خانه‌های قدیمی جاذبه گردشگری استان سمنان / سفر به سرزمین خشت وتاریخ

سمنان - استان سمنان جاذبه های فراوانی برای گردشگری دارد اما خانه‌های تاریخی مانند خانه یغمایی‌ها، پورحسینی‌ها، تدین و... به واسطه پیوند تاریخ و فرهنگ اهمیت بسزایی دارند.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان سمنان دارای ظرفیت‌های عظیم گردشگری است زیرا در منطقه‌ای حساس قرار گرفته است باریکه بین البرز و دشت کویر که اتفاقات تاریخی بسیاری در آن رخ داده است روزگاری صد دروازه دیاری مهم در ایران بوده و می‌گویند که دروازه ورودی آن ری آباد میامی و خروجی آن شریف آباد تهران بوده است که می‌توان دریافت، روزگاری چه ایالت وسیعی بوده است.

به این ترتیب باید گفت تاریخ، جز جدا نشدنی از ظرفیت‌های گردشگری استان سمنان است در کنار ظرفیت‌های طبیعی مانند جنگل ابر، اولنگ و دیباج و کویر دامغان و شاهرود و زیبایی‌های مهدی شهر و گرمسار، مجموعه‌ای از داشته‌ها را می‌سازد که هر کدامشان یک جاذبه مهم گردشگری محسوب می‌شوند.

یک استان با صد جاذبه تاریخی

از سوی دیگر استان سمنان میزبان چندین قطب گردشگری تاریخی شامل بایزید بسطامی، ابوالحسن بسطامی، ابن یمین فرومدی، شیخ عمادالدین، مجموعه تاریخی چشمه علی، مسجد تاریخانه، برج طغرل، خانه تدین، کاروانسراهای سمنان و میامی و گرمسار، ارگ سمنان و قلعه‌های مرکز استان و ده‌ها و صدها بنای تاریخی دیگر است که به واقع هر کدامشان دیدنی‌هایی محسوب می‌شوند که بیش از یک هفته برای بازدید از آنها زمان نیاز است.

دلیل اینکه این ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری سمنان مانند شهری مثل کاشان شناسانده نشده این است که برند سازی در زمینه گردشگری و ابنیه تاریخی در این استان صورت نگرفته چرا که مسئولان اصلاً به اهمیت این ابنیه تاریخی و تأثیر آنها در گردشگر پذیری پی نبرده‌اند موضوعی که درست مقابل آن در شهری مانند کاشان رخ داده است علی رغم اینکه داشته‌های استان سمنان به شهرهای استان اصفهان طعنه می‌زند.

در این گزارش قصد نداریم که همه ابنیه تاریخی استان سمنان را معرفی کنیم چرا که شمارشان به چند ده مورد رسیده و نیاز به نشر یک کتاب ویژه دارد که در این مقال نمی‌گنجد اما صرفاً به چند مورد از این داشته‌ها می‌پردازیم و سعی می‌کنیم در گفتگو با کارشناسان گردشگری به این سوالات پاسخ دهیم که چرا نمی‌توانیم در افزایش ماندگاری مسافران و زائران رضوی و سوق دادن گردشگران به سمت این خانه‌ها و ابنیه تاریخی موفق عمل کنیم.

داشته‌هایی که مغفول هستند

رضا بنی‌هاشمی از صاحب نظران حوزه شهری سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره داشته‌های شهر سمنان در بعد تاریخی به قلعه‌ها و کاروانسراهای بی نظیر سمنان اشاره می‌کند و با بیان اینکه نتوانسته‌ایم به خوبی این ظرفیت‌ها را بشناسانیم، می‌گوید: هیچ برنامه جامعی در زمینه گردشگری استان سمنان و به خصوص مرکز استان با این همه داشته‌های تاریخی وجود ندارد که ظرفیت‌ها و مزیت شناسی حوزه گردشگری صورت بگیرد و بتوانیم شاهد ارائه راهکار برای ارتقای جذب گردشگر باشیم.

بنی‌هاشمی با بیان اینکه سمنان دارای سه قلعه مهم شامل قلعه‌های «سارو»، «کوشمغان» و «پاچنار» است که هرکدامشان برای یک شهرستان کافی هستند اما هر سه تایشان در یک منطقه سمنان قرار دارد، بیان کرد: متأسفانه کافی است مسافران شرایط این قلعه‌ها را امروز ببینند تا از سمنان فراری داده شوند این در حالی است که در کشورهای دیگر منطقه از کمترین‌ها بیشترین استفاده‌ها را می‌کنند و در کشورهای عربی خلیج فارس خانه‌های تاریخی و قلعه‌های ما بازسازی می‌شود.

