رمزگشایی از چند توییت

 چهارماه از توقف مذاکرات برجام (موسوم به رفع تحریم‌ها) می‌گذرد و افکارعمومی و حتی گروه‌های مرجع تحلیلی، اطلاعات دقیق و شفافی از کم‌وکیف گفت‌وگوهای تیم ایرانی با همتایان اروپایی خود ندارند. در این وضعیت که تیم ایرانی هم تمایلی به ارائه گزارشی از مذاکرات اخیر ندارد، رییس تیم مذاکره‌کننده کشورمان در اقدامی بی‌سابقه اقدام به انتشار رشته‌توییتی کرده که بسیاری، محتوای آن را بدیهی، کلی‌گویی یک دیپلمات ارشد ارزیابی کرده‌اند. ماه‌هاست از آغاز و البته توقف مذاکرات دولت سیزدهم با کشورهای باقی‌مانده در برجام با هدف بازگشت همه طرفین به تعهدات مندرج در برنامه جامع اقدام مشترک (به شرط رفع تحریم‌های آمریکا) می‌گذرد لیکن در این بین آنچه جای خالی‌اش به‌شدت احساس می‌شود، اطلاعات دقیق و شفاف از روند گفت‌وگوها در وین ازسوی تیم ایرانی به‌خصوص ازسوی سرتیم است. رسانه‌های داخلی طی ماه‌های اخیر عمده تحلیل‌هایی که از جزئیات مذاکرات به افکار عمومی ارائه داده‌اند، مبتنی بر گزارش و اخبار رسانه‌های خارجی، توییت اعضای تیم‌های مذاکراتی سایر کشورها و مقامات ذی‌نفع اروپایی و آمریکایی بوده است. ناگفته پیداست که اطلاعات رسانه‌ها و مقامات سایر کشورها (مرتبط با مذاکرات) بدون غرض سیاسی نیست و موجب شده تا گزارش رسانه‌های ایرانی نیز در بهترین حالت، بازگویی اطلاعات جهت‌دار بیرونی شود. در میانه عملگرایی و مبناگرایی  باقری نشان داده که علاقه‌ای به ارتباط تنگاتنگ با رسانه‌های داخلی ندارد و عمده کنشگری او در این مدت، محدود و محصور به حضور در جلسات بسته (آف ریکورد) وزارت امورخارجه با حضور تعدادی از خبرنگاران خاص این حوزه بوده است. مشخص است که چنین جلسات بسته‌ای (با هدف اسمی ارائه اطلاعات دست اول از روند مذاکرات) نه‌تنها به تنویر افکار عمومی یاری نمی‌رساند، بلکه بیشتر بر ابهام‌ها می‌افزاید؛ چراکه رسانه‌ها مجبورند یافته‌های خود را بدون ذکر نام و نشان گوینده منتشر کنند که طبیعی است این امر، راه را بر تفسیرها و تاویل‌های بیشتر رسانه‌ای باز می‌گذارد. در چنین شرایطی، علی باقری چندی پیش در اجلاسیه کانون دانشگاهیان ایران اسلامی در دانشگاه تهران، سخنانی را به زبان آورد که مدتی بعد، مبنای رشته‌توییت او شد. باقری در سخنرانی خود تصریح کرد که «حاضر نیستیم در قبال اصول و مبانی سیاست خارجی و خطوط قرمز نظام تساهل و تسامح کنیم» و درعین‌حال متذکر شد که «این واقعیت که دولت همه تخم‌مرغ‌های سیاست خارجی را در سبد مذاکرات نگذاشته، هیچ خدشه‌ای به اراده جدی دستگاه دیپلماسی برای به نتیجه رساندن مذاکرات وارد نکرده و نمی‌کند». به بیان بهتر، باقری در سخنرانی خود تلاش کرد تا خود را عنصری در میانه عملگرایی (نتیجه‌گرا) و متعهد به خطوط قرمز نشان بدهد. اگر تاکید بر عدم تساهل و تسامح را نشانه‌ای از مبناگرایی باقری فرض بداریم، این گفته که اراده دستگاه دیپلماسی برای به نتیجه رساندن مذاکرات جدی است را نیز میتوان نشانه ای از عملگرایی باقری یا تمایل او به شناسایی به‌عنوان فردی نتیجه‌گرا، فرض گرفت.

رشته‌توییتی که جنجالی شد  همانطور که آمد سخنرانی باقری، چارچوب رشته‌توییت شش‌بخشی جنجالی او شد. باقری از سخنرانی اخیر خود رشته‌توییتی تنظیم کرد که از آن نیز می‌توان تلاش برای جای گرفتن در میانه عملگرایی و مبناگرایی را استنباط کرد. باقری در رشته‌توییت چهارم خود درعین‌حال که تصریح کرد «هوشمندی راهبردی، جسارت تصمیم‌گیری و قدرت اقدام جمهوری اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی، الگوی موفق دیپلماسی ایرانی را به نمایش گذاشته است»، در رشته‌توییت دوم گفت که «ما هرگز از گنجینه سیاست خارجی برای موفقیت دیپلماسی هزینه نخواهیم کرد، بلکه خود را فدای تحقق اهداف سیاست خارجی می‌کنیم». رشته‌توییت باقری قسمت‌های دیگری نیز داشت؛ ازجمله اینکه «ایرانی که توانست کارزار فشار حداکثری آمریکا را به شکست بکشاند، اجازه نخواهد داد صهیونیست‌ها با بازی شانتاژ حداکثری ایران‌هراسی و ایران‌ستیزی را مشروعیت بخشد» یا «گوش شنوای ما سربازان میدان دیپلماسی پذیرای همه نقدهای سازنده و سینه فراخ ما پذیرای همه نقدهای گزنده است». 

