داغ قطر بر دل ما!

عصر ایران؛ سجاد بهزادی - (دانش آموخته دکتری جامعه شناسی سیاسی)

قطر کشوری کوچک به اندازه کوچک ترین استان ایران است. قطر می خواهد بزرگ ترین رویداد ورزشی جهان، یعنی جام جهانی فوتبال را برگزاری و مدیریت کند. قطر در مدت چهار سال هفت استادیوم، هتل و نمازخانه، شهر و بندر جدید، مترو و فرودگاه و... ساخته است تا میزبان جام جهانی 2022 فوتبال باشد. بودجه‌ای که قطری‌ها برای احداث این بناهای عمرانی هزینه کرده‌اند، بالغ بر 200 میلیارد دلار بوده است. زمانی که ما ساخت دهکده المپیک و مجموعه ورزشی آزادی تهران برای برگزار کردن بازی‌های آسیایی 1974 را به سرانجام رساندیم و تمامی امکانات و سالن های ورزشی مورد نیاز را نیز در این مجموعه ساختیم، کشور قطر تازه استقلال یافته بود. این کشور در سوم سپتامبر 1973 (از انگلستان) مستقل شد.

قطر کشوری که به اندازه کوچک‌ترین استان ایران یعنی قم است. این کشور حالا یکی از سه بازیگر بزرگ بازار گاز جهان شده است و یک پنجم گاز دنیا را تامین می‌کند. بلومبرگ پیش‌بینی کرده است که درآمد قطر از صادرات گاز امسال به 114 میلیارد دلار برسد و به زودی آمریکا را پشت سر گذاشته و اصلی‌ترین مالک شیرفلکه گاز جهان شود. زمانی که بزرگ ترین پالایشگاه گازی خاورمیانه در شهرستان جم استان بوشهر به بهره برداری رسید، هنوز مخزن مشترک پارس جنوبی کشف نشده بود که منفعت عظیم آن به سمت قطر سراشیب شود. قطر کشوری کوچک به اندازه کوچک ترین استان ایران است. قطر میزبان بزرگ ترین ابرقدرت جهان یعنی آمریکا شد تا در مورد پرونده اتمی ایران گفتگو شود. [...] قطر کشوری کوچک به اندازه کوچک ترین استان ایران است. فرودگاه بین‌المللی دوحه بسیار مجهز و مدرن است. این فرودگاه که در سال 2014 افتتاح شد، اکنون توانسته به یکی از بهترین فرودگاه‌های جهان تبدیل شود. این فرودگاه می‌تواند در سال 50 میلیون نفر مسافر را جابه‌جا کند. در سال 2016 این فرودگاه میزبان 37 میلیون مسافر بوده است به همین دلیل در این سال پررفت و آمدترین فرودگاه جهان شناخته شد. زمانی که شرکت هواپیمایی ایران (هما) تاسیس شد در کل خاورمیانه چندان فرودگاه مجهزی وجود نداشت و شرکت هواپیمایی ایران قدیمی‌ترین خط هوایی خاورمیانه محسوب می‌گردد. مقایسه تطبیقی کشورها یکی از مهم ترین شاخص های توسعه را بروز می دهد و جوامع جایگاه خود را در توسعه بیشتر خواهند شناخت. بنظر می رسد هر چقدر این مقایسه میان دو کشور ایران وقطر انجام می شود تنها داغ ما تازه تر خواهد شد. ما در مقایسه تطبیقی با دیگر همسایه ها نیز وضعیت خوبی نداریم. بعنوان مثال در حوزه انرژی که ایران همیشه در جهان حرف برای گفتن داشته است به دلیل نوع حکمرانی، ناکارآمدی و تحریم ها، فاصله عمیق و معناداری با همسایگان خود داریم. بر اساس آمارهای منتشر شده: وزارت انرژی عراق اعلام کرده درآمد ماهانه این کشور از صادرات نفت به 11 میلیارد دلار رسیده و موج سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی به سمت این کشور سرازیر شده است. از توتال فرانسه تا چین. به گزارش رویترز، عراقی‌ها حالا برای برقراری توازن سرمایه‌گذاری در کشورشان 3 پیشنهاد قرارداد چینی‌ها را رد کرده‌اند. عربستان پارسال از نفت درآمد خیره‌کننده‌ی 205 میلیارد دلاری را داشته و امسال نه تنها دچار مازاد بودجه شده، که به راحتی جای نفت روسیه را در بازار اروپا پر کرده. به گزارش بلومبرگ عربستان حالا به مشتریان آسیایی خود دست رد زده و به دنبال ایجاد اهرم قدرت در بازار نفت اروپاست. امارات دیگر نیازی به نفت ندارد! این کشور سالانه حدود 70 تا 80 میلیارد دلار از بنادر و صنعت هوایی پیشرفته، تجارت دریایی و گردشگران خود درآمد دارد. آن‌ها همچنین اقتصاد دیجیتال خود را توسعه داده‌اند و کارشناسان می‌گویند به زودی سنگاپور خاورمیانه می‌شود. امارات 70 درصد درآمد نفتی خود را در صندوق توسعه کشورش سرمایه‌گذاری می‌کند و این در حالی است که بسیاری از کشورهای نفتی حدود 30 درصد درآمدشان را می توانند به صندوق توسعه ببرند.

