دستورالعمل حکومت بنادر فارس

نوبت نخست این کتاب به کوشش علیرضا بن رحمان دارای 300 نسخه در 64 صفحه مصور در سال 90 با حمایت‌های اداره کل بنادر و دریانوردی هرمزگان چاپ شده است.

این کتاب حاوی مجموعه‌ای از توصیه‌ها و نصیحت‌هاست که خطاب به شاهزاده سالار السلطنه یکی از پسران شاه که به حکومت بنادرعباس و لنگه منصوب شده بود، نگاشته شده است.

در لابه لای سطرهای این کتاب اطلاعاتی از اوضاع اجتماعی، ساختار اداری و سیاست خارجی حکومت وقت در بنادر به چشم می‌خورد.

نویسنده در این کتاب به صورت مکرر اهمیت و موقعیت سوق‌الجیشی بنادر خلیج فارس را به حاکم جدید گوشزد کرده است.

علی اصغر خان اتابک کیست؟

علی‌اصغرخان امین السلطان را دومین پسر از یازده فرزند ابراهیم آبدار دانسته‌اند، آقا ابراهیم آبدارخانه عباس میرزا نایب‌السلطنه را اداره می‌کرد و این عنوان روی او ماند، حتی آن زمان که در دربار ناصرالدین شاه ملقب به امین‌السلطان شده بود و نیز زمانی که لقبش به علی‌اصغر خان رسیده بود برخی درباریان برای تحقیر واژه‌ی «آبدار» را پسوند نامشان می‌کردند.

علی اصغرخان در 15 سالگی به عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه منصوب و در بیشت و دو سالگی امین‌الملک شد.

پس از مرگ آقا ابراهیم (پدرش) لقب امین‌السلطان را به ارث برد و در زمان مظفرالدین شاه به «اتابک اعظم» ملقب شد.

دوران او را می‌توان دوران اعطای امتیازات و عقد قراردادهای ننگین با بیگانگان (روس و انگلیس) نامید.

اتابک با دست و دلبازی هرچه تمام‌تر امتیازات خفت‌باری را به آن‌ها بخشیده و قراردادهای ننگینی را منعقد می‌کرد تا بتواند برای مخارج سفرهای بی‌حاصل ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه پولی به چنگ آورد، از جمله در سال‌هایی که صداراعظم ناصرالدین شاه بود، امتیازاتی به شرح ذیل به بیگانگان واگذار کرد: «امتیاز کشتی‌رانی در رود کارون، امتیاز تاسیس بانک شاهی، امتیاز تنباکو، امتیاز شکلات و امتیاز لاتاری».

همچنین برای تهیه مخارج سفر مظفرالدین شاه به فرنگ امتیاز بهره‌برداری از کل گمرکات کشور به جز گمرکات جنوب را در مقابل 5.2 میلیون لیره و برای مدت 75 سال به روس‌ها سپرد. در مقابل این خدمت شاه هم او را به لقب اتابک اعظم مفتخر ساخت.

هنوز یکسالی از سفر فرنگ نگذشته بود که تصمیم گرفت برای پرکردن خرانه خالی شاه امتیاز بهره‌برداری از نفت جنوب را به دارسی انگلیسی واگذار کند، محمدعلی شاه برای سروسامان دادن به مشکلات و گرفتاری‌های حکومت خود که در اثر انقلاب مشروطه به آن‌ها دچار شده بود، از همان ابتدا اتابک را به صدراعظمی خویش برگزید اما او نیز نتوانست سامانی به کارها ببخشد و سرانجام در بیست و یکم رجب سال 1325 هجری قمری هنگامی که از قرائت‌نامه اعلام وفداری محمدعلی شاه به قانون در مجلس شورای ملی باز می‌گشت به ضرب سه گلوله‌ای که از ششلول عباس آقا صراف تبریزی (از تندروان) مشروطه خواه خارج شد، کشته شد.

ابن رحمان در ادامه این کتاب به پیشینه تاریخی ونام‌های پیشین بندرعباس، جمعیت، زبان، آب هوا و بنادر تجاری پرداخته است.

نمونه‌ای از دست خط «اتابک»

اداره دایره

مورخه 17 جمادی الاول 1319(ق)

فدایت شوم

دستورالعمل حکومت بنادر

این اوقات به صحه همایونی (ناصرالدین شاه) روحنا فدا توشیح شد و اینک برای جنابعالی فرستادم، دستورالعمل جناب جلالتماب اجل سالار معظم؛ حاکم بنادر خلیج‌فارس دام اقباله است

در بخشی از نامه دستورالعمل حکومت بنادر توسط اتابک آمده است:«در بنادر خلیج فارس که مطلعید از روس و انگلیس و عثمانی تشکیل قونسولگری (کونسولگری) شده، تبعه و حقوق و تجارت دارند. قمست عمده تجارت آن جا به دست انگلیسی‌ها و از این سبب نفوذ و علاقه آنها در آن جا از سایرین بیش‌تر است بعضی از دول نفوذ و علاقه اینجانب را در ممالک خود به معاکسه و تضیق محو و تنقیض می‌نمایند... من شما را به تعجیز (در مضیقه انداختن) اتباع خارجه و معاکسه حقوق آن‌ها که منافی مراوده و مهمان‌پذیری است توصیه نمی‌کنم».

• هرمز
• هرمزگان
• کتاب
• خلیج فارس