دلارهایی که در پوشش «پشم» دور ریخته می‌شوند!
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، جادوی رنگ و قصه گل وقتی غوغا به پا می‌کند که رج به رج با سنت بالا بیاید گویی عهدی یا قرار و مداری نانوشته باشد که از ابتدای مسیر سنت کار را دست گیرد و چراغ راه باشد؛ اما حیف دیرزمانی است میان هیاهوی گل و بلبل، ماشین‌های ابرقدرت و بی‌جان جای رقص انگشتان زنان روستایی را گرفته و هر چه بدمی دریغ از اندک روحی که ناز گل کشد و نقش سرو دراندازند.
لحظه‌ها را باید با سنت بافت و قصه تکرار بی‌تکرار گذشته را زنده کرد، انگار کنیم رشته تابیده و کلاف شده خرمن گل‌ها دسترنج همان رقص انگشتان و دستگاه چوبی است که هر دم صدای جیرجیر و کهنگی‌اش گوش بنوازد و آهنگی باشد برای ریسندگی پشم‌های سنتی.
شاید دوباره فصل یکی شدن با آداب و سنن قدیمی شده باشد تا فرش دستبافت از ریسیدن خامه تا گره در گره انداختن و رازی به قامت خیال بافتنش سنتی باشد آن وقت ناز گل کشیدن دارد و مشتری پر و پا قرص خارجی.
غفلت از الیاف طبیعی / حمله ماشین‌ها به فرش دستبافت
برای احیاء سنن قدیمی به سراغ رئیس انجمن فرش دستبافت همدان می‌روم تا حکایت فراموشی ریسندگی را جویا شوم، حمیدرضا فروزان‌احسن خیلی وقت است روزهای عمرش را با دفه زدن و گره زدن سپری کرده او درباره هنر فراموش شده ریسندگی می‌گوید: کشور ما از لحاظ میزان و مرغوبیت پشم طبیعی دام سبک جزو 6 کشور برتر جهان است بنابراین استفاده از این پشم‌های طبیعی از لحاظ مرغوبیت مقرون به صرفه خواهد بود؛ با این حال در صنعت فرآوری ورود نکردیم.
طبق آماری که از سازمان دامپزشکی گرفته شده در استان بیش از 2 میلیون و 200 هزار راس گوسفند وجود دارد اما بعد از کشتار، پشم این گوسفندان دور ریخته می‌شود در حالی که نجات فرش دستبافت ایرانی در گرو بهره‌گیری از همین پشم‌های طبیعی است.
این فعال حوزه فرش تفاوت کیفیت پشم‌های سنتی و ماشینی را از زمین تا آسمان می‌داند و ادامه می‌دهد: ریسندگی سنتی با ماشین‌آلات صنعتی تفاوت دارد به طور کلی مشتری‌های صادراتی فرش‌های همدان قدیم به علت مرغوبیت پشم آن بود؛ ناگفته نماند بافته‌های دستی با پشم‌های طبیعی از نظر رنگ و ظاهر هم تفاوت زیادی دارند و خارجی‌ها طالب همین درخشش رنگ و تفاوت در ضخیمی و نازکی خامه‌فرش‌ها هستند.
فرش‌های قدیمی دستبافت تویسرکان، ملایر، نهاوند، مهربان و همدان در گذشته با الیاف طبیعی بافته می‌شد و بازار خارجی را قبضه می‌کرد اما مدتی است که ریسندگی پشم سنتی در استان فراموش شده و با الیاف صنعتی یا وارداتی فرش بافته می‌شود و جای خالی دوک‌های ریسندگی دستی در کیفیت نهایی کالا بسیار مشخص است؛ فرش دستبافت یعنی از صفر تا صد کار تولید دست باشد و ماشین در این میان جایی نداشته باشد.
او گریزی به یک پیشنهاد می‌زند و یادآور می‌شود: اگر ریسندگی دستی در بعضی از روستاها احیا شود و پشم‌های دام سبک پیش از کشتار چیده و با بهترین کیفیت به نخ تبدیل شود، علاوه بر خدمت به فرش کشور رونق گردشگری هم در این بین ایجاد می‌شود و از اقصی نقاط دنیا به تماشای احیاء ریسندگی با دوک چوبی و قدیمی می‌آیند یعنی یک تیر با چند نشان.
