تلاش‌های تهران برای حفظ برجام

تحولات پیرامون برجام و روابط ایران و سایر شرکای این توافق بین المللی این روزها سرعت بیشتری به خود گرفته است. نشست اخیر شورای حکام و صدور بیانیه ضد ایرانی که پیش نویس آن را سه کشور اروپایی با استناد به گزارش سرویس جاسوسی رژیم صهیونیستی ارائه کردند و در ادامه انتشار گزارش دبیر کل سازمان ملل درباره حمله به آرامکو و منشاء ایرانی این موشک‌ها حاکی از تلاش گسترده آمریکا و متحدانش در اجرای سیاست‌های خصمانه علیه تهران است.

هرچند اعضای حاضر در نشست هفته گذشته شورای امنیت سازمان ملل متحد آمریکا را شماتت کرده و این کشور را عامل بسیاری از مشکلات در زمینه برجام عنوان کردند با این وجود این اظهارنظرها دلیل نمی‌شود ایران در تشخیص سیاست‌های "اعلامی" و "اعمالی" اروپایی‌ها دچار اشتباه شود.

بر این اساس با وجود اینکه به دنبال خروج آمریکا از برجام واعاده تحریم‌های ظالمانه علیه تهران اروپایی‌ها در لفظ از برجام حمایت کرده‌اند ولی در عمل با آمریکا همراهی نموده‌اند و طرح‌هایی همچون اینستکس هم به دلیل عدم وجود اراده کافی در رهبران اروپا راه به جایی نبرده است.

این در حالی است که اروپایی‌ها در یکی دو سال اخیر و به موازات اعمال فشار آمریکا بر تهران موضوعات بی‌ربط به برجام همچون مسائل منطقه و برنامه موشکی را وارد دستور کار نشست‌ها و سخنرانی‌های خود کرده‌اند. این خط مشی اروپایی‌ها البته مد نظر ایران بوده است و با عنایت به همین بی‌عملی‌های اروپایی‌ها بود که تهران تصمیم گرفت از تعهدات هسته‌ای خود عقب نشینی کند. هرچند آمریکا در نشست اخیر شورای سازمان ملل نتوانست موفقیتی به دست بیاورد با این حال دولت‌آمریکا تلاش می‌کند به هر طریق شده مانع از پایان تسلیحاتی شود که طبق برجام قرار است در یکی دو ماه آینده به اتمام برسد و گفته می‌شود با توجه به اینکه آمریکا عضو برجام نیست و نمی‌تواند از سازوکار ماشه استفاده کند ممکن است این کشور یکی از سه کشور اروپایی را مامور کند تا از این مکانیسم استفاده کند. تهران هم با اعتنا به همین سیاست اعمالی است که تصمیمات مقتضی را اتخاذ می‌کند.

نامه ظریف به کمیسر روابط خارجی اتحادیه اروپا

در این راستا محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه روز 13 تیر در نامه‌ای به جوسپ بورل، کمیسر روابط خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده اروپایی برجام، موارد عدم پایبندی کشورهای اروپایی را به کمیسیون مشترک برای حل و فصل ارجاع داد.

سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه با اعلام این خبر گفت: متعاقب اقدام غیرمسئولانه وغیرقانونی سه دولت اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) در ارائه پیش نویس قطعنامه در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی وهمچنین تداوم عدم پایبندی نسبت به تعهدات بین المللی ناشی از برجام و مصوبات کمیسیون مشترک، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران طی نامه ای به آقای بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده برجام، یک بار دیگر موارد عدم پایبندی کشورهای اروپایی را طبق بند 36 برجام به کمیسیون مشترک جهت حل و فصل ارجاع داد.

در نامه وزیر امور خارجه تاکید شده است که هرگونه مداخله در همکاری‌های پادمانی جاری بین ایران و آژانس مغایر با مفاد برجام بوده و می‌تواند بر مبانی همکاری‌های پادمانی موجود تاثیرات منفی داشته باشد.

