توصیه‌های کاربردی برای روزه‌داران در ایام کرونایی

ماه رمضان امسال در حالی از راه رسیده که کشور درگیر مبارزه با ویروس کروناست؛ آنچه مسلم است یک مسلمان باید برای به جا آوردن فرائض دینی‌اش تمام تلاش خود را به کار گیرد؛ روزه‌داری در روزهای شیوع کرونا به در نظر گرفتن تدابیر و توصیه‌هایی نیازمند است و در صورت عمل به آنها، این عمل عبادی بدون هیچ مسئله‌ای به انجام می‌رسد؛ در همین رابطه "دکتر خلیل علی محمدزاده" عضو فرهنگستان علوم پزشکی و رییس مرکز تحقیقات سیاستگذاری اقتصاد سلامت در گفتگویی پیرامون روزه‌داری و پیشگیری از کرونا به سؤالات مختلفی پاسخ داده است که در ادامه تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم می‌شود:

 در این ایام همه‌گیری بیماری جدید کرونا چه توصیه‌هایی به روزه‌داران دارید؟

اول، رعایت همه توصیه‌های مربوط به پیش‌گیری از کووید 19 یعنی رعایت کامل بهداشت فردی و جمعی مثل شستشوی مکرر دست‌ها با آب و صابون و حفظ فاصله اجتماعی و ضدعفونی محیط و وسائل مورد استفاده؛ دوم، مثل ماه‌های رمضان سال قبل توجه به آب بدن و نوشیدن آب کافی؛ سوم، مرطوب نگه‌داشتن نسبی محیط کار و منزل؛ چهارم، افزایش مصرف میوه‌جات و سبزیجات و کاهش مصرف چای و قهوه و مواد شیرین در فاصله افطار تا سحر و پنجم، پرهیز از محیط‌های گرم و خشک، مواردی که در نامه رییس فرهنگستان علوم پزشکی به مراجع عظام نیز مورد تاکید قرار گرفته است.

تسنیم: آقای دکتر با توجه به اپیدمی کووید 19، به سالمندان و آنهایی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، در رابطه با روزه‌داری چه توصیه‌هایی دارید؟

از آنجا که بیماری کرونای جدید، سالمندان بالای 65 سال و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان، دیابت و بیماری‌های تنفسی و ریوی را به صورت شدیدتری درگیر می‌کند و احتمال مرگ‌ومیر ناشی از کووید 19 هم در این بیماران بالاترست، توصیه می‌شود این افراد در رابطه با روزه‌داری حتما با پزشک خود مشورت و احتیاط بیشتری کنند و تصمیماتی اتخاذ کنند که هیج ضرر و خطری در حال و همچنین عوارضی در آینده برای آنان ایجاد نشود.

طیف زیادی از بیماری‌ها در این گروه قرار می‌گیرند که بنده به پاره‌ای از آنها اشاره می‌کنم؛ بیماران مبتلا به زخم معده و اثنی عشر، البته نه آنهایی که بیماری را در سابقه خود دارند و حالا بهبود یافته‌اند؛ بیماران دیابتی که انسولین دریافت می‌کنند به ویژه کسانی که زمینه کتواسیدوز دارند یا عوارض کلیوی و چشمی و... در آنان نمایان شده است؛ روزه‌داری در افراد دیابتی غیر وابسته به انسولین مانعی نیست؛ بیماران کلیوی شدید و دارای سنگ‌ساز گروه دیگری از بیماران هستند که روزه‌داری در آنها توصیه نمی‌شود.

بیمارانی که پیوند اعضا شده‌اند به استثنای پیوند قرنیه نباید روزه بگیرند؛ بیماران دارای سردرد میگرنی به علت احتمال کم شدن آب بدن و نیز کاهش قند خون و تشدید علایم بهتر است روزه نگیرند؛ زنان حامله در سه ماهه اول و سوم بارداری و مادران شیرده در 6 ماه اول شیردهی با توجه به تاکید شارع مقدس بر تغذیه نوزادان با شیر مادر، گروه‌های دیگری از افراد هستند که نباید به طور کلی روزه بگیرند؛ کودکان زیر 10 سال به جهت مشکلات رشد استخوانی نیز همینطور، لازم است روزه نگیرند؛ بیماران کرونا که بهبود یافته‌اند نیز تا 6 هفته نباید روزه بگیرند.