آمارهای آمده شده در این یادداشت نشان می دهد که ما از آن روزهای رویایی استخراج و صادرات نفت فاصله گرفتیم و اگر هم به صورت غیر رسمی نفتی صادر می شود، اثر آن در رفاه و توسعه کشور چندان نمایان نیست. دنیا هم گویی نمی خواهد منافع خود را با منافع کشور ما پیوند بزند و ما همچنان در صدر کشورهای منزوی شده جهان قرار داریم.

دنیا به خاطر جنگ روسیه و اکراین یک دل نگرانی بزرگی در حوزه انرژی دارد اما غرب حاضر هست برای رفع این نگرانی به دامان کشورهای عربی بیفتد اما شیرهای نفت ایران همچنان بسته بماند. واقعا چرا جهان نفت ما را نمی خواهد؟ به تازگی دیوید فاریس، دانشیار دانشگاه روزولت با انتشار یادداشتی در نیوزویک با عنوان «نرو جو! سعودی های مستبد را فراموش کن، شیرهای نفت ایران را باز کن» به سفر آمریکا در اواسط ماه جولای به عربستان و دیدار با حکام این کشور و ارتباط آن با احیای برجام پرداخته است. مردم ما توسعه کشورهای پیرامون خود را می بینند و در داغ توسعه نیافتگی سرزمین خود به ماتم می نشینند و آزار می بینند. قطر و دیگر کشورهای توسعه یافته چه راههای رفته و یا نرفته ای دارد که می تواند برای حکم رانی ما الگو باشد؟

یک: باور به مقایسه تطبیقی به مثابه یک امر توسعه در مقایسه تطبیقی خود با جهان واقع گرا باشیم و بر اساس منافع خود برنامه ریزی کنیم. درک درستی از نسبت خود با بسیاری از پدیده ها داشته باشیم و سپس دست به ابتکار عمل بزنیم.

به قول محسن رنانی پژوهشگر توسعه، اگر ما در مقایسه تطبیقی و حس نسبت با پدیده ها و یا دیگر کشورها دچار خطا شویم نمی توانیم کاری از پیش ببریم."کشوری که جمعیتش یک‌چهارم جمعیت آمریکا، مساحتش یک‌ششم مساحت آمریکا، اقتصادش یک‌چهلم اقتصاد آمریکا، ماهواره‌های نظامی‌اش یک‌شصتم ماهواره‌های نظامی آمریکا، بودجه نظامی‌اش یک‌صدم بودجه نظامی آمریکا و تعداد هواپیماهای بدون سرنشینش یک‌هشتصدم آمریکاست، با چه منطقی می‌خواهد در قدرت سیاسی و نظامی با آمریکا هماوردی کند؟ می‌بینید؟ هنوز گرفتار همان خطا در حس نسبت هستیم."

دو: باور به اصلاح گری و داشتن شجاعت در پذیرفتن یک امر تازه جهان روزانه در حال تغییر است اما بسیاری از نسخه های توسعه و الگوی حکم رانی ما همچنان کهنه مانده است. قطر و امارات هم می توانستند به جای داشتن بزرگ ترین خط هوایی جهان و پذیرش روزانه صدها پرواز خارجی، ایدئولوگ محور باشند و با دنیای بیرون سرشاخ باشند. اما دست به اصلاح گری زدند و امروز می بینیم عربستان که تا دیروز بعنوان یک کشور متحجر و بنیاد گرا شناخته می شد، امور اجتماعی و سیاسی خود را با شجاعت تغییر می دهد.

سه: ظرفیت سازی و شکل گیری دولت با کیفیت رابطه "دولت و توسعه" و رابطه "جامعه و توسعه" همواره در جهان مورد اعتناء بوده است. گاهی یک دولت کوچک با داشتن ساختاری با کیفیت، آنچنان ظرفیت سازی می کند که دولت های بزرگ از چنین ساختاری برخوردار نیستند. قطر در همسایه ما و نروژ در دور دست ما از جمله این کشورها هستند. مدتی است سیستم ها به جای سلیقه ها در قطر آغاز به کار کرده است و این سیستم در معادلات جهانی تاثیر گذار است.

شاید گفته شود که معیارها و مولفه های عینی کشور قطر، مانند وسعت و جمعیت برای این کشور آسیب زاست، اما ادراک رهبران آن برای تعامل با جهان، چنان ظرفیت سازی ایجاد کرده که در سیاست خارجی آن به روشنی قابل لمس است.

دولت مردان این کشور تلاش می کنند با استفاده از کارآمدی و منابع اقتصادی که در اختیارشان است و خلق یک قدرت نرم؛ تصویری بزرگ تر از یک دولت کوچک در جهان از خود نشان دهند.

ببینید | لحظه سقوط تابلوی تبلیغات روی سر رهگذری در تهران

ببینید | پروانه برگ خوار به جان بلوط‌ها افتاد / زاگرس در آستانه فروپاشی