وی با بیان اینکه قلعه‌هایی از زمان اسماعیلیه و زندیه حتی قلعه‌های الموتی‌ها در استان سمنان وجود دارد اما کسی قدر آن را نمی‌داند، افزود: «گرد کوه» و «منصور کوه» در شهرستان دامغان وجود دارد «جهان‌سوز میرزا» در شاهرود، بی نظیر است از سوی دیگر جهان آباد سرخه را داریم و «شیر قلعه» در شهرستان مهدی‌شهر و «استوانوند» در شهرستان گرمسار، و در نهایت «پاده» در شهرستان آرادان وجود دارد که آنقدر قدمت دارند که هرکدام می‌توانند یک جاذبه مهم گردشگری باشند.

خانه‌های تاریخی و قدمی

این صاحب نظر مسائل شهری در حوزه سمنان با بیان اینکه این شهرستان دارای خانه‌های قدیمی و ابنیه تاریخی زیبایی است که برخی شأن مرمت و برخی دیگر متأسفانه چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند، تاکید کرد: از جمله تجربه‌های موفق در زمینه خانه‌های قدیمی سمنان می‌توان به خانه تدین که شهرتی ملی دارد، اشاره کرد خانه‌ای زیبا که دارای ظرفیت‌های عظیم گردشگری است، تاکید کرد: مرمت خانه‌ها راه مهم توسعه گردشگری در استان است.

بنی‌هاشمی با بیان اینکه بنای عمارت باغ امیر از دوران قاجاریه از خانه‌های بسیار زیبای سمنان است، ابراز کرد: این مجموعه تاریخی به واسطه داشتن دو باغ و دو عمارت شهره است و شرایط بسیار ویژه‌ای از لحاظ بافت تاریخی دارد زیرا بخش اعظم آن سالم و زیبایی چشم نوازی دارد این بنا به واسطه قرار گرفتن در اختیار بخش خصوصی و شهرداری به خوبی احیا شد و امروز شاهد بهره برداری از آن هستیم و نمونه بارز و موفق از احیای بناهای تاریخی در استان سمنان محسوب می‌شود از سوی دیگر در سمنان خانه تاریخی تدین را نیز داریم که شاهکار معماری چشم‌نواز است.

وی با بیان اینکه خانه کلانتر بنای تاریخی دارالحکومه سمنان نیز مانند خانه تدین حاصل معماری زیبای قاجاریه است، ابراز داشت: بنای منحصر به فرد این خانه قدیمی با دو بادگیر بسیار چشم‌نواز است و مانند نگینی در زمینه بافت تاریخی شهر سمنان می‌درخشد از طرف دیگر ما در سمنان دیگر زیرساخت مهم گردشگر پذیری یعنی مجموعه مسجد امام و محله پهنه و حمام را در کنار خانه طاهریان متعلق به دوره قاجار داریم که می‌تواند در کنار خانه پورحسینی از مهمترین جاذبه‌های بافت تاریخی و ارزشمند سمنان محسوب شود. در سمنان همچنین خانه کلانتر، خانه رنجبران، طاهری و ده‌ها ابنیه تاریخی دیگر نیز وجود دارد که معرفی‌شان نیاز به یک کتاب دارد.

دامغان و بافتی تاریخی

یک فعال حوزه میراث فرهنگی در دامغان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه در کنار برج طغرل، کاروانسراها، بافت تاریخی شهر دامغان، امامزادگان و بقاع متبرکه در دامغان خانه و مجموعه زیبای مسجد تاری خانه از قدیمی‌ترین مساجد کشور و دنیا را داریم، گفت: خانه ناصر لشگر از مهمترین داشته‌های ابنیه تاریخی در دامغان است که می‌تواند سالانه میزبان خیل زائران رضوی، گردشگران و علاقمندان به حوزه ابنیه تاریخی باشد.

محمد حلاجیان با بیان اینکه ساختمان فتحعلی شاهی دامغان در مجموعه چشمه علی مرتبط به دوران قاجار از مهمترین بناها و تفرجگاه‌های استان سمنان محسوب می‌شود که اتفاقاً بهترین زمان سفر به آن هم نوروز است، ابراز کرد: خوشبختانه نگاه خوبی اخیراً به ابنیه تاریخی در دامغان وجود داشته و توانسته‌ایم شاهد اتفاقات خوبی در این زمینه باشیم اما متأسفانه در زمینه شناساندن داشته‌های فرهنگی و ابنیه تاریخی این شهرستان برای بهره برداری در دوران نوروز و سفرهای تابستانی هنوز اقدامات بسیاری وجود دارد که از آن بی بهره هستیم.

وی با بیان اینکه برند سازی دامغان به مثابه دیار صد دروازه با تاریخ ماندگار و زیبایی که دارد با قلعه‌ها و بقاع و ابنیه تاریخی و جاذبه‌های گردشگری طبیعی این شهرستان، از مهمترین نکاتی است که باید در این شهرستان صورت گیرد اما تاکنون عزم جدی برای آن وجود نداشته است، افزود: شنیده شده که میراث فرهنگی طرح جامع گردشگری استان سمنان را در دو ماه آینده می‌خواهد بنویسد امیدواریم که سهم دامغان و جایگاه واقعی این شهرستان در این سطح دیده شود.

