رقیب اصلی حوزه علمیه تمدن مادی غرب است

حجت‌الاسلام دکتر عبدالله محمدی، عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در گفت‌وگو با گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، به تحلیل منشور حوزه علمیه در منظومه فکری امامین انقلاب پرداخت.

وی گفت: درباره منشور حداقل سه مرحله را باید طی کنیم. یکی فهم درست است. به جیزهایی که رهبر انقلاب گفتند و آنچه نیز نگفتند توجه کنیم. می‌توانست ده‌ها نکته دیگر داشته باشد؛ اما این‌ها را بیان کرده است. نکته بعدی این است که منشور را از زبان اقا بفهمیم. نفس انسان این اقتضا را دارد که هر نقطه‌ای که ایستادیم، آنجا برای ما برجسته‌تر شود و فرمایشات ایشان را به این سمت متمایل ببینیم. فقط باید طبق مبانی ایشان تفسیر کنیم.

او افزود: نکته بعد این است که این فهم عمیق به یک ادبیات و گفتمان سازی تبدیل شود و همه طلبه‌ها بفهمند که این حرف‌ها به نفع حوزه است. بسیاری از فرمایشات ایشان در این متن فاخر در جاهای دیگر هم بیان شده بود؛ اما اینجا یکجا جمع شده است. اینکه در جاهای دیگر هم عنوان شده، یک امتیاز است. اگرتا الان نگفته بود نقص بود؛ چون اگر مهم بوده چرا تا الان بیان نشده است.

حجت‌الاسلام محمدی با بیان این که یک ارتباط وثیقی بین جهت‌گیری کلی در منظومه رهبر انقلاب با این متن هست، خاطرنشان کرد: یکی از ویژگی‌های منظومه‌های‌های فکری این است که جهت‌گیری کلی متفکر را مشخص می‌کند؛ مثلا جهت‌گیری فکری آیت الله مصباح با آیت الله حسن زاده متمایز است؛ با اینکه هر دو شارحان حکمت متعالی هستند، هر دو شاگردان علامه طباطبایی هستند و....

وی ادامه داد: رهبر انقلاب هم یک جهت‌گیری داشت که در همان منشور منعکس است. یکی از این‌ها این است است که وقتی می‌گوییم انسان، تفسیر ما از انسان و کمالش چیست؟ در تفسیر توحید، امامت و نبوت مشهود است و بر اساس همان، عالم تراز در اندیشه این بزرگواران یک ترسیم متفاوتی پیدا می‌کند. در بحث توحید تأکید رهبرانقلاب این است که توحید را مفهومی نبینیم و به یک سری شناخت بسنده نکنیم. از همان ابتدا تأکید این بزرگان این بود که این توحید باید امتداد تعهدی و عملی پیدا کند.

عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با اشاره به بیان رهبر انقلاب که اگر می‌خواهیم سیره ائمه را بفهمیم تک‌تک جزئیات کافی نیست، گفت: اول باید خط کلی اهل بیت را بفهمید، بعد این جزئیات، مصداق‌هایش معنای خاصی پیدا می‌کند؛ آن خط کلی ائمه مبارزه برای تحقق حاکمیت اسلامی بود؛ نه فقط امام گوشه‌ای بنشیند و مسئله جواب بدهد. حتما مرجعیت علمی بخش مهمی از کارکردهای امامت است؛ اما این‌ها در کنارهم قرار می‌گرفت تا حکومت اسلامی تشکیل بشود. چرا این حرف را می‌زدند؟ چون باورشان این بود مهم‌ترین چیزی که زمینه ساز تربیت توحیدی انسان‌ها است حاکمیت توحیدی است و مهم‌ترین مانعی که مانع تربیت توحیدی است حاکمیت طاغوت است.

محمدی درباره توصیف حوزه قم در منشور رهبر انقلاب گفت: رهبر انقلاب در طلیعه منشور، در توصیف حوزه قم، شرایط را شرایط تقابل استعمار با جامعه اسلامی تعریف می‌کند و بعد توضیح می‌دهد که حوزه چه کنشگری بی‌نظیری در مقابل استعمار و تمدن غرب داشت.

وی با بیان برخی اشتراکات بین منشور روحانیت امام و منشوری که رهبر انقلاب تدوین کرده‌اند، یکی از این مسائل را تحجر دانست و خاطرنشان کرد: امام به شدت از تحجر گلایه کرد، رهبر انقلاب هم در تهجر دست گذاشت. فضای پروش فکر متهجر تا حد زیادی در جامعه دینی است. جامعه لیبرال که اعتقاد و باور ندارد، کمتر در معرض این انحراف است. در جامعه دینی، در حوزه‌ها این نگرانی بیشتر خودش را نشان می‌دهد. آنجا امام گفت خون دلی که که پدر پیرتان از متحجرها خورده از هیچکس دیگر نخورده. رهبر انقلاب هم روی تحجر دست می‌گذارد؛ یعنی این استخوان لای زخم مانده و کامل مرتفع نشده و همچنان این آسیب است.

استاد حوزه علمیه با اشاره به معنای جهاد که طبق نظر رهبر انقلاب، صرف اینکه کار برای خدا و از روی اخلاص باشد را کار جهادی ندانست و آن را منوط به این دانست که مفهوم مبارزه با دشمن در آن باشد و طرح دشمن را بر هم بزند و او را نگران کند، در ادامه خاطرنشان کرد: رهبر انقلاب فرمودند در مجاهده فرهنگی رویکرد تهاجمی داشته باشید؛ یعنی اینطوری نباشید صرفا منفعل باشیم و منتظر باشیم شبهه‌ای بیاید جواب دهیم. مثل خطی که ایشان در مقوله زن ارائه کردند که کسی بپرسد اسلام در مقابل انتقاداتی که حقوق بشر به تفاضل ارث و دیه دارد، چه پاسخی دارد؟ ایشان می‌گوید به جای اینکه پاسخگو باشیم، ما طلبکار و مطالبه‌گر هستیم که چرا هویت زن را به اینجا رساندی و در حد کالا معرفی می‌کنی؟!

