب از ذخایر زیر زمینی است که در برخی مناطق البرز سبب شکاف های عمیق و طولانی در دشت ها شده که اگر زودتر مشکل ذخایر زیر زمینی برطرف نشود چه بسا فجایع بزرگی به بار آورد.
این پدیده در کنار گسترش مناطق بیابانی استان البرز سبب دغدغه و نگرانی کارشناسان منابع طبیعی و آب منطقه ای شده و به همین دلیل دستگاه های اجرایی از جمله شرکت آب منطقه ای و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری با اجرای طرح های مختلف درصدد تقویت سفره های زیرزمینی و کنترل بیابانزایی هستند.
اجرای طرح تعادل بخشی آب در البرز
وزارت نیرو طی6 سال گذشته تاکنون برای تعادل بخشی به آب وتقویت سفره های زیر زمینی طرح های متعددی درکشورازجمله دراستان البرز به اجرا درآورده است.
جلوگیری از برداشت اضافی آب از آبخوان ها با نصب کنتورهای هوشمند در چاه های آب، مسدود کردن چاه های غیرمجاز، اجرای طرح های حفاظت از منابع آبی، ترویج شیوه های آبیاری نوین دربخش کشاورزی و باغداری، هدایت سیلاب ها به سمت آبخوان ها و انجام طرح های آبخوانداری از جمله برنامه های مدیریت آب در البرز است.
البرز 15 پروژه راهبردی در این زمینه اجرایی کرده که تاحدودی توانسته مشکل کاهش آبخوان ها را مرتفع کند.
به گفته نجفیان اعتبارات تعادل بخشی آب در استان البرز به نسبت سال های گذشته تا 10 برابر افزایش یافته و طی 2 سال گذشته علاوه بر طرح ملی بخش قابل توجهی از اعتبارات جاری برای این بخش اختصاص یافت.
همچنین جلوگیری از حفر چاه های جدید و کنترل برداشت های بی رویه از مهمترین اقدام برای حفظ منابع آبی البرز به شمار می رود.
تغذیه مصنوعی آبخوان ها با موهبت سیلاب
بارش های خوب سال زراعی گذشته با ابتکار عمل دستگاه های اجرایی از جمله شرکت آب منطقه ای استان البرز همراه شد، حرکتی که در سال زراعی جاری با توان و ظرفیت چندبرابری استمرار یافت وتوانست بخشی از منابع آبی از دست رفته استان را جبران کند.
طغیان رودخانه کردان در نوروز 98 موجب شد تا دستگاه های اجرایی با هدایت سیلاب به سمت شن چاله های معدنی در شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد حدود چهار میلیون مترمکعب آب ذخیره کنند.
امسال نیز به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز این طرح در شهرستان های ساوجبلاغ، کرج و فردیس دنبال شد.
در شهرستان ساوجبلاغ از طریق رودخانه کردان با اجرای پروژه های عمرانی سالانه بیش از 12 میلیون متر مکعب آب وارد آبخوان ها شد در
شهرستان کرج بیش از 65 میلیون متر مکعب تغذیه مصنوعی سفره های زیر زمینی صورت گرفت و در شهرستان فردیس 10 میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است.
نجفیان گفت: امسال با اجرای طرح تغذیه مصنوعی توانسیتم تا حدودی مکشل خشکیدگی چاه های آب فردیس را برطرف کنیم که این طرح استمرار دارد.
وی تاکید کرد که وقوع سیلاب ها در واقع موهبت الهی برای تغذیه مصنوعی آبخوان ها بوده که این روش در سال های آینده استمرار می یابد.
2 سال آبی خوب و فرصت احیای آبخوان ها
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز گفت: 2 سال آبی متوالی موجب شد تا اقدامات ارزشمندی برای تقویت آبخوان های البرز به عمل آید.
نجفیان ادامه داد: اگر وضعیت بارش ها به همین شکل ادامه یابد می توان به تقویت سفره های زیر زمینی امیدوار بود اما این به معنای نادیده گرفتن الگوهای مصرف آب نیست.
ضرورت نگهداشت رودخانه ها
مدیرعامل آب منطقه ای استان البرز با اشاره به اهمیت زیست محیطی و حیاتی رودخانه ها گفت: جلوگیری از تعرض به حریم این منابع آبی، رعایت نکات زیست محیطی و لایروبی رودخانه ها از مهمترین برنامه های این شرکت است.
