خاورمیانه در آستانه جنگ گسترده‌تر است؟

کشورهای همسایه چگونه تحت‌تاثیر جنگ غزه قرار گرفته‌اند؟ از میان همسایگان اسرائیل، لبنان بیشترین تاثیر نامطلوب را از درگیری فزاینده داشته است. ترور العاروری - در قلب حومه جنوبی بیروت که تحت کنترل حزب‌الله است - پایتخت لبنان را برای اولین بار از زمان آغاز خصومت‌ها در اکتبر وارد درگیری کرده و نگرانی از تشدید بالقوه تنش‌ها را افزایش داده است. مقامات دولت لبنان، اسرائیل را به کلید زدن مرحله جدید و خطرناک در درگیری متهم کرده‌اند. با این حال، به‌رغم این ترس ها، حزب الله همچنان علاقه خود را برای اجتناب از جنگ تمام عیار با اسرائیل نشان می‌دهد.

در سخنرانی 3 ژانویه درست پس از ترور العاروری؛ حسن نصرالله رهبر حزب الله قول داد که به این ترور پاسخ دهد، اما تاکنون واکنش حزب الله بیشتر نمادین بوده است. اسرائیل نیز با حمله به اهدافی در جنوب لبنان، هفت تن از مبارزان حزب‌الله از جمله یک فرمانده ارشد را ترور کرده است. در واقع، تا به امروز، خصومت ها بین لبنان و اسرائیل یک درگیری با شدت کم باقی مانده است که عمدتا به مناطق مرزی محدود شده است. با این حال، این درگیری بدون عواقب نبوده است. تخمین زده می‌شود که 175 لبنانی از جمله 20 غیرنظامی جان باخته‌اند، اما حزب‌الله گفته که نزدیک به 130 تن از مبارزانش جان باخته‌اند. در اسرائیل، 15 نفرکشته شده‌اند که 9 نفر از آنها از نیروهای نظامی بودند. این جنگ همچنین باعث آوارگی قابل‌توجه غیرنظامیان در دو طرف مرز شده است. در اسرائیل، حدود 80هزار غیرنظامی مجبور به ترک مناطق شمال شده‌اند (علاوه بر بیش از 100هزار آواره از مناطق هم‌مرز با غزه)، در حالی که تخمین زده می‌شود که 75هزار لبنانی از جنوب لبنان آواره شده‌اند.

با وجود این‌، نگرانی‌ها مبنی بر اینکه یک نزاع بزرگ‌تر لبنان را درگیر خود کند، همچنان وجود دارد. مقامات اسرائیلی ناامیدی فزاینده‌ای را از وضعیت شمال ابراز کرده و تاکید کرده‌اند که این وضعیت به طور فزاینده‌ای غیرقابل دفاع است. بنا بر گزارش ها، اسرائیل از حزب الله می خواهد که نیروهایش را در شش مایلی شمال مرز به عنوان شرطی که به غیرنظامیان اسرائیلی اجازه می‌دهد به خانه های خود بازگردند، منتقل کند. یوآو گالانت هشدار داد: «ما راه حل و فصل دیپلماتیک توافق‌شده را ترجیح می‌دهیم، اما به نقطه‌ای نزدیک می‌شویم که ساعت شنی واژگون شود.» در روزهای اولیه پس از حمله حماس در 7 اکتبر، اسرائیل در نظر داشت که یک ضربه پیشگیرانه علیه حزب‌الله انجام دهد اما از سوی رئیس‌جمهور بایدن و مقامات ارشد دولت ایالات متحده منصرف شد.

احتمال وقوع یک جنگ بزرگ‌تر در خاورمیانه چقدر است؟

خاورمیانه درگیر تنش‌های بی‌سابقه‌ای است که در بازه اخیر سابقه نداشته است. در سراسر منطقه، کانون‌های اشتعال اصلی می‌تواند جنگ گسترده‌تری را در خاورمیانه برانگیزد. علاوه بر پویایی درگیری بین اسرائیل و لبنان، دریای سرخ، عراق و سوریه همگی به عرصه های رویارویی سرریز از غزه تبدیل شده اند. یک جهش خشونت‌آمیز در هر یک از این کانون‌های داغ می‌تواند به سرعت به یک رویارویی گسترده‌تر تبدیل شود.

