درد جهانی نان / ناامنی غذایی به روایت اندیشکده‌های غربی
تهران - ایرنا - ناامنی‌های مختلفی می‌تواند به تهدید امنیت غذایی در جهان منجر شود؛ نمونه بارز آن در جنگ روسیه و اوکراین مشهود است. در این جنگ، منابع غذایی بسیاری به خطر افتاد و ناامنی غذایی همگانی شد.
جنگ همواره با ناامنی همراه بوده است. ناامنی‌های مختلف که می‌تواند به تهدید امنیت غذایی در جهان منجر شود. نمونه بارز آن در جنگ روسیه و اوکراین مشهود است. در این جنگ، منابع غذایی بسیاری به خطر افتاد و ناامنی غذایی همگانی شد. برخی از کشورهای واردکننده غلات، آسیب بیشتری دیدند؛ به ویژه کشورهایی که متکی به واردات گندم بودند زیرا روسیه و اوکراین از بزرگترین کشورهای صادرکننده گندم هستند. مجله «نیچر» در گزارشی نوشت: اوکراین و روسیه نزدیک به یک‌سوم جو و یک‌سوم از کل صادرات گندم و یک‌پنجم از ذرت آن را تامین می‌کنند. روسیه و اوکراین سبد نان جهان محسوب می‌شوند زیرا هر دو صادرکننده برتر محصولات غلات مانند گندم، جو و ذرت هستند. براساس گزارش‌های بین‌المللی، در سال 2020 نیمی از محصولات غلات روسیه و اوکراین به کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا فرستاده شده است.
اوضاع گندم در غرب آسیا و شمال آفریقا بر اساس گزارش «شورای روابط خارجی آمریکا» (CFR) مصر و ترکیه بیشترین واردات گندم را از روسیه و اوکراین داشته‌اند. ترکیه 64 درصد واردات غلات از روسیه داشته است. مصر نیز 48 درصد از روسیه و 25 درصد از اوکراین غلات وارد کرده است. در لبنان واردات غلات از روسیه 31 درصد و از اوکراین 45 درصد بوده است. واردات امارات 44 درصد از روسیه بوده و تونس 47 درصد از اوکراین غلات وارد کرد است اما ایران با وجود واردات 46 درصد از روسیه، هیچگونه وارداتی از اوکراین نداشته است. جنگ اوکراین نه تنها باعث اختلال در صادرات غلات شده بلکه عرضه کالاهای مورد نیاز منطقه مانند دانه‌های روغنی، روغن پخت‌وپز و کود را نیز مختلف کرده است. به طور معمول کشورهایی همچون سوریه، یمن و لبنان از بزرگترین آسیب‌دیدگان جنگ نان خواهند بود. قیمت مواد غذایی حتی پیش از جنگ اوکراین به دلیل وضعیت سیاسی و هرج‌ومرج در این کشور به مخاطره افتاده بود و ارزش پول لبنان به شدت کاهش یافت. انفجار بندر بیروت در سال 2020، سیلوهای اصلی غلات را در این کشور تخریب کرد.
جنگ اوکراین نه تنها باعث اختلال در صادرات غلات شده بلکه عرضه کالاهای مورد نیاز منطقه مانند دانه‌های روغنی، روغن پخت‌وپز و کود را نیز مختلف کرده است. بسیاری از زیرساخت‌های اوکراین از جمله خطوط ریلی و بنادر آسیب جدی دیده‌اند. اوکراین همچنین صادرات برخی از انواع غلات را ممنوع کرده است. سازمان خواروبار جهانی تخمین می‌زند 30 درصد از مناطق زراعی در اوکراین به دلیل جنگ کاشته نشده یا برداشت محصولی از آنها صورت نمی‌گیرد.
