خودروهای پرمصرف، متهمان اصلی ناترازی بنزین
کیفیت پایین خودروهای تولید داخل، یکی از مواردی است که درباره مصرف بی‌رویه سوخت مطرح می‌شود. برخی کارشناسان به‌صراحت این‌گونه عنوان می‌کنند که کیفیت پایین خودروهای تولید داخل به‌واسطه مصرف بالای سوختی که دارند، عاملی مهم در بروز ناترازی بنزین است.
کیفیت پایین خودروهای تولید داخل، یکی از مواردی است که درباره مصرف بی‌رویه سوخت مطرح می‌شود. برخی کارشناسان به‌صراحت این‌گونه عنوان می‌کنند که کیفیت پایین خودروهای تولید داخل به‌واسطه مصرف بالای سوختی که دارند، عاملی مهم در بروز ناترازی بنزین است. واقعیت این است که خودروهای پرتردد موجود، 2.5 برابر استاندارد جهانی بنزین مصرف می‌کنند و تأمین سوخت آنها هزینه‌های هنگفتی به کشور تحمیل کرده است. در این میان، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با تاکید بر روند رو به رشد مصرف سوخت خودروها، افزایش کیفیت خودروها را ضروری دانسته است. رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی تهران نیز در آخرین اظهارنظر، کیفیت پایین خودروها را عاملی مهم در مصرف بیش‌ازحد بنزین و بروز ناترازی بنزین در کشور معرفی کرده است. البته تنها مقصران ناترازی بنزین در شرایط کنونی خودروهای بی‌کیفیت و پرمصرف ساخت داخل نیستند و کارشناسان عوامل گوناگونی را در بروز ناترازی بنزین موثر می‌دانند و به مواردی مانند از رده خارج نشدن خودروهای فرسوده، توسعه ناکافی ظرفیت پالایشگاهی کشور و افزایش ترددها، عدم‌تمرکز بر افزایش ظرفیت و تنوع سبد سوختی کشور اشاره می‌کنند. صمت به همین بهانه نظر کارشناسان حوزه خودرو را در این زمینه جویا شده که در ادامه می‌آید.
فرهنگ کیفیت ایجاد کنیم
آرش راهبر، کارشناس حوزه خودرو درباره دلایل افزایش مصرف بنزین و بروز ناترازی در این بخش که بخشی از آن را مربوط به تردد خودروهای بی‌کیفیت تولید داخل می‌دانند به صمت اظهار کرد: در ابتدای امر باید به این موضوع اشاره کنم که مسئولان و متولیان بخش‌های گوناگون اغلب در جایگاهی که هستند و براساس موقعیتی که در آن قرار دارند، اظهارنظر می‌کنند و متاسفانه نگاه کلان و همه‌جانبه به موضوعاتی که مطرح می‌کنند، ندارند. این واقعیت که کیفیت پایین خودروهای تولید داخل، عاملی مهم در افزایش مصرف سوخت در کشورمان به‌شمار می‌رود، غیرقابل انکار است. خودروهایی که در سطح کشور مورداستفاده قرار می‌گیرند، اغلب قدیمی هستند و درحالی‌که خودروها در جهان با استانداردهای 2023 تولید می‌شوند، ما درگیر تولید خودروهای بعضا پرفروشی هستیم که در بهترین حالت با فناوری 1998 ساخته و عرضه می‌شوند. خودروهای پر فروشی مانند پژو 206 و زیرمجموعه‌های آن، پژوه 405، سمند و... از این دسته هستند که به طبع معیار قضاوت ما درباره این خودروها به وضعیت فناوری 30 سال قبل برمی‌گردد. شاید 30 سال قبل این خودروها به‌عنوان خودروهای کم‌مصرف مطرح بودند، اما با فناوری‌های کنونی و پیشرفت‌هایی که در این بخش شاهد آنها بوده‌ایم، مصرف سوخت این خودروها در حال حاضر بسیار زیاد و غیراستاندارد است. راهبر با اشاره به دلایلی که در تولید خودرو روی فناوری‌های 30 سال قبل متوقف شده‌ایم، گفت: در حال حاضر در صنعت خودرو به دلایل اقتصادی و افزایش هزینه‌ها نمی‌توانیم محصولات خودرویی‌مان را براساس فناوری‌ها و استانداردهای روز جهانی تولید کنیم. تولیدکننده اگر بخواهد از فناوری‌های جدید برای تولید خودرو استفاده کنند، قطعا قیمت‌تمام‌شده محصولاتش بسیار بالا خواهد رفت و از آنجا که به‌دلایل اقتصادی با کاهش قدرت خرید افراد جامعه روبه‌رو هستیم که در شرایط کنونی توان خرید خودروهایی با قیمت بالا را ندارند، به طبع بازار دچار نوسان خواهد شد. در حال حاضر، بسیاری از مردم توان خرید پراید را هم ندارند و آن را خودرویی گران می‌دانند.