دریای سرخ

از اواخر اکتبر، ارتش یمن حملات موشکی و پهپادی متعددی را به کشتی های تجاری در دریای سرخ صورت داده و همچنین موشک های بالستیک را به سمت اسرائیل هدف‌گیری کرده است. از اواخر نوامبر، یمنی‌ها 25 بار به کشتی ها در دریای سرخ حمله کرده‌اند، از جمله در 3 ژانویه که اولین استفاده از یک پهپاد دریایی بدون سرنشین در دستور کار قرار گرفت. تا به امروز، یمنی‌ها در برابر فشارهای بین‌المللی غیرقابل نفوذ به نظر می رسند و از توجه گسترده جهانی سود و در عین حال از مزایای داخلی نیز از طریق افزایش حمایت مردمی بهره می برند.

تشدید درگیری‌ها به‌رغم تلاش‌های فشرده به رهبری ایالات متحده برای جلوگیری از حملات ارتش یمن و تضمین حمل‌ونقل ایمن صورت می‌گیرد. درست قبل از حمله 3ژانویه، ایالات متحده و 12 کشور متحد، تهدید کردند که در صورت ادامه حملات، علیه ارتش یمن اقدام نظامی هدفمند خواهند کرد. 18 دسامبر، ارتش ایالات متحده ایجاد عملیات نگهبان سعادت را اعلام کرد، یک تلاش چند‌ملیتی که برای محافظت از کشتی‌های تجاری در دریای سرخ طراحی شده که 30‌درصد از کشتی‌های کانتینری جهان از آن عبور می‌کنند.

به رغم این تلاش ها، غول کشتیرانی مرسک تصمیم گرفت تا پس از حمله 31 دسامبر به یکی از کشتی های خود، تمام حمل ونقل های دریای سرخ را تا اطلاع ثانوی متوقف کند. این شرکت به مشتریان خود هشدار داده است که انتظار اختلالات قابل‌توجهی را داشته باشند و تحلیلگران انتظار دارند افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل می‌تواند بر فشارهای تورمی جهانی بیفزاید.

عراق

در یک حمله نادر هواپیمای بدون سرنشین به بغداد، نیروهای نظامی ایالات متحده در 4 ژانویه، رهبر حرکت النجبا، یک گروه شبه‌نظامی که گفته می‌شود مورد حمایت ایران است را که مسوول هدف قرار دادن نیروهای آمریکایی در عراق بود ترور کردند. سخنگوی پنتاگون این حمله را «ضروری و متناسب» خواند و اشاره کرد که این فرمانده در حملات علیه پرسنل آمریکایی دست داشته است. گروه های شبه نظامی مختلف تحت حمایت ایران از ماه اکتبر به این سو بیش از 120 بار به اهداف ایالات متحده در عراق و سوریه حمله کرده‌اند، از جمله چند حمله در ماه دسامبر درست قبل از حمله ایالات متحده. بیشتر حملات به اهداف نظامی بوده، اما اوایل دسامبر، سفارت ایالات متحده در بغداد با هفت گلوله خمپاره مورد اصابت قرار گرفت که تشدید خطرناک دیگری را نشان داد.

طی چند هفته گذشته، ایالات متحده به طور ناموفق تلاش کرده تا از حملات شبه‌نظامیان به اهداف ایالات متحده جلوگیری کند. با هدف قرار دادن مستقیم یک رهبر شبه‌نظامیان، ارتش ایالات متحده به احتمال زیاد امیدوار است که بازدارندگی را بدون ایجاد تشدید بزرگ‌تر، بازیابی کند. حمله 4 ژانویه ایالات متحده باعث واکنش خشمگینانه دولت عراق شد که به شدت این حمله را محکوم کرد. فشارها بر دولت عراق برای اخراج 2500 نیروی آمریکایی مستقر در عراق افزایش یافته است. نیروهای ایالات متحده برای تلاش‌های این کشور برای مقابله با داعش، چه در عراق و چه در سوریه، ضروری هستند.

