رقابت پوتین با غرب در میدان هوش مصنوعی
شش سال قبل و پیش از آنکه کسی چیزی درباره چت جی‌پی‌تی شنیده باشد، ولادیمیر پوتین گفت کشوری که توسعه هوش مصنوعی را رهبری کند، حکمرانی جهان را در دست خواهد گرفت. او در ماه دسامبر این اظهارات را عنوان کرد که روسیه باید توسعه هوش مصنوعی را راهبری کرده و مدیریت آن را برعهده بگیرد.
این اظهارات در پاسخ به تماس ویدئویی مطرح شد که ظاهرا توسط یک دیپ‌فیک رئیس‌جمهور روسیه که با استفاده از هوش مصنوعی شبیه‌سازی شده بود، برقرار شد و به نظر می‌رسد این مرد قدرتمند را برای لحظه‌ای شگفت‌زده کرده است.
توسعه هوش مصنوعی برای پوتین بخشی از جنگ ایدئولوژیک با غرب است. موفقیت ابزارهایی همچون چت جی‌پی‌تی - که توسط استارت‌آپ آمریکایی اوپن ای‌آی تولید شده و توسعه‌یافته است - منجر به این شد که او درباره خطرات ناشی از هوش مصنوعی غربی روی داده‌های انگلیسی‌زبان هشدار دهد.
پوتین قاطعانه می‌گوید که مدل‌های زبانی بزرگ(LLMs) غربی می‌توانند چشم‌انداز روسیه به جهانی بی‌مخاطره را از بین ببرند. مدل‌های زبانی بزرگ همچنین می‌توانند تهدیدی برای رژیمی باشند که در تمام سال‌های اخیر به دنبال کنترل اینترنت روسیه بوده است؛ روندی که با حمله به اوکراین هم شتاب گرفته است. کسی تعجب نمی‌کند که کرملین چت جی‌پی‌تی را در کمترین مدت بعد از رونمایی آن در نوامبر 2022، ممنوع کرده است. چندین شرکت روسی در این شرایط سخت تقلا می‌کنند تا آلترناتیو و جایگزینی برای چت جی‌پی‌تی ایجاد کنند.
در سال گذشته Sber که یک وام‌دهنده دولتی با جاه‌طلبی‌های تکنولوژیکی است و کرملین آن را به عنوان نخستین شرکتی تعیین کرده بود که هوش مصنوعی را در سال 2019 توسعه دهد، چت‌بات گیگاچت را معرفی کرد که ترکیبی از دستور زبان روسی با توانایی تولید کد و تصاویر کامپیوتری است. یاندکس، غول موتور جست‌وجوی روسی، یک الگوی زبانی بزرگ به نام Yandexgpt-2 را با سیستم دستیار مجازی خود به نام «آلیس» ادغام کرده است.
این مدل‌ها در تطبیق با خط‌مشی حزب عالی هستند. برای مثال، آلیس، از جواب دادن به سوالات اکونومیست درباره جنگ اوکراین یا الکسی ناوالنی، رهبر اصلی مخالفان روسی که در سیبری زندانی بود و به تازگی درگذشت، خودداری کرد. چندان مشخص نیست که روس‌ها توانایی پیشی گرفتن از ابزارهای هوش مصنوعی غربی را دارند یا خیر. یاندکس مدعی است که الگوی زبانی بزرگ Yandexgpt-2 عملکرد بهتری از gpt-3.5 دارد؛ مدلی که قبل از نسخه اولیه چت جی‌پی‌تی برای پاسخ دادن به سوالات به زبان روسی ارائه شده بود. اما متخصصان غربی در مشورت با اکونومیست هیچ تحلیل مستقلی برای تایید این ادعا نیافتند و هیچ قیاس عمومی با gpt-4 وجود ندارد که مدل بسیار قوی‌تر از نسخه فعلی الگوی زبانی اوپن ای‌آی است.
روسیه همچنین در انواع شاخص‌های نوآوری هوش مصنوعی از غرب عقب است. گزارشی که توسط دانشگاه استنفورد در این زمینه تهیه شده است، نشان می‌دهد که در سال 2022 این کشور تنها یک سیستم یادگیری ماشینی مهم تولید کرد، در حالی که در آمریکا 16 و در بریتانیا 8 سیستم یادگیری ماشینی وجود داشت. تا ماه ژوئن 2023 تصور می‌شد که روسیه تنها هفت ابررایانه از 500 ابررایانه قدرتمند جهان را در اختیار دارد، در مقابل 150 ابررایانه قدرتمند آمریکایی. روسیه همچنین در آخرین شاخص آمادگی هوش مصنوعی توسط موسسه مشاوره Oxford Insights بررسی شده است، در بین 193 کشور در رتبه 38 قرار گرفت. در این رتبه‌بندی آمریکا نخستین جایگاه را داشت.