وی بیان داشت: برهمین اساس سال گذشته 32 کیلومتر از رودخانه های کرج، طالقان و شهرستان ساوجبلاغ لایروبی شد که این اقدام در پیشگیری از بالا آمدن آب و طغیان رودخانه ها تاثیر گذار بوده است.
نجفیان افزود: اجرای طرح های لایروبی رودخانه نقش موثر و حیاتی در روان سازی جریان آب، کاهش آلودگی زیست محیطی و پیشگیری از مخاطرات آب دارد.
آزاد سازی حریم رودخانه های البرز
مدیرعامل شرک آب منطقه ای استان البرز اقدام دیگر این اداره برای صیانت از منابع آبی را آزاد سازی حریم رودخانه های استان از ساخت وسازهای غیر مجاز عنوان کرد.
نجفیان گفت: از 2 سال پیش با همکاری یک شرکت مشاور طرح پاکسازی حریم رودخانه ها به عنوان مطالبه عمومی و دستگاه قضایی در استان را پیگیری و اجرایی کرده ایم.
وی ادامه داد: در این زمینه مطالعه جامع صورت گرفته و چهار کیلومتر از حریم رودخانه کرج را آزاد سازی کردیم در این بخش تاکنون 40 درصد کار انجام شده است.
وی بیان داشت: 18 کیلومتر دیگر از حریم رودخانه کرج بین منطقه بیلقان تا سدکرج امسال در برنامه آزاد سازی قرار گرفته و اخطار لازم به عوامل ساخت ساز داده ایم. در شهرستان ساوجبلاغ چندین سرشاخصه رودخانه را آزاد سازی کردیم، امسال با وجود محدودیت های منابع مالی برای آزاد سازی رودخانه ها هیچ محدودیت مالی نخواهیم داشت.
طرح ساماندهی رودخانه های کردان و سرخاب شروع کردیم و امسال بخش عمده که شرایط سختی دارد به اتمام می رسانیم.
صرفه جویی 9میلیون مترمکعبی آب در البرز
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز اعلام کرد که در ماه های اخیر با پرکردن چاه های غیر مجاز بین هفت تا 9 میلیون متر مکعب آب در استان صرفه جویی شده و این طرح با جدیت ادامه دارد.
نجفیان گفت: مقالبه با چاه های غیر مجاز از برنامه های جدی شرکت آب منطقه ای البرز بوده و این طرح را با مشارکت مردم ادامه می دهیم ضمن آنکه تلاش ها به هدایت بخش کشاورزی به سمت آبیاری نوین است.
اتخاذ برنامه های سختگیرانه آب در البرز
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان البرز بیان داشت که برای صیانت از منابع آبی برنامه های سختگیرانه برای سال جاری در پیش گرفته ایم که از جمله آن هوشمند سازی کنتورهای آب، جلوگیری از برداشت اضافی آب، مسدود کردن چاه های غیر مجاز، تخریب ساخت وسازهای غیر مجاز حریم رودخانه ها از جمله اقدامات است.
نجفیان گفت: تمام چاه های برداشت آب البرز شناسایی شده و دراین زمینه اقدامات قانونی اعمال می شود.
وی با بیان اینکه تاکنون تعداد زیادی از چاه های غیر مجاز مسدود شده، افزود: اکنون هشت هزارو 500 حلقه چاه غیر مجاز وجود دارد که شناسایی شده است.
همچنین امسال پروانه های قدیمی برداشت آب چاه های البرز مورد بازنگری قرار می گیرد تا به این وسیله از برداشت بی رویه آی جلوگیری شود. کنتورهای هوشمند بیش از حد معمول نصب کردهایم.
تعادل بخشی آب با کمک تشکل های مردمی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز گفت: طرح تعادل بخشی و صیانت از آب را با کمک تشکل های مردمی در دستور کار شرکت آب منطقه ای استان البرز قرار گرفته است.
نجفیان بیان داشت: طبق تاکید وزارت نیرو بخشی از امور صیانت از منابع آبی به تشکل های مردم نهاد واگذار می شود و باید این تشکل ها پای کار بیایند تا بتوان منابع آبی را برای زمان حال و آینده استان و کشور حفظ و مصرف بهینه کرد.
وی افزود: یکی از کاستی ها در بخش منابع آبی کشور بی توجهی به ظرفیت های عمومی و عدم فرهنگ سازی در مصرف آب بوده که اکنون باید از ظرفیت های مردمی و عمومی استفاده بهینه کرد.
از سال 96 براساس پیشنهاد وزیر نیروبرای مدیریت آب کارگروه سازگاری با کم آبی تشکیل شد که همه دستگاه های متولیعضو شدند و قرار شد تمام استان ها با تولیت استانداران برنامه کاری برای پایداری منابع آبی ترسیم کنند.