 آیا بیماری‌هایی هم هست که روزه برای آنها مفید باشد؟

در ناراحتی‌های روده مثل "کولیت اسپاستیک" روزه مفید است چون با غذا نخوردن از حرکات و عملکرد روده کاسته می‌شود؛ در بیماری‌های پوستی مانند کهیر و اگزما و پاره‌ای از بیماری‌های کبدی نیز روزه‌داری مناسب است؛ در افراد چاق روزه‌داری خوب است مشروط بر اینکه در خوردن افطاری و سحر افراط نکنند؛ بعضی افراد اختلال تنفسی دارند اما اسپری استفاده می‌کنند، آنها می‌توانند روزه بگیرند و به موقع از اسپری خود نیز بهره‌مند شوند؛ روزه‌داری در افراد دارای بیماری قلبی عروقی هم مفید است، روزه‌داری در این افراد باعث کاهش حملات قلبی عروقی نیز می‌شود.

روزه‌داری در افراد سالم هم کاملا بی‌خطر است؛ روزه‌داری در افراد دارای فشار خون ضعیف و متوسط همراه با اضافه وزن می‌تواند مفید باشد و به کاهش فشار خون آنان کمک کند؛ روزه‌داری در دیابت نوع 2 یا غیر وابسته به انسولین که با رژیم غذایی و دارو کنترل شده، مفید است، منتهی اگر علایم افت قند خون داشتند، باید فورا اقدام کنند؛ همه این موارد در صورتی است که با مشورت پزشک معالج، اطمینان از عدم احتمال کمترین ضرر، مورد تایید قرار گیرد.

 مشکلات رایج در روزه‌داری افراد سالم چیست و چه توصیه‌ای برای رفع آنها دارید؟

مشکلاتی که به طورکلی می‌تواند در روزه‌داری افراد سالم اتفاق افتد، شامل برخی از این موارد است که به راه‌های رفع آن‌ها نیز تاحدودی که وقت اقتضاء کند، اشاره می‌کنم؛ این مشکلات در دستورالعمل تغذیه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به صورت مفصل تشریح شده است.

یبوست با خوردن نان سبوس‌دار (نان سنگک و نان جو) و افزایش مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها، افزایش مصرف آب و تحرک کافی برطرف می‌شود.

نفخ با اجتناب از غذاهای چرب و سرخ کردنی و نوشابه‌های گازدار و مصرف غذاهای ساده و آب به جای نوشابه‌های گازدار برطرف می‌شود.

کاهش فشار خون با علایمی چون رنگ پریدگی، تعریق زیاد، ضعف و کاهش قدرت بدنی، سرگیجه، حالت غش خود را نشان می‌دهد؛ در این رابطه افزایش مصرف مایعات و نمک و بررسی وضعیت فرد از نظر بیماری‌های قلبی - عروقی توصیه می‌شود.

بری رفع سردرد؛ استراحت کافی، نوشیدن آب و مایعات کافی، ترک سیگار، قهوه، کافئین 1 تا 2 هفته قبل از ماه رمضان، مصرف سبزیجات در وعده سحری پیشنهاد می‌شود.

افت قند خون معمولا با علایم ضعف، سرگیجه، تعریق، لرزش، سردرد و تپش قلب، کاهش فعالیت و قدرت جسمانی معلوم می‌شود؛ پرهیز از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قند ساده به ویژه در وعده سحر توصیه می‌شود.

گرفتگی عضلات معمولا به علت کمبود کلسیم، منیزیوم، سدیم و پتاسیم و همچنین مصرف غذاهای چرب و کمبود آب بدن رخ می‌دهد؛ درمان آن با غذاهای غنی از کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم مانند سیب زمینی، موز، ملون، هندوانه، دوغ، سبزی‌های برگ سبز، آب پرتقال طبیعی، مغزها، گوجه فرنگی، خرما، حبوبات و لبنیات (شیر، ماست، پنیر، کشک)، گوشت، پرهیز از غذاهای پرچرب در آخر شب و نوشیدن مایعات (به ویژه آب) صورت می‌گیرد.