حتی می‌توان مسابقه «پشم‌چینی دام سبک» بین استان‌های همجوار با ماشین‌های مکانیزه و با سرعت بالا راه‌اندازی کرد به ویژه اینکه اردیبهشت فصل پشم چینی دام سبک در همدان است و می‌توان از همین امسال ریسندگی دستی پشم‌های سنتی را محقق و قالی‌های صد درصد طبیعی تولید کرد.
فروزان‌احسن تأکید می‌کند: در حال حاضر در روستاهای کبودراهنگ و نهاوند تعداد محدودی از زنان روستایی پشم‌های طبیعی را می‌ریسند، هم با دوک‌های قدیمی و هم با دستگاه‌های کوچک و جمع و جور برقی؛ خلاصه به وسیله این ادوات ریسندگی سنتی در حد کم انجام می‌شود.
اما خب با یکی دو مورد کار راه نمی‌افتد و باید از پشم‌های طبیعی حداکثر استفاده را برد، نه اینکه دور ریخته شود بنابراین یکی از مهمترین اقدامات احیاء فرش اصیل همدان احیاء ریسندگی دستی و سنتی است.
از نظر پزشکی هم توصیه‌های فراوانی شده تا از فرش‌هایی که با پشم دست بافت استفاده شود، الیاف طبیعی علاوه بر ویژگی‌های ظاهری و رنگ‌پذیری بالا خاصیت درمانی هم دارند.
به نام همدان به کام کشورهای دیگر
بعد از توضیحات آقای فروزان‌احسن با کمی کند و کاو به نکات جالبی در این زمینه رسیدم از جمله جایگزینی ایران در صادرات فرش به طوری که امروزه کشورهایی چون افغانستان و هندوستان به نام همدان، فرش می‌بافند و به آمریکا عرضه می‌کنند.
در حالی که روزگاری صادرات فرش ایران هم رده با صادرات نفت بود اما سهل‌انگاری‌ها در بدیهیات کار دست‌مان داد و بازار را ربود؛ تا جایی که حتی افغانستان پشم‌های استان‌هایی چون کردستان و کرمانشاه را خریداری می‌کند و به صورت سنتی گره می‌اندازد و به اسم فرش ایران به فروش می‌رساند.
بدون شک کشورهای دیگر از داشته‌های ایران بهره بردند و بازار را از آن خود کرده‌اند اما بافندگان و تصمیم‌گیران در این حوزه تجربیات گذشتگان و اندوخته‌های میراثی را به فراموشی سپردند و مغلوب شدند.
به این معنا که پشم طبیعی کشور با هزار و یک خواص و کیفیت بالا صادر و یا دور ریخته می‌شود بعد با دلار آنچنانی پشم‌های ماشینی وارد کشور می‌کنند، تناقضی که سوال برانگیز است. هر چه بیشتر در این حوزه تحقیق و تفحص می‌کنم بیشتر به کج سلیقگی متولیان امر پی‌می‌بریم، مواردی مثل واردات بی‌رویه پشم از نیوزلند، فرانسه و امارات؛ پشم‌های ظریف و ماشینی که کاربردشان برای تابلوفرش است در ازای دلار چند هزار تومانی وارد کشور می‌شود.
اگرچه برخی از دست‌اندرکاران معتقد هستند ریسندگی دستی پشم‌ها در فرش‌های درشت بافت قابلیت دارد و برای فرش‌های ظریف حتما باید از پشم‌های ماشینی و یکدست بهره جست؛ حتی با در نظر گرفتن این تئوری باز هم دور انداختن پشم‌های مرغوب داخلی نشان از بی‌درایتی دارد و بس؛ ضمن اینکه برخلاف تصور بسیاری پشم گوسفندان ایرانی به ویژه نژادهای بلوچ، کرمانی، ماکویی و اهواز مرغوب‌ترین الیاف برای بافت قالی‌های ظریف هستند و درخشش رنگی بی‌نظیر دارند.