سوریه

از 7 اکتبر، اسرائیل حملات خود را به سوریه و اهداف مرتبط با ایران در این کشور تشدید کرده است. اسرائیل همچنین مورد حملات فزاینده‌ای قرار گرفته است، به‌ویژه از سمت جولان سوریه. حداقل دو بار از 7 اکتبر حملات هوایی اسرائیل فرودگاه دمشق را غیرفعال کرده که آخرین آن اواخر نوامبر بود. مهم‌تر از آن، اسرائیل با حمله هوایی به یک محله شیعه‌نشین در دمشق یک ژنرال ارشد ایرانی را در 25 دسامبر ترور کرد. در واکنش به حمله 25 دسامبر، ایران قول انتقام از اسرائیل را داد. حملات اسرائیل در پس‌زمینه تشدید جنگ سایه بین اسرائیل و ایران انجام می‌شود که بیشتر آن در سوریه است.

حمله داعش و دیگر گروه‌های تروریستی در کرمان و ایران، یادآوری قوی است مبنی بر اینکه گروه های تروریستی غیردولتی ثبات در منطقه را تهدید می‌کنند. داعش و سایر گروه های تروریستی به سوءاستفاده از آسیب پذیری ها در محیطی که از قبل مملو از تنش است، ادامه خواهند داد و نقاط ضعف و اهداف فرصت‌جویانه را جست‌وجو می‌کنند. چنین حملاتی همچنین به اشتباه در محاسبه و تشدید ناخواسته تنش‌ها می‌افزاید. در غبار ابهامی که در ابتدا حملات را احاطه کرده بود، برخی از مقامات ایرانی، اسرائیل را به این حمله متهم کردند و این نگرانی را تشدید کرد که جنگ غزه در حال گسترش به یک انفجار منطقه‌ای است.

ایالات متحده برای جلوگیری از سرریز مناقشه غزه چه می‌کند؟

ایالات متحده نگرانی‌های فزاینده‌ای را در مورد تشدید خشونت‌ها در سراسر خاورمیانه ابراز کرده است. پس از افزایش اخیر خشونت‌ها، استراتژی ایالات متحده بر اهرم‌سازی از دیپلماسی سطح بالا و افزایش تعامل نظامی برای جلوگیری از تشدید بیشتر و بازگرداندن ثبات به منطقه متمرکز بوده است. سیاستگذاران ایالات متحده به دنبال ایجاد تعادل ظریف بین اقدامات محرک با هدف جلوگیری از حملات بیشتر و تلاش‌های دیپلماتیک فشرده برای جلوگیری از گسترش بیشتر درگیری غزه هستند.

در حالت ایده آل، دیپلماسی موثر فرصت هایی را برای تنش زدایی ایجاد می‌کند. طی هفته گذشته، دیپلمات‌های ارشد آمریکایی برای این منظور به منطقه سفر کرده‌اند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، سفری چند روزه به منطقه را آغاز کرد و به دنبال افزایش کمک های بشردوستانه به غزه، به حداقل رساندن تلفات غیرنظامیان فلسطینی و پیشرفت در بحران مبادله گروگان ها بود. آموس هوخشتاین فرستاده ویژه ایالات متحده در تلاشی تشدید شده برای کاهش تنش های فرامرزی و حتی هموار کردن راه برای مذاکره برای حل اختلاف مرزی به لبنان و اسرائیل سفر کرد. در شرایط کنونی، چنین مذاکراتی برای تعیین مرزهای زمینی در بهترین حالت یک چشم‌انداز دور است. در سراسر نقاط بحرانی منطقه، چالش این خواهد بود که آیا دیپلماسی می‌تواند بر مناقشات متعددی که منطقه را عمیق تر به درگیری کشانده است، غلبه کند یا خیر.

• بازی سه‌سر بُرد برای تهران، ریاض، واشنگتن
• ادعاهای فرمانده سنتکام علیه ایران
• یمن روی موج محبوبیت منطقه‌ای
• پیامدهای اقتصادی جنگ غزه
• شکست ژئوپلیتیک آمریکا