زخم معده و یا سوزش سر دل به دلیل افزایش اسید در معده خالی رخ می‌دهد؛ پرهیز ازغذاهای ادویه‌دار، نوشابه‌های گازدار و قهوه و چایی پررنگ توصیه می‌شود؛ این افراد باید داروهای کاهنده اسید معده مصرف کنند و برای ادامه روزه داری حتما باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.

در رابطه با سنگ کلیه، روزه‌داران باید مایعات زیاد مصرف کنند، تا از سنگ کلیه بعد از ایام ماه مبارک رمضان مصون باشند.

برای بهبود درد مفاصل؛ نوشیدن مایعات، ورزش و حفظ تناسب اندام، مصرف میوه‌جات و سبزیجات و استفاده از منابع اسید چرب امگا 3 مانند ماهی چرب و گردو توصیه می‌شود.

در رابطه با خرما و زولبیا و شیرینی‌های سنتی و سایر مواد غذایی که معمولا در ماه رمضان استفاده بیشتری دارد، نظری دارید؟

اول توصیه می‌شود از خرما و زولبیا و سایر مواد غذایی شیرین فقط در وعده افطار و در حد کم و متعادل استفاده شود و به هیچ عنوان در وعده سحر این اقلام استفاده نشوند، چون به علت شیرینی بالا سبب تحریک هورمون انسولین و افت یک‌باره قند خون می‌شود؛ ثانیا این مواد حتما از فروشگاه‌های معتبر و مجاز و دارای استاندارد بهداشتی و به صورت بسته‌بندی تهیه شوند؛ ثالثا مثل سایر مواد غذایی، بسته‌بندی این مواد بعد از ورود به خانه دور ریخته شود یا ضدعفونی شود؛ رابعا، در استفاده از تخم مرغ، گوشت، مرغ و ماهی حتما از پخت کامل آنها اطمینان حاصل شود؛ خامسا، از نگهداری مواد غذایی و نوشیدنی‌های داغ در ظروف یک بار مصرف و پلاستیکی و رنگ روشن خودداری شود.

 آیا افراد دیابتی می توانند روزه بگیرند؟

افراد دیابتی در صورتی که دیابت غیروابسته به انسولین داشته باشند، سن آنها زیر 65 سال باشد، اصول حفاظتی و پیشگیری توصیه شده از سوی ستاد مبارزه با کرونا را رعایت کنند، رژیم غذایی کنترل شده و تنظیم دارویی داشته باشند و قند خون ناشتای کمتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر و Hb A1C کمتر از 7 داشته باشند و به طور منظم قند خون خود را پایش کنند، می‌توانند روزه بگیرند.

سالمندان سالم با چه شرایطی می توانند روزه بگیرند؟

این افراد نیز با نظر پزشک و در صورتی که احتمال ضرر ندهند و در صورت رعایت تعادل آب و مواد معدنی، می‌توانند روزه بگیرند؛ در این افراد در وعده‌های افطار و سحر مصرف میوه‌های رنده شده، لبنیات خصوصا شیر کم چرب و استفاده از انواع سوپ‌ها و آش‌های کم چرپ پیشنهاد می‌شود.

در کل درباره غذاها و مایعاتی که بهتر است در وعده افطار و سحر استفاده شود نیز توضیح دهید؟