آیا فقط غرب آسیا در معرض آسیب است؟ اختلال‌های زنجیره تامین از جمله سوخت و کود، بهره‌وری در داخل مناطق جنگی و حتی فراتر از آن را کاهش داده است. حتی در برخی کشورها مانند چین نیز اوضاع مناسب نیست زیرا باران‌های شدید در بدترین زمان، محصول گندم زمستانی چین را نابود کرده است. همچنین کمبود ماکارونی و روغن در آلمان نارضایتی مردم را افزایش داده است. در کنیا نیز قیمت نان بسیار بالا رفته زیرا این کشور 66 درصد از گندم مورد نیاز خود را از روسیه و اوکراین دریافت می کرده است. جنگ اوکراین شرایط اقتصادی جهان را بدتر کرده و به ایجاد تنش در بازارهای جهانی منجر شده است. «الشرق الاوسط» در گزارشی از کره‌جنوبی در گفت‌وگو با معاون امور اقتصادی نخست‌وزیر کره‌جنوبی نوشت: با طولانی‌شدن جنگ روسیه با اوکراین، روند صعودی و بی‌سابقه افزایش قیمت‌ها در کشورهای بزرگ توسعه یافته همچنان ادامه می‌یابد. بحران آب نیز پیش از جنگ، بسیاری از مزارع را به نابودی کشاند و سیاست‌های نادرست قدرت‌های بزرگ نیز بی‌تاثیر نبوده است. تحمیل جنگ‌های متعدد در منطقه غرب آسیا از جمله سوریه، عراق، افغانستان و یمن بسیاری از مزارع حاصل‌خیز را به ورطه نابودی کشانده است. شوک‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید 19، دسترسی به غذا را دچار محدودیت کرده است. امنیت غذایی به شدت به مخاطره افتاده و میلیون ها نفر نمی‌توانند دسترسی کافی به محصولات اصلی غذایی داشته باشند.
بیشترین خطر برای کشورهای غرب آسیا، جنوب آسیا، آسیای میانه وجود دارد. البته سایر مناطق جهان نیز از این بحران در امان نیستند. چین و اروپا از خریداران اصلی روغن دانه‌های آفتاب گردان هستند و در بلندمدت این خطر آنها را نیز تهدید می‌کند. به ویژه اگر روسیه بلندپروازی جدیدی در سر داشته باشد و سودای تصرف گذرگاه‌های انرژی جهان تا مرزهای دریای سیاه را در سر داشته باشد به طور قطع اروپا با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. بحران آب نیز پیش از جنگ، بسیاری از مزارع را به نابودی کشاند و سیاست‌های نادرست قدرت‌های بزرگ نیز بی‌تاثیر نبوده است. تحمیل جنگ‌های متعدد در منطقه غرب آسیا از جمله سوریه، عراق، افغانستان و یمن بسیاری از مزارع حاصل‌خیز را به ورطه نابودی کشانده است. چنانچه روسیه بخواهد به مولداوی حمله کند، به دلیل آن که اوکراین غلات خود را از طریق بنادر مولداوی در رودخانه دانوب به اروپا صادر می‌کند، این مسیر به خطر خواهد افتاد و اروپا با چالش جدید و مخاطره‌برانگیزی مواجه خواهد شد. حتی شبکه سی‌بی‌اس از نگرانی‌ها در آمریکا از افزایش قیمت نان در تابستان در نتیجه جنگ اوکراین سخن گفته است.
واکنش کشورهای مختلف در برابر گرانی گندم بسیاری از کشورها در تلاش برای تغییر سیاست‌ها و جست‌وجوی راه‌های جایگزین برآمده‌اند. به گزارش شورای راهبردی روابط خارجی امریکا، مراکش صادرات برخی مواد غذایی را برای تقویت منابع داخلی به حالت تعلیق درآورده است. مصر چند ماه ذخیره مواد غذایی دارد و از امارات بودجه‌ای را برای بهبود اوضاع خود دریافت کرده که به این کشور کمک کرده کنترل قیمت نان را حفظ کند. همچنین در حال بررسی تولیدکنندگان عمده مواد غذایی مانند ایالات متحد، استرالیا و هند به عنوان شرکای جایگزین است. ترکیه می‌تواند مسیر مشابهی را در پیش گیرد. ایران قراردادی با روسیه برای تضمین واردات امضا کرده است. همچنین ایران تلاش کرده با حذف ارز ترجیحی، افزایش یارانه را در دستور کار خود قرار دهد. ایران تلاش می‌کند بار دیگر به خودکفایی گندم دست یابد. سازمان خواروبار و کشاورزی جهان، ایران را در بخش کشاورزی و تولید گندم ایران را سرآمد بسیاری از کشورهای جهان می‌داند که برای چهار تا پنج سال به خودکفایی گندم رسیده بود. ایران برنامه‌ای 12 ساله برای رسیدن به خودکفایی دوباره در دستور کار دارد که تا سال 2026 به اقتصاد و زراعت کامل گندم دست خواهد یافت.
اندونزی نیز صادرات روغن پالم را ممنوع کرده است. همچنین کشورها تلاش می‌کنند از افزایش بهای نان اجتناب کنند. در بسیاری از کشورها افزایش قیمت نان می‌تواند به ناآرامی‌های داخلی منجر شود. به ویژه در کشورهایی مانند تونس این احتمال بیش از دیگر کشورها وجود دارد.