جای خالی کاریکاتور در دیوارنگاره‌های شهر

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دیوارنگاری و نقاشی دیواری جزو هنرهایی با قدمت و پیشینه بسیار طولانی است و غارنگاره‌های «لاسکو» در جنوب‌غربی فرانسه که به دوران پارینه‌سنگی برمی‌گردد یا غارنگاره‌های «میرملاس» در استان لرستان؛ می‌تواند تا حدود زیادی کهن بودن این هنر را اثبات کند. از آن دوران تا امروز هنرمندان بسیاری در این زمینه پا به عرصه گذاشته و توانسته‌اند آثار جذاب و قابل توجهی را به یادگار بگذارند؛ به طوری که آوازه طرح‌ها و آثارشان در جهان پیچیده است. از این نظر نیز هنرمندان بسیاری را می‌توان نام برد و شاید شهره‌ترین آنها «بنکسی»، هنرمند گرافیتی انگلیسی باشد که موفق شده با آثار متفاوت و جذاب‌اش نظر بسیاری را در جهان به سمت آثار و دیوارنگاره‌های خود جلب کند. از این رو می‌توان دیوارنگاری را یک اتفاق ویژه تلقی کرد که هم می‌تواند نگاه زیباشناسانه به آن داشت و هم می‌توان پیام مورد نظر را به بهترین شکل با این روش منتقل کرد؛ چون دارای زبان بین‌المللی نیز هست.

مسعود شجاعی طباطبایی، گرافیست و کاریکاتوریستی است که توانسته از خود دیوارنگاره‌های بسیاری را به یادگار بگذارد که مهم‌ترین دیوارنگاری او مربوط به سال‌های جنگ می‌شود. دیوارهای هلیکوپترسازی که با آثار طنز کاریکاتوری او با موضوع جنگ مزین شده بود و هرکس از فرودگاه مهرآباد وارد تهران می‌شد لاجرم با این آثار برخورد می‌کرد.

شجاعی درباره این آثار که در دهه 60 ثبت شده است می‌گوید: «حدود سال 60، من در پایگاه مقداد فعالیت می‌کردم. در آن‌جا به این نتیجه رسیدیم که برای اتفاقات آن زمان یعنی درگیری منافقان و جنگ، کاریکاتور و نقاشی زبان خوبی است. عنصر طنز مردم و مخاطبان بسیاری را مجذوب خودش می‌کند. طرح‌های اولیه حدود 2 سال طول کشید و 22 نقاشی دیواری را روی دیوار هلیکوپترسازی که در خروجی فرودگاه مهرآباد بود نقاشی کردم و بسیار مورد توجه قرار گرفت. این نقاشی‌ها تا زمان پذیرش قطعنامه 598 روی دیوار فرودگاه بود.»

این گرافیست از بازتاب رسانه‌ای آثار اینطور می‌گوید: «این آثار بازتاب بسیار خوبی داشت و از این جهت که هر خبرنگار و هر فرد خارجی وارد ایران می‌شد توفیق اجباری داشت تا این دیوارها را ببیند به سرعت در نشریات بزرگ دنیا نیز مانند تایم، فیگارو بازخورد پیدا کرد به طوری که فیگارو 8 صفحه را به این طرح‌ها اختصاص داد.»

او ادامه می‌دهد: «در کل نقاشی دیواری به دلیل آنکه دائم در معرض دید مردم است، مخاطبان وسیعی دارد و بسیاری از کشورهای دنیا از این ویژگی برای کشیدن چهره‌های منحصر به فرد استفاده می‌کند. کشور کوبا از جمله این کشورهاست که چهره چه گوارا را بر روی دیوارهای بسیار بسیار بزرگ و بر روی ساختمان‌های بلند مرتبه کار می‌کنند. در مکزیک نیز بعد از انقلاب بزرگ‌شان که توسط زاپاتا انجام گرفت نقاشی دیواری‌های بزرگی به ثبت رسید که هنوز هم به آنها می‌بالند و بر روی آنها کارهای تحقیقی و پژوهشی بسیاری انجام داده‌اند. در ایران نیز اتفاق خوبی که می‌افتد توجه جدی به قهرمانان‌اش است و بهترین قهرمانان ما نیز شهدا هستند که در چند سال اخیر انصافا کارهای بسیار موثری صورت گرفته و برای معرفی قهرمانان دفاع مقدس، کارهای فاخری را شاهد بوده‌ایم.»