کیفیت موضوعی فرهنگی است
کارشناس حوزه خودرو در پاسخ به این پرسش که چرا در بحث تولید باکیفیت خودرو بعد از سال‌ها تلاش در این صنعت همچنان وضعیت مناسبی نداریم، گفت: معتقدم کیفیت در جهان موضوعی فرهنگی است و به‌نوعی باید فرهنگ کیفیت حاکم باشد تا متاثر از آن تولیدات ما به سمت بهتر شدن حرکت کنند. ما حتی مصرف‌کنندگان باکیفیتی هم نیستیم و متولیان و مدیران ما در صنعت خودرو هم باکیفیت انتخاب نشده‌اند. در این شرایط چگونه انتظار داریم خودروساز به سمت ارتقای دائمی کیفیت محصولاتش حرکت کند و کیفیت برای او در اولویت باشد. بدون امکانات و محیط باتفکر باکیفیت نمی‌توانیم انتظار محصول باکیفیت داشته باشیم. در این چارچوب، ساده‌ترین راهکار این است که مصرف‌کننده‌های باکیفیتی باشیم؛ یعنی در شرایط اقتصادی خوبی باشیم و نقدینگی در اختیار داشته باشیم و اقدام به واردات خودروهای باکیفیت کنیم تا مصرف سوخت بنزین کاهش یابد.
البته ناگفته نماند کیفیت بنزینی که تولید می‌کنیم نیز مناسب نیست و یکی از دلایل این موضوع به وجود تحریم‌ها برمی‌گردد؛ اینکه سوخت باکیفیت تولید کنیم، اما به‌واسطه تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی امکان صادرات آن را نداشته باشیم، متحمل ضرر و زیان خواهیم شد، پس براساس منطق اقتصادی باید هزینه تولیدتمان را افزایش ندهیم؛ چراکه تولید بنزین گران در این شرایط یعنی زیان بیشتر و خطر رسیدن به ورطه ورشکستی. معادله تولید، فروش و صادرات در کشور ما همواره معادله‌ای در ابهام بوده و تاکنون نتوانسته‌ایم آن را حل کنیم.
عدم‌رقابت‌پذیری
راهبر با اشاره به اینکه در این زنجیره، کیفیت قطعات هم برای تولید خودرو باکیفیت عنصر مهمی است، اظهار کرد: قطعه‌سازی آخر داستان تولید خودرو باکیفیت است. به‌گفته تولیدکنندگان این بخش، صنعت قطعه، وضعیت مالی مناسبی ندارد. البته در حالی که تعداد قطعه‌سازان ما بسیار زیاد است و همه این‌گونه عنوان می‌کنند که شرایط مناسبی ندارند و رو به ورشکستگی می‌روند، همچنان ادامه فعالیت می‌دهند. مثل انتشاراتی‌ها که با وجود تعداد زیادشان در کشور، سرانه مطالعه بسیار کمی داریم، اما همه آنها هم فعالیت دارند و پشت پرده این داستان مشخص نیست.
وی افزود: لازمه تولید قطعه باکیفیت، دسترسی داشتن به دانش فنی و فناوری روز است تا بتوانیم محصولات باکیفیت و قابل رقابتی تولید و به عرصه صادرات ورود کنیم. وقتی وارد بازارهای جهانی شویم و محصولات صادرات‌محور تولید کنیم، رقابت معنا می‌یابد و تولیدکننده در راستای ارتقای کیفیت محصولاتش برای افزایش میزان رقابت‌پذیری و به طبع کسب سهم بیشتری از بازار، انگیزه پیدا می‌کند.
کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: تا زمانی که در صنعت خودرو و قطعه وضعیت انحصاری حاکم است و با دنیا در ارتباط نیستیم و هر کسی هر چه می‌تواند تولید می‌کند و خریدار هم دارد، این چرخه معیوب ادامه‌دار و ارتقای کیفیت بی‌معنا خواهد شد.
راهبر در پایان گفت: برای خروج از چرخه معیوبی که سال‌هاست برای تولید بی‌کیفیت خودرو شکل گرفته باید در گام نخست روی ایجاد فرهنگ کیفیت کار کنیم. باید به مدیران، مصرف‌کنندگان و جامعه باکیفیتی تبدیل شویم که تنها خواستار محصولات باکیفیت هستند. البته همزمان با ادامه و رشد تولید باید این فرهنگ ایجاد شود. ضمن اینکه مشکلات ما به ظاهر ساده است، اما ریشه‌های عمیقی دارند و از ابعاد گوناگون باید بررسی و براساس همان، راهکار داده شود که موانع برطرف شوند و بتوانیم به نقطه مطلوب برسیم. در کل برای رسیدن به نقطه مطلوب هم باید تلاش زیادی صرف کنیم و مسیر طولانی در پیش داریم.
خودروهای پرمصرف و فرسوده
محمدحسین پروانه، صاحب‌نظر حوزه خودرو نیز درباره کیفیت پایین خودروهای تولید داخل و میزان مصرف بنزین به صمت اظهار کرد: از لحاظ فنی خودروهای ایرانی تولید داخل در مصرف سوخت برون‌شهری مصرف بالایی ندارند و ایراد اصلی در مصرف درون‌شهری و در مواقع ترافیک شهری است که مصرف به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. به‌طور مثال، خودروهایی که دارای موتور xu7 هستند مانند پژو پارس یا پژو 405 دارای مصرف سوخت شهری 14 لیتر در هر صد کیلومتر هستند، درحالی‌که خودروهای امروزی در سطح جهانی مصرف سوخت شهری آنها در تهران حدود 7 لیتر در هر صد کیلومتر است که این عدد ممکن است به 6.5 لیتر در هر صد کیلومتر هم برسد؛ یعنی مصرف سوخت شهری خودروهای داخلی دو برابر استاندارد جهانی برآورد می‌شود. از سوی دیگر، خودروهای خارجی مونتاژشده در کشور هم وضعیت مناسبی ندارند و به دلایل گوناگون مصرف سوخت این خودروها نیز بالاست. البته عامل اصلی ناترازی انرژی فقط کیفیت پایین موتور خودروهای ایرانی نیست؛ بلکه عدم‌اسقاط خودروهای فرسوده نیز تاثیر بسیار قابل‌توجهی در افزایش مصرف بنزین دارد. اگر سالانه یک‌میلیون خودرو اسقاط و فقط با خودروهای صفر تولید داخل جایگزین شود، روزانه حدود 3 میلیون لیتر در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌شود که به‌معنای عدم‌نیاز به واردات بنزین و تراز شدن مصرف و تولید آن است. اگر طرح اسقاط خودروهای فرسوده طی چند سال دنبال شده و سالانه یک‌میلیون خودرو اسقاط شود، نه‌تنها کشور از واردات بی‌نیاز می‌شود؛ بلکه شاهد مازاد تولید و بازگشت توان صادراتی آن هم خواهیم بود.