بدون تردید با فرآوری پشم‌های سنتی علاوه بر رفع نیاز داخل می‌توان بستری برای صادرات آن ایجاد کرد و به ازای پشم‌های سنتی الیاف ظریف مصنوعی وارد کرد.
پشم طبیعی تضمین‌کننده بازار پررونق / خشت اول گر نهد معمار کج...
محمد امینی، رئیس خانه فرش ملایر؛ از دغدغه‌هایش در راستای هنر فراموش شده ریسندگی و نجات فرش ایرانی سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: از سال 70 تا سال 85 روزی حدود پنج تن نخ دست‌ریسی شده استفاده و این میزان نخ را از بروجرد تهیه می‌کردم متاسفانه امروز در استان همدان پشم‌های دام سبک را از بین می‌برند چراکه شغل ریسندگی از بین رفته است.
اولین مزیتی که بافت فرش دستبافت با الیاف طبیعی و دست‌ریس به همراه دارد اشتغالزایی زنان روستایی است، مزیت دیگر آن تولید فرش اصیل با مواد اولیه اصیل که جلوه‌ای از زیبایی و درخشش رنگ است.
پشم اصیل تفاوت زیادی با الیاف ماشینی دارد به عبارت دیگر دام زنده پشم چینی و توسط دوک پشم‌ریسی و دست آخر قالی بافته می‌شود، به این نوع فرش، فرش آنتیک و اصیل می‌گویند در حالی که پشم‌های رایج در بازار آغشته به موادهای مختلف بوده و به اصطلاح زنده نیست.
خریدار فرش اصیل فراوان است پس با احیاء ریسندگی دستی می‌توان با ضمانت شغل ایجاد کرد، از همه مهمتر خدمتی بزرگ به فرش ایرانی است، چراکه فرش ایران با مواد اولیه کیفی زبانزد عام و خاص بوده و هست.
او مواد اولیه بی‌کیفیت در فرش را مصداق خشت اول گر نهد معمار کج می‌داند و ادامه می‌دهد: پایه اولیه فرش مواد اولیه خوب است چنانچه مواد اولیه مرغوب نباشد حرفی برای گفتن باقی نخواهد ماند، از همین رو برای راه‌اندازی ریسندگی سنتی، واقعا دست نیاز به سوی متولیان امر دراز می‌کنم تا انشاءالله این هنر فراموش شده احیاء شود.
فعلا در کارگاه بنده پشم طبیعی به صورت سنتی نخ‌ریسی می‌شود و فرش اصیل با خریدار خوب تولید می‌شود اما این موضوع با یک دست و دو دست به نتیجه نمی‌رسد بلکه نیازمند حمایت همه‌جانبه است.
کشورهای خارجی مثل آلمان، دانمارک، هلند و ایتالیا خواهان فرش اصیل ایران از جمله فرش همدان هستند پس با ایجاد کارگاه‌های ریسندگی سنتی قطعا باب جدیدی در حوزه صادرات فرش و ارزآوری گشوده خواهد شد.
این بافنده قدیمی و چیره‌دست در پایان یادآور می‌شود: اگر آسیب‌شناسی انجام شود حتما یکی از دلایل حذف این شغل پرداخت نکردن بهای خوب برای دسترنج ریسندگان در ایام قدیم است، بنابراین اگر بهای خوبی برای تولید مواد اولیه کیفی در نظر بگیریم بدون هیچ هزینه سرباری به دولت تعداد قابل توجهی شغل به ویژه برای خانم‌هایی روستایی ایجاد خواهد شد.
احیاء هنر فراموش شده ریسندگی آن هم با دوک که هزاران سال ریشه در تاریخ این مرز و بوم دارد یکی از اقدامات درخوری است که علاوه بر ایجاد مشاغل خانگی فرصت صادرات فرش‌های ایرانی را مهیا می‌کند، پس مسؤولان و متولیان به گوش باشید و از این فرصت دیروزی کمال بهره را ببرید. ریسندگی نخ به بلندای تاریخ این مملکت حرف برای گفتن دارد اما دریغا دوک‌های چوبی دیگر نفس نمی‌کشند./ منبع فارس گزارش از: سولماز عنایتی