به طور کلی اجتناب از پرخوری، پرهیز از داروهای غیرضروری، رعایت بهداشت دهان و دندان و اجتناب از خوردن غذاهای خیلی داغ، شور و سرخ کردنی توصیه‌های عمومی هستند؛ شروع افطار بهتر است با یک لیوان آب گرم، چای کم رنگ، شیر گرم همراه با خرما یا عسل باشد؛ استفاده از غذاهای سبک مانند فرنی شیربرنج و نان و پنیر و سبزی و گردو برای افطار توصیه می‌شود؛ انواع سوپ کم چرب، آش کم حبوبات و سبک، حلیم بدون روغن (دارای نشاسته، فیبر، پتاسیم و منیزیم)، کوکو و شامی کم چرب غذاهای مناسبی هستند؛ آش‌های غلیظ توام با پیاز داغ و نعناع داغ توصیه نمی‌شود؛ سیب‌زمینی آب‌پز، سبزی‌های پخته مانند کدو، انواع کلم، گل کلم، هویج، نخود فرنگی، تخم مرغ آب‌پز، کره و عسل طبیعی هم در وعده افطار خوب است؛ باید توجه داشت که مصرف زیاد آب در وعده افطار و همچنین بین صرف غذا سبب اختلال در هضم مواد غذایی می‌شود؛ در ضمن بهتر است بین افطار و وقت شام یک ساعت فاصله باشد و از خوردن تنقلات هم امتناع شود؛ در مجموع اگر انسان در خوردن و نوشیدن تعادل را رعایت کند از عمر طولانی برخوردار می‌شود.

در وعده سحر، غذاهای کم حجم شبیه صبحانه و غذاهای ساده مثل انواع پلو و خورشت و در مجموع غذاهای کم نمک، کم شیرین و کم چرب توصیه می‌شود؛ اصولا مصرف زیاد قند، نمک و چربی باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود؛ همان‌طور که اشاره شد، مواد غذایی شیرین در وعده سحر توصیه نمی‌شود، زیرا باعث گرسنگی زودرس می‌شود؛ سبزی‌های آبدار مانند خیار، گوجه فرنگی و کاهو هم مناسب‌اند زیرا از تشنگی در طول روز جلوگیری می‌کنند؛ خوردن ماهی در وعده سحر توصیه نمی‌شود و از خوردن غذا و چای زیاد هنگام سحر باید پرهیز شود.

برای تقویت سیستم ایمنی چه نوع تغذیه‌ای توصیه می‌کنید؟

تقویت سیستم ایمنی علاوه در روزه‌داری، در پیش‌گیری و روند بهبودی کووید 19 نیز مهم است؛ غذاهای حاوی ویتامین های C,E,D,A و گروه ویتامین B و نیز غذاهایی که دارای آهن و روی هستند برای تقویت سیستم دفاعی بدن مفیدند؛ ویتامین A در سبزیجات، میوه‌های زرد و نارنجیمانند هویج و کدو حلوایی و موز و زرده تخم مرغ و شیر و سایر لبنیات وجود دارد؛ ویتامین D در ماهی چرب، لبنیات و زرده تخم مرغ موجود است؛ ویتامین E به عنوان آنتی اکسیدان در روغن‌های مایع آفتابگردان، کانولا و ذرت، اسفناج و سویا و همچنین فندق، بادام و گردو وجود دارد؛ ویتامین C در غذاهایی چون سبزی خوردن، انواع کلم، لیموترش، پرتقال، نارنگی، کیوی و نارنج وجود دارد؛ ویتامین‌های گروه B را باید در حبوبات، زرده تخم مرغ، انواع گوشت، شیر و لبنیات، میوه‌ها و سبزی‌های برگ سبز، عدس، ماش، لپه و مغزها مانند پسته، گردو، بادام، فندق، باقلا، غلات سبوس‌دار جستجو کرد؛ ویتامین B12 نیز در گوشت تخم مرغ، حبوبات، شیر، لبنیات، انواع خشکبار و مغزها موجود است؛ آهن در گوشت، انواع سبزی‌ها و میوه‌های تازه و خشک وجود دارد؛ غلات کامل، حبوبات، تخم مرغ، ماهی، مرغ و گوشت قرمز حاوی روی نیز هستند.

 آیا بیماران دچار فشار خون می‌توانند روزه بگیرند؟

این افراد هم به شرط اینکه فشار خون آنها تحت کنترل باشد، یعنی فشار سیستولیک‌شان کمتر از 140 میلی متر جیوه و فشار دیاستولیک‌شان کمتر از 80 میلی متر جیوه باشد و نیز داشتن سایر شرایط و تنظیم داروهای مورد استفاده با نظر پزشک معالج، می‌توانند روزه بگیرند.

235212