پروانه درباره رویکردی که در نهایت بخشی از مشکلات ما در این بخش را کاهش خواهد داد، گفت: درباره مصرف سوخت خودروهای داخلی و کیفیت این خودروها باید گفت که اگر صنعت خودرو اقدام به واردات فناوری و خط تولید موتور جدید کند، به‌راحتی می‌تواند این مشکل را برطرف کند. همین حالا کیفیت موتور جدید سه سیلندر شرکت ایپکو که مراحل پایانی خود را می‌گذراند در حد استانداردهای جهانی است، منتهی به‌دلیل زیان شرکت مادر یعنی ایران خودرو و عدم‌توان سرمایه‌گذاری، پروژه به کندی پیشرفت می‌کند و بیم شکست پروژه هم وجود دارد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود وزارت نفت به جهت ذی‌نفعی در بهینه‌سازی مصرف سوخت، در پروژه تولید موتور سرمایه‌گذاری کند. پیش‌بینی می‌شود مصرف شهری این موتور حدود 6.5 لیتر در هر صد کیلومتر باشد. در این میان حتی سرمایه‌گذاری برای واردات فناوری موتور جدید نیز اقدام مهمی است.
وی ادامه داد: از مشکلات اصلی صنعت خودرو این است که این صنعت به‌دلیل مداخله دولت، زیانده شده و در این شرایط نه‌تنها توان ارتقا و رشد خود را از دست داده، بلکه با تداوم زیان در حال از دست دادن توان حفظ وضع موجود است. دولت باید متوجه باشد که سیاست‌گذاری یک صنعت به‌معنای مداخله در امور داخلی آن و قیمت‌گذاری روی محصولات آن نیست. هر چند گفتن این موضوع راحت است، اما واقعیت این است که فهم و اجرای آن مشکل است.
کارشناس حوزه خودرو در پاسخ به این پرسش که صنعت قطعه چقدر می‌تواند در این وضعیت تاثیرگذار باشد، اظهار کرد: وضعیت کشور در صنعت قطعه خوب است، منتهی شرکت‌های مادر به‌دلیل زیان‌آوری و سیاست‌گذاری‌های نامناسب دولت سبب عدم‌ایجاد انگیزه در صنعت قطعه شده‌اند. درحالی‌که قطعه‌سازان ما توان صادراتی دارند به‌دلایل گوناگون زیرساختی مانند ناهماهنگی نظام استانداردهای کشور با کشور مقصد صادراتی و دلایل دیگر، موقعیت‌های صادراتی از عمده قطعه‌سازان سلب شده است. مثال روشن آن، صادرات قطعه به روسیه است که متأسفانه چون اقدامات زیرساختی مناسبی برای ورود قطعه‌سازان به این عرصه وجود ندارد، عملا نمی‌توان از این موقعیت بهره‌ای برد.
پروانه در پایان خاطرنشان کرد: باید صنعت را به سمت توسعه صادرات و تولید صادرات‌محور سوق داد و هرگونه سیاست ضدصادراتی کنار گذاشته شود. لازم است تولید خودروهای بی‌کیفیت کنار گذاشته شوند که در حال حاضر به‌دلیل مداخله دولت و اهمیت بازار خودرو، این اتفاق به سختی ممکن است رخ دهد. شاهد این روند اشتباه، تولید خودرو بی‌کیفیت و ناایمن پژو پارس است که پس از سال‌ها تصمیم گرفته شده تا انتهای امسال کنار گذاشته شود. به وضوح مشخص است که این خودرو ظرفیت صادرات ندارد و باید با خودروهای جدیدتر جایگزین شود.
سخن پایانی
به اعتقاد کارشناسان معضل ناترازی بنزین یک راه‌حل ندارد و چندین راه‌حل باید برای این موضوع در کنار هم قرار بگیرند و هرکدام سهمی در کاهش مصرف بنزین داشته باشند تا در نهایت به وضعیت باثبات و استانداردی برسیم. با این حال، افزایش کیفیت خودروها و بنزین مصرفی از جمله مهم‌ترین راهکارهای است که باید به‌طور جدی در دستور کار قرار بگیرد تا بتوانیم از بحران ناترازی نگران‌کننده بنزین که ما را از صادرکننده به واردکننده این سوخت تبدیل کرده، رهایی یابیم. گام نهادن در مسیر رفع این مشکل، دستاوردها و پیامدهای مثبت دیگری مانند کاهش آلودگی هوا را به‌دنبال دارد که به‌واسطه دامنه فراگیری و اهمیتی که دارد باید در اولویت قرار گیرد.