سخنگوی وزارت امور خارجه ضمن اعلام آمادگی برای حفظ و اجرای کامل مفاد برجام توسط همه طرف‌های این توافق، به خصوص ضرورت انتفاع کامل ایران از آثار اقتصادی نظام رفع تحریم‌ها به نحو پیش‌بینی شده در برجام، تاکید کرد که در قبال هرگونه زیاده خواهی و رفتارهای غیرمسئولانه اقدامات لازم و متناسب را اتخاذ خواهد کرد و از سه کشور اروپایی قویا می خواهد به جای حرکت در مسیر سیاست فشار حداکثری ایالات متحده، با پایبندی نسبت به تعهدات خویش، زمینه حفظ و اجرای کامل برجام را فراهم آورند.

پیش از این نیز در دو مرحله دیگر موارد عدم پایبندی ایالات متحده و سه کشور اروپایی طبق بند 36 برجام توسط جمهوری اسلامی ایران به کمیسیون مشترک ارجاع شده بود که با توجه به عدم حل و فصل اختلافات مزبور، منجر به کاهش تعهدات ایران طی پنج گام شد.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه 14 تیرماه هم در توییتی جنجال‌های تبلیغاتی را غیرموجه و بی‌دلیل دانست و نوشت: جنجال تبلیغاتی را باور نکنید، با توجه به نقض برجام توسط ایالات متحده و سه کشور اروپایی، ایران دست‌کم در 6 نوبت مکانیزم حل اختلاف را به جریان انداخته است:

در 16 دسامبر 2016 به دلیل نقض برجام توسط ایالات متحده

در دهم می 2018 به دلیل نقض برجام توسط ایالات متحده

در هفدهم ژوئن 2018 به دلیل نقض برجام توسط ایالات متحده

در ششم نوامبر 2018 به دلیل نقض برجام توسط ایالات متحده و سه کشور اروپایی

در هشتم می 2019 به دلیل نقض برجام توسط ایالات متحده و سه کشور اروپایی

در دوم جولای 2020 به دلیل نقض برجام توسط سه کشور اروپایی

به زودی همه نامه‌هایم را منتشر خواهم کرد!

پاسخ جوسپ بورل

بلافاصله پس از نامه ظریف، «جوسپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه ای که در تارنمای رسمی این اتحادیه منتشر شد، گفت: امروز نامه‌ای از وزیر خارجه ایران دریافت کردم که نگرانی‌های ایران درباره مسائل مربوط به اجرای برنامه جامع اقدام مشترک توسط فرانسه، آلمان و انگلیس را از طریق مکانیسم حل اختلاف به کمیسیون مشترک آنگونه که در بند 36 توافق آمده، ارجاع داده است. همانگونه که پیشتر گفته‌ام، مکانیسم حل اختلاف نیازمند تلاش شدید همه طرف‌ها با حسن نیست است. به عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک، از همه مشارکت‌کنندگان برجام انتظار دارم که به این روند با این روحیه و در چارچوب برجام نزدیک شوند.

به گفته این دیپلمات اروپایی کمیسیون مشترک که مسوول نظارت بر اجرای توافق تحت مفاد برجام است، از سال 2016 تاکنون برای بحث پیرامون اجرای برجام و رسیدگی به مسایل مرتبط که توسط هر یک از مشارکت‌کنندگان به استحضار هماهنگ‌کننده رسیده، تشکیل شده است.

بورل در این بیانیه برجام را دستاوردی تاریخی برای منع اشاعه هسته‌ای در جهان عنوان کرد که بر امنیت منطقه‌ای و جهانی تاثیرگذار است و تصریح کرد: من همچنان مصمم هستم که به همکاری با مشارکت‌کنندگان برجام و جامعه جهانی برای حفظ آن ادامه دهم.

روسیه به نامه ظریف واکنش نشان داد و با تاکید بر مواضع خصمانه آمریکا در مورد حل و فصل مشکلات تاکید کرد.