دیوارنگاری یکی از مهم‌ترین اتفاقات در تمام شهرهاست

شجاعی طباطبایی با اشاره به هنرمندان بزرگ نقاشی دیوار همچون عباس گنجی از آثار برجسته‌ای یاد می‌کند که توسط این هنرمندان بر روی دیوارهای شهر به ثبت رسید است: «آثاری از هنرمندان برجسته بر روی دیوار ثبت شده مانند نقاشی بسیار فاخری که از استاد دکتر محمد علی رجبی توسط عباس گنجی حوالی میدان فردوسی به ثبت رسیده است. در حال حاضر دو نقاش درجه یک دیواری قابل در تهران مشغول به فعالیت هستند به نام‌های عباس گنجی و محمدرضا قادری که در نوع خود بهترین‌اند. همیشه نقاشی‌های بزرگ و با کیفیت توسط این دو فرد انجام می‌شود. در مشهد نیز احمد منصوب، هنرمند بزرگی است که جزو بهترین‌ها در عرصه نقاشی دیواری به حساب می‌آید. در کل نقاشی دیواری یکی از مهم‌ترین اتفاقات در تمام شهرهاست و غالبا در شهرهای بزرگ شهرداری‌ها هستند که به این اتفاق، توجه ویژه نشان می‌دهند و از چهره‌های بسیار سرشناسی برای این کارها استفاده می‌کنند تا اثر، اثری موفق و زیبا از کار درآید.»

این هنرمند گرافیست معتقد است در دیوارنگاری آنچه حائز اهمیت است این است که بدانیم از چنین پتانسیلی که دیوارنگاری دارد چطور استفاده شود تا هم کیفیت بصری آن حفظ شود و هم متناسب با هنر، فرهنگ، دین و... آن کشور باشد: «نقاشی دیواری زمانی می‌تواند موثر باشد و با مخاطب ارتباط برقرار کند که بتواند در آن روح جاری باشد. روح زمانی جاری خواهد شد که آن اثر با فرهنگ، تاریخ، مذهب و... کشور همخوانی داشته باشد. در این صورت است که می‌توان گفت یک نقاشی دیواری، نقاشی دیواری موفق بوده و توانسته رسالت خود را به درستی اجرا کند.»

دیوارنگاری میدان ولیعصر توقع کیفی مخاطب را برآورده کرده است

شجاعی طباطبایی با اشاره به دیوارنگاری میدان ولیعصر آن را جزو دیوارنگاری‌های تاثیرگذار عنوان کرده که در جانمایی آن نیز به درستی عمل شده است و می‌گوید: «دیوارنگاری میدان ولیعصر هر چند بیشتر می‌توان از به آن بیلبوردی در ابعاد غیر معمول یاد کرد؛ اما به دلیل جانمایی مناسب و کیفیت ممتازی که آثار آن دارد نمره قابل قبولی دریافت می‌کند. سازمان اوج تا کنون کارهایی که بر روی این دیوار انجام داده است کارهای خوب و با کیفیت ممتاز بوده و تا به امروز هر اتفاق مهمی که در کشور افتاده متناسب با آن اتفاق واکنش نشان داده و این خوب است.» این هنرمند گرافیست بیان می‌کند آثار به ثبت رسیده بر روی دیوار میدان ولیعصر توانسته انتظار و توقع کیفی مخاطبان را برآورده سازد: «برخی از کارهایی که بر روی دیوار میدان ولیعصر انجام گرفته شده عکاسی، برخی تصویرسازی و برخی نقاشی دیجیتالی هستند و کارهای گرافیکی بر روی آن کم صورت گرفته شده است. با این حال در مجموع توانسته‌اند توقع مردم و سطح کیفی کار را بالا ببرند و برای تهران به عنوان پایتخت ایران اتفاق خوبی است.»

او با تاکید بر اینکه از چنین ظرفیت‌هایی می‌توان به شکل‌های متنوع بهره برد و یکی از آنها می‌تواند استفاده از ظرفیت کاریکاتور باشد می‌گوید: «همانطور که در زمان جنگ از هنر طنز و کاریکاتور برای دیوارنگاری به خوبی استفاده شد همچنان هم می‌توان از این ظرفیت در دیوارنگاری استفاده کرد. مسئولان بدانند کاریکاتور یک زبان قابل فهم و بین‌المللی است و چون از چاشنی طنز هم برخوردار است یک زبان ویژه و خاص به حساب می‌آید. برای همین و امیدوارم روزی فضایی ویژه هم به کاریکاتور اختصاص داده شود.»

او ادامه می‌دهد:«حوزه هنری، سازمان اوج، سازمان زیباسازی و... در تلاش هستند تا فضاهایی را به این موضوع اختصاص دهند که امیدوارم هر چه سریع‌تر به سرانجام برسد. در هر صورت کاریکاتور این ظرفیت را دارد تا نسبت به اتفاقات سیاسی و اجتماعی روز واکنش نشان دهد. مطالبات جدی را می‌توان در قالب کاریکاتور مطرح کرد و سریع هم می‌تواند انتقال مفهوم کند. برای همین بد نیست از این پتانسیل به شکل مقبول‌تری استفاده شود.»