شاهرود شهر خانه‌های مهجور

یکی دیگر از صاحب نظران حوزه گردشگری و میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه هر چه خانه‌های تاریخی در سمنان و دیگر نقاط استان توانسته‌اند مرمت شوند و به جاذبه‌های گردشگری بدل شوند در شهر شاهرود حتی یک خانه قدیمی هم بازسازی و مرمت نشده است، تاکید کرد: در شاهرود خانه یغمایی ها به واسطه قرارگیری اداره میراث فرهنگی در زمانی مرمت شد اما دیگر شاهد هیچ اقدامی درباره خانه‌های قدیمی و ابنیه تاریخی در این شهر نبوده‌ایم که از یک نگاه نادرست به داشته‌های گردشگری این شهر بر می‌آید.

سید حسین طباطبایی با بیان اینکه خانه امیراعظم، خانه عطاردی و حمام بازار از جمله داشته‌های تاریخی شاهرود هستند که سال‌ها است به حال خود رها شده‌اند و مطمئناً در سال‌های اخیر به مرور تخریب خواهند شد، ابراز داشت: هیچ عزم و توانی برای ارتقای بهره‌وری این اماکن وجود نداشته است و متأسفانه روز به روز این ابنیه تاریخی به محاق فراموشی نزدیک تر می‌شوند از جمله دیگر ابنیه تاریخی باید مکان سرچشمه که امروز در اختیار بنیاد مستضعفان است را اشاره کرد بنایی متعلق به اواخر قاجار و پهلوی که رها شده و نه از آن بهره برداری می‌شود و نه آن را واگذار می‌کنند.

وی افزود: در شاهرود خانه عطاردی، خانه یغمایی، خانه اسلام پناه، عمارت امیر اعظم، باغ سراب، منزل جنب حمام نو، منزل فرمانداری قدیم شاهرود در سرچشمه، کوشک فرهنگیان و... اماکن تاریخی و ابنیه‌ای هستند که توان گردشگر پذیری را فقط در درون شهر شاهرود دارد و این علاوه بر داشته‌هایی ماندند مجموعه تاریخی بسطام، بازید و ابوالحسن خرقانی، ابن یمین فرومدی در میامی و... است که در مجموع از شاهرود یک قطب گردشگری برای شمال شرق کشور و استان سمنان می‌سازد اما متأسفانه هیچ اقدامی برای بازسازی این خانه‌ها نشده که تعدادشان مانند سمنان، از خانه‌های زیبای کاشان به مراتب بیشتر است.

چرایی عدم معرفی داشته‌های تاریخی استان سمنان

کارشناسان نظرات متفاوتی درباره چرایی عدم بهره برداری درست از ظرفیت‌های استان سمنان دارند اما شاید آنطور که حسن همتیان کارشناس مسائل اقتصادی به خبرنگار مهر، می‌گوید: فقدان مدیریت ثابت و مستمر و همچنین مبتنی بر کار کارشناسی بر مجموعه میراث فرهنگی طی چند سال اخیر یکی از این عوامل است تا جایی که حتی استان سمنان یک طرح جامع گردشگری مدون هم ندارد.

همتیان با بیان اینکه در گزارش خبرگزاری مهر استان سمنان در طول ایام نوروز نکته‌ای جالب وجود داشت و آن هم اینکه در دولت دوازدهم و شش‌ماهه دولت سیزدهم میراث فرهنگی استان سمنان چهار مدیرکل و یا سرپرست داشته است و این نشان می‌دهد که اصلاً ثبات اقتصادی وجود ندارد که بتواند کارهای بهتری را برای معرفی داشته‌های استان انجام دهد از طرف دیگر هنوز اهمیت خانه‌ها و ابنیه تاریخی برای مسئولان و برنامه ریزان ما جا نیفتاده که چقدر می‌توانند در زمینه گردشگری مؤثر باشند و لذا وقتی راهبرد، نقشه راه، عزم کافی، کار کارشناسی درست و... وجود ندارد قطعاً نمی‌توانیم موفق هم عمل کنیم لذا امیدواریم که در دولت حجت‌الاسلام رئیسی بتوانیم شاهد شکوفایی گردشگری تاریخی استان باشیم.

در نهایت باید دید که چه برنامه‌ای برای بهره برداری از ابنیه تاریخی به خصوص خانه‌های تاریخی استان سمنان می‌شود فقط کافی است بدانیم که بین 15 تا 18 میلیون زائر رضوی در طول سال از استان سمنان تردد می‌کند در شش روز منتهی به سوم فروردین ماه نزدیک به پنج میلیون تردد خودرو در استان ثبت شده و این نشان می‌دهد که این استان در زمینه گردشگر مشکلی ندارد بلکه نمی‌تواند این گردشگران عبوری را به مقاصد و داشته‌های گردشگری سوق دهد تا شاهد افزایش ماندگاری مسافران باشیم و بتوانیم سمنان را به مثابه یک مقصد و نه یک معبر معرفی کنیم.