وزارت خارجه روسیه روز شنبه در بیانیه ای اعلام کرد که روز سوم ماه جولای «جوسپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام است به اعضای برجام اطلاع داد که نامه ای را از وزیر خارجه ایران دریافت کرده است.

در بیانیه گفته شده است: موضع اصولی طرف روسی این است که همه مسائلی که در جریان اجرای برجام بروز می کند در چارچوب کمیسیون مشترک برجام حل و فصل شود. اما بهتر است که این اقدامات بدون متوسل شدن به تدابیر فوق العاده و به بن‌بست نکشاندن راه‌حل‌ها صورت گیرد.

وزارت خارجه روسیه یادآوری کرد که «روسیه این مورد را به شرکای اروپایی خود در برجام هنگامی که آنها در ماه ژانویه بدون موفقیت تلاش کردند مکانیسم حل اختلافات پیش بینی شده در بند 36 برجام را به کار اندازند، گوشزد کرد. موضع ما تغییر نکرده است.»

در ادامه بیانیه گفته شده است: آمریکا از ماه می سال 2018 که به صورت یک جانبه از توافق برجام خارج شد از تمام تعهدات خود در چارچوب معامله هسته‌ای صرف نظر کرد و به رغم قطعنامه 2231 شورای امنیت شروع به احیای تحریم‌ها و تشدید تحریم‌های یک جانبه در مورد ایران کرد و برجام همواره هدف اقدامات کارشکنانه آمریکا قرار میگیرد.

این در حالی است که انگلیس به رویه ماههای اخیر خود و بدون توجه به عدم اجرای تعهداتی که در برجام بر عهده دارد، از ایران خواست تا به تعهداتش باز گردد.

وزارت امور خارجه انگلیس با صدور بیانیه‌ای خواستار همکاری سازنده ایران در سازوکار حل اختلاف در برجام شد. در این بیانیه ادعا شده است: انگلیس به برجام متعهد باقی‌مانده، اما این توافق به دلیل عدم پایبندی اصولی ایران (به تعهداتش) در خطر قرار گرفته است. اگر ایران خواهان بهره‌مندی از برجام است باید به طور سازنده در سازوکار حل اختلاف که (فرآیند آن) از سوی سه کشور اروپایی آغاز شده همکاری کند و تعهداتش را در چارچوب برجام اجرا کند.

ایران پیش از این نیز در دو مرحله دیگر مواردی که آن‌ها را عدم پایبندی ایالات متحده و سه کشور اروپایی طبق بند 36 برجام توصیف می‌کند، به کمیسیون مشترک ارجاع و پس از آن تعهدات برجامی خود را طی پنج گام کاهش داد. اما همچنان تروئیکای اروپایی به تعهدات خود در برجام عمل نکرد.

در هر صورت نامه‌ها وزیر امور خارجه به شرکای برجام و درخواست تشکیل کمیسیون مشترک به نوعی اتمام حجت با این گروه است تا بیش از این منافع ایران به خطر نیفتد. زمانی که آمریکایی‌ها از برجام خارج شده و تحریم‌های یکجانبه علیه تهران را اعاده کردند، اروپایی‌ها هم عملا با بهانه‌های واهی شانه از تعهدات خود خالی کردند.

یک سال پس از خروج آمریکا از برجام و بی‌عملی اروپا، تهران کاهش تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد و مشخص شد که تهران ابزارهای لازم برای حفاظت از منافع خود را دارد. اکنون هم تهران با دقت هرگونه تحرک آمریکا و متحدان‌آن را رصد می‌کند و می‌تواند پاسخ قاطعی به هر گونه اقدام نابخردانه ضدایرانی بدهد.

نکته حائز اهمیت اینکه تهران با وجود نقض‌های مکرر برجام توسط آمریکا و بی عملی سایر شرکای برجام کماکان تلاش کرده از راهکار پیش بینی شده در توافق هسته‌ای استفاده کرده و رویکرد منطقی و قانونی خود را نشان دهد.

• اتحادیه اروپا
• جوسپ بورل