در استان البرز برنامه کارگروه سازگاری با کم آبی تدوین شد و طی 2 هفته آینده مفاد آن مطرح می شود.
در سند کارگروه سازگاری با کم آبی وضعیت کمی و کیفی منابع آبی استان البرز و سایر مناطق کشور مورد بررسی قرار می گیرد.
به گفته مدیرعامل شرکت منطقه ای البرز در چشم انداز برنامه کاری این کارگروه اقدامات لازم برای تغذیه مصنوعی آبخوان ها، صیانت از آب، استفاده بهینه مصارف آب در بخش های مختلف، مسائل زیست محیطی مرتبط با آب و حفظ منابع آبی پیش بینی شده است.
ترغیب بخش کشاورزی به سمت آبیاری نوین وکشت گلخانه ای و استفاده از روش های علمی آبیاری از از مهمترین برنامه ها است. نجفیان تاکید کرد که در سال گذشته از مباحث اجتماعی آب غفلت شده و باید در این زمینه بیش از پیش توجه کرد.
همچنین استفاده از ظرفیت مراکز دانشگاهی علمی برای نجات منابع آبی کشور و استان البرز از مقوله های مهم در بحث ظرفیت و سرمایه های اجتمایع آب است که مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفته است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز گفت: در این زمینه تکیه بر سرمایه های اجتماعی مانند تشکل های مردم نهاد و دانشگاه ها به عنوان مهمترین عامل در حفظ و صیانت از منابع آبی و تقویت این منابع را در اولویت قرار داده ایم.
میزان مصرف آب شرب البرز سالانه حدود 277 میلیون متر مکعب و صنعت 40 میلیون متر مکعب اعلام شده که میزان مصرف کشاورزی استان بیش از 2 برابر شرب و صنعت است.
آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی
همچنین در کنار فعالیت های موثر شرکت آب منطقه ای استان البرز، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز از محل اعتبارات ذخیره صندوق توسعه ملی طی 2 سال اخیر طرح های بزرگ آبخیزداری و آبخوانداری در ارتفاعات البرز جنوبی و دشت های استان اجرایی کرده که این طرح نقش موثری در توسعه پوشش گیاهی و تقویت سفره های زیر زمینی داشته است.
سال 98 رهبر معظم انقلاب اسلامی دستور تخصیص 150 میلیون یورو از محل صندوق توسعه ملی را برای توسعه طرح های آبخیزداری در کشور صادر کرد که سهم البرز از محل این صندوق 366 میلیارد ریال بوده است..
همچنین 97سهم پروژه های آبخیزداری کشور از محل صندوق توسعه ملی که به دستور مقام معظم رهبری اختصاص یافت، 200 میلیارد دلار بود.
سهم البرز از این اعتبار 200 میلیارد ریال تعیین شد که از محل این اعتبار در استان، پروژه های مختلف آبخیزدای اعم از مکانیکی و بیومکانیکی در 38 هزار هکتار از عرصه های منابع طبیعی انجام شد.
به گفته حامد فرضی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز، این پروژه های آبخیزداری در محدوده های بحرانی از لحاظ سیل خیزی به صورت 100 درصد انجام شد که اجرای این به جز با مشارکت مردم و جوامع محلی میسر نمی شد به طوریکه 30 درصد این پروژه ها با همراهی مردم بوده است.
اولویت اجرای پروژه های آبخیزداری در سال گذشته در بالادست 2 سد کرج و طالقان بوده که در سنوات گذشته با یک بارندگی کوچک با ایجاد سیل روبرو بودیم که همراه با آن مخاطرات زیادی را برای مردم پایین دست به همراه داشت..
فرضی به دستاوردهای اجرای این پروژه ها در سال گذشته اشاره کرد و گفت: بارزترین نتیجه آن را در فروردین ماه سال جاری شاهد بودیم به طوریکه علیرغم بارندگی های شدیدی که در البرز داشتیم کوچکترین خطری برای مردم روستاها در دل حوضه های آبخیز به وجود نیامد.
بر اساس برنامه ریزی ها و پیش بینی های انجام شده اجرای 35 پروژه آبخیزداری طرح ریزی شده که عملیات اجرایی تمام پروژه های مکانیک آغاز شده و پیشرفت خوبی داشته و پروژه های بیولوژیک، جنگل کاری و کاداستر هم عملیاتی می شود.
*س_برچسب‌ها_س*