پوتین برای رسیدن به رقیب بزرگ غربی، استراتژی هوش مصنوعی جاه‌طلبانه‌ای در نظر دارد تا یک نسخه اولیه از سال 2019 را جایگزین کند. فهرست کرملین از دستورالعمل‌های اولیه که در ماه ژانویه منتشر شد، نشان می‌دهد که این طرح جدید با هدف افزایش ظرفیت ابرکامپیوترهای روسیه، گسترش آموزش برای متخصصان هوش مصنوعی و بهبود همکاری در BRICS، بلوکی که شامل چین و هند می‌شود، تدوین شده است.
اگر بخواهیم به کنایه بگوییم، دستورالعمل‌های پوتین غیرواقعی به نظر می‌رسند. جنگ اوکراین منجر به فرار بسیاری از مهندسان و توسعه‌دهندگان روسی از این کشور شد. یک مقام رسمی در کرملین اعلام کرده است که تنها در سال 2022 بیش از 100 هزار متخصص فناوری از روسیه مهاجرت کردند که تقریبا برابر با 10درصد از نیروی کار این کشور در حوزه تکنولوژی است. آرکادی ولوژ، بنیان‌گذار یاندکس پس از انتقاد از تهاجم به اوکراین، در بریتانیا و اسرائیل در تبعید زندگی می‌کند.
تحریم‌ها دسترسی روسیه به تراشه‌های پیشرفته را که اغلب به صورت اختصاصی توسط شرکت‌های آمریکایی، کره‌جنوبی و تایوان ساخته شده‌اند، محدود کرده است؛ کشورهایی که همگی عضو اتحاد ضدروسی هستند. در اقتصاد جنگ‌زده روسیه چندان تعجبی ندارد که سرمایه‌گذاری خصوصی در تکنولوژی رو به کاهش است. بر اساس آمار ارائه شده توسط شرکت تحقیقات تجاری dSight در مسکو، ارزش سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این حوزه در سال 2023 تنها 71 میلیون دلار بوده که این میزان نسبت به سال 2022 تا 83 درصد افت داشته است.
پاسخ پوتین درست مانند بسیاری از موارد دیگر در روسیه این روزها، افزایش کنترل دولت بر صنعت است. در سال 2022 یاندکس سرویس‌های خبری و وبلاگ‌نویسی خود را به VK فروخت که یک شرکت بزرگ آنلاین دولتی است. شرکت مادر آن که در هلند واقع شده و در بورس نیویورک پذیرفته شده است، در پنجم فوریه اعلام کرد که این کسب‌و‌کار روسی را (که 95درصد از درآمد آن را تولید می‌کند) به قیمت 5 میلیارد دلار به کنسرسیومی تحت رهبری یکی از شاخه‌های Lukoil می‌فروشد که یک شرکت فعال در صنعت انرژی است. کرملین از این توافق استقبال کرد. نهادهای دولتی مانند گروه دفاعی Rostec و Gazprom Neft که یکی از شرکت‌های زیرمجموعه بزرگ‌ترین شرکت انرژی روسیه به حساب می‌آید، به فعالیت در حوزه هوش مصنوعی روی می‌آورند. جرمت گرف، مدیر اجرایی Sber، می‌گوید این بانک سالانه چیزی در حدود یک میلیارد دلار در این تکنولوژی سرمایه‌گذاری می‌کند. اگرچه این مبالغ در کنار ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌ای که غول‌های آمریکایی مانند آلفابت و مایکروسافت(که سهامدار اوپن ای‌آی است) در حوزه هوش مصنوعی صرف کرده‌اند، بسیار اندک است. منابع مالی ناکافی دولت و عدم وجود ساختار رقابتی، باعث می‌شوند پذیرش نوآوری بسیار سخت انجام شود. این امر همچنین توسعه هوش مصنوعی را برای میدان جنگ به جای بازار تشویق می‌کند.
در حالت دفاعی
کاتارژینا زیبسک از موسسه مطالعات دفاعی نروژ، اندیشکده‌ای فعال در زمینه پهپادها، می‌گوید که روسیه در کاربردهای نظامی هوش مصنوعی پیشرفت‌هایی داشته است. اما در غرب و حتی در چین که متحد روسیه است، اشتیاق برای یادگیری ماشینی با پیشرفت‌های اخیر در کاربردهای عمومی مانند چت جی‌پی‌تی تقویت شده است و نه با پیشرفت‌های تخصصی مانند هواپیماهای بدون سرنشین. استراتژیست‌های غربی و چینی روی اهداف توسعه سریع غیرنظامی هوش مصنوعی حساب می‌کنند تا برای ایجاد یک مزیت اقتصادی و در نهایت کاربردهای لبه فناوری در ژئوپلیتیک و نظامی. تا زمانی که روسیه در شرایط جنگی باقی بماند، در حوزه هوش مصنوعی پیشرفت چندانی نخواهد داشت.
منبع: اکونومیست
--> اخبار مرتبط