محمدی با بیان این نکته که رهبر انقلاب در بحث ملاک موفقیت انبیاء، توصیه بر نگاه خطی دارد و نه نگاه نقطه‌ای؛ گفت: ممکن است در مسیر سفر مقداری توقف کنیم؛ اگر نقطه‌ای نگاه کنیم، بقیه از ما جلو زدند؛ ولی وقتی خطی نگاه کنیم، می‌بینیم که این توقف برای ادامه مسیر لازم است. این نگاه خطی را ایشان در تحلیل حوزه هم دارد و حرکت چند صد ساله حوزه را می‌بیند. نگاه آرمانی صرف هم ندارد. نگاه آرمانی داشته باشیم به ناامیدی منتهی می‌شویم.

وی ادامه داد: زاویه دید رهبر انقلاب نسبت به حوزه در این متن امیدوارانه و منتقدانه است و جامعه حوزوی فعلی را شایسته این می‌بیند که مخاطب برای دغدغه‌های تمدنی قرار دهد.

استاد حوزه و دانشگاه درباره محور علمی منشور گفت: روح کلی این است حوزه‌ای می‌خواهیم که عالم جامع برای ما تربیت کند؛ نه کسی که علم خاصی را می‌خواند. امام مکرر فرمود اگر کسی که فقه را مساوی اسلام بداند اسلام را نشناخته است. فروکاستن اسلام به فقه یا فلسفه کار غلطی است.

وی در اهمیت نگاه کلان دین به موضوعات مختلف گفت: اینکه رهبر انقلاب امسال فرمودند ثروت نباید جایی انباشته شود و باید در تولید بیاید که روایتی برای آن نیست. آن غایات کلی که به فقه اقتصادی هست، ما را به این نگاه کلان شارع می‌رساند.

استاد فلسفه در بُعد تربیت و تهذیب در اندیشه امام گفت: تهذیب امام تهذیب فرد منزوی نبود. در نگاه عامه وقتی می‌خوهند بگویند آخوندی اهل تقواست، می‌گویند در محراب خودش است و کاری به کسی ندارد. امام می‌گوید بر عکس؛ محراب جایی برای انزوا نیست، محراب یعنی مکان حرب. بنابراین رهبر انقلاب اگر می‌گوید تهذیب، چیز فرعی نیست؛ بلکه جزو مقومات در حوزه است.

وی با اشاره به اینکه که طبق فرمایش رهبر انقلاب رقیب اصلی حوزه، تمدن مادی غرب است، گفت: امام در منشور روحانیت عین این عبارت را دارد که فقیه باید با ساختار مادی و باطل آشنا باشد که گول نخورد. مهمترین مسئله‌ای که جهان اسلام در این 150 ساله اخیر با آن مواجه بوده مسئله تجدد است. ولی هیچ جایی در حوزه نمی‌بینیم که غرب را درست بشناسیم. نگاه تمدنی غرب را باید شناخت که بداند رقیب اصلی این است.

محمدی با بیان اینکه رهبر درباره محور تقابل دشمن می‌گوید یکی از ناشناخته‌ترین ابعاد حوزه علمیه است، اظهار داشت: هیچ حرکت اصلاحی انقلابی در 150 سال اخیر در ایران و عراق نیست که علمای دین رهبری نکرده باشند. مخاطب منشور فقط طلبه‌ها نیستند دانشجوها هم هستند. یکی از آن موارد همین جاست. اگر می‌خواهید حرکتی اتفاق بیفتد بدون رهبری عالم دینی آن حرکت به سامان نمی‌رسد.

او ادامه داد: شریعتی در طعنه‌ای به روشنفکرها شماها پز می‌دهید و می‌خواهید پیشرو باشید؛ ولی هیچ جا پیشرو نبودی و روحاینت همیشه پیشرو بوده؛ چون شما موطن خودتان را کافه قرار دادید؛ ولی روحانیت مخاطبش را مردم قرار داد. رهبر انقلاب می‌گوید نسبت روحانی به مردم مثل نسبت ماهی به آب است. روحانی اگر روحانی می‌خواهد تاثیرگذار باشد باید در دل مردم باشد.

وی با بیان اینکه حوزه باید مرکزی برای نظامات اجتماعی باشد، گفت: آن اسلامی که به نظام برسد، دشمن را نگران می‌کند. و الا گروهی مثل بودایی‌ها که عده زیادی هم دارند تا به ساختار نرسد خطری ندارد. اگر چند میلیون پیرو داشته باشید، تا زمانی که به ساختار نرسد هیچ اثری در عالم نمی‌تواند داشته باشد. بنابراین رهبر انقلاب می‌فرماید اگر حوزه می‌خواهد نقش موثر خودش را داشته باشه باید به سمت نظام‌سازی برود.

محمدی در پایان گفت: رهبر انقلاب در آخر متن می‌گوید این تمدن باطل زوال پذیر است. نگاه به سر و صدای آثار تمدن غرب نگاه نکن. اگر آن نگاه قرآنی درباره سنت‌های حق و باطل که فرمودند در ذهن ما ملکه شود می‌فهمیم که ایشان چرا می‌گوید که این تمدن باطل رفتنی است. این نگاه فانتزی نیست که به ما امید بدهد؛ چون سنتهای الهی را می‌شناسد می‌گوید این تمدن غربی ثباتی نخواهد داشت؛ چون مطابق فطرت و هستی نیست.

خبرنگار: بابک شکورزاده