این توییت‌ها واکنش‌های زیادی را در میان اهل فن برانگیخت. عمده این واکنش‌ها معطوف به این امر بودند که جایگاه باقری نسبتی با سخن‌گفتن درباره مبانی سیاست خارجی نظام ندارد و او بیش و پیش از کلی‌گویی باید روی جزئیات روندهای حساس دیپلماتیک نظیر مذاکرات برجام تمرکز و درباره آن‌ها اظهارنظر کند تا بلکه بدین شکل، رسانه‌ها و متعاقب آن افکار عمومی از ورطه بازنمایی‌های سیاسی رسانه‌ها و مقامات خارجی، نجات یابند. از طرف دیگر، برخی اهل فن این نکته را به باقری متذکر شدند که در موقعیتی که شرایط اقتصادی کشور چندان مساعد نیست و برخلاف اراده مقامات دولت، بالا و پایین بازار سکه و ارز به روندهای سیاست خارجی گره خورده، به جای کلیگویی درباره سیاست خارجی تلاشهای خود را معطوف به سیاست نتیجهمحور نماید. امیرعبداللهیان: جمهوری اسلامی ایران از مسیر مذاکره منتج به نتیجه فاصله نمی‌گیرد کلی‌گویی باقری و تاکید او بر مبناها باعث شد تا برخی، توییت روز گذشته وزیر امورخارجه کشورمان را به‌نوعی پاسخ به معاون سیاسی وزیر ارزیابی کنند. در همین باره حسین امیرعبداللهیان نوشت: «جمهوری اسلامی ایران از مسیر مذاکره منتج به نتیجه فاصله نمی‌گیرد. به قانون مجلس پایبندیم، مذاکره را ادامه می‌دهیم، آمریکا را به واقع‌بینی و فاصله گرفتن از جنون تحریم جدید و آژانس را به رفتار فنی و اجتناب از اقدام سیاسی فرامی‌خوانیم». وزیر امورخارجه کشورمان درعین‌حال افزود: «تردیدی به خود راه نمی‌دهیم که تحریم‌ها را بی‌اثر کنیم». در گفت‌وگو با ناصر ایمانی و بیژن مقدم، دو کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی به رشته‌توییت علی باقری پرداختیم. ایمانی این توییت‌ها را تعجب‌انگیز می‌خواند و معتقد است که چنین اظهاراتی ازسوی یک مقام ارشد وزارت خارجه، صحیح نیست. مقدم نیز بر این باور است که باقری به جای سخن گفتن درباره چیستی سیاست خارجی دولت یا نظام باید درباره دیتاها صحبت کند. در ادامه مشروح گفت‌وگوی «صبح‌نو» با این دو چهره رسانه‌ای را از نظر خواهید گذراند. اظهارات باقری در شرایطی است که روز گذشته برخی کانالهای تلگرامی از جمله «خبر فوری» خبر از استعفای معاون سیاسی وزیر امور خارجه دادند. شاید بتوان سخنان روز پنج شنبه باقری را به نوعی مقدمه سازی برای استعفا دانست. اگر خبر استعفای باقری صحت داشته باشد، میتوان چنین نتیجه گرفت که انتخاب او به عنوان مسوول ارشد مذاکره کننده از ابتدا تصمیم نادرستی بود که موجب شد بعد از ماه ها تعلل در مذاکرات فرصت مغتنم برای کشورمان از دست برود. ایمانی: توییت‌های آقای باقری تعجب‌انگیز بود ناصر ایمانی، کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح‌نو»، با تعجب‌انگیز خواندن رشته‌توییت علی باقری به‌عنوان یک دیپلمات ارشد اظهار کرد: از آقای علی باقری به‌عنوان دیپلمات ارشد وزارت خارجه و مسوول اصلی مذاکره‌کننده ایران، چنین رشته‌توییتی آن هم در یک روز تعجب‌انگیز بود؛ انگار مجرای توییت ایشان گیر کرده بود و یکدفعه باز شده است. وی با بیان اینکه رشته‌توییت باقری امری عادی و پسندیده نیست، اضافه کرد: وقتی در یک روز این تعداد توییت منتشر می‌شود، در جامعه ابهام ایجاد می‌کند و این ابهام‌آفرینی ازسوی یک دیپلمات ارشد، در نوع خودش اصلا صحیح نیست. ایمانی گفت: از کلیات توییت‌های ایشان که بعضا بدیهی و درعین‌حال پیچیده هستند، دو نکته را متوجه می‌شوم؛ یکی اینکه ایشان ظاهرا دارد پاسخ یک‌سری شبهات را که متوجه تیم مذاکره‌کننده و شخص ایشان است می‌دهد. مثلا آنجایی که ایشان می‌گوید دیپلماسی باید در خدمت سیاست خارجی باشد، گویی ایشان درباره فداشدن دیپلماسی به پای سیاسی خارجی مورد اعتراض بوده و درواقع با این صحبت، پاسخ آن اعتراضات را داده است. کارشناس مسائل سیاسی افزود: نکته دوم که برداشت می‌کنم درباره موضوع تصمیم و تصمیم‌گیری است. به نظرم آقای باقری با این صحبت دارد به نحوه سیاست‌سازی و تصمیم‌سازی در داخل نظام درمورد برجام، اعتراض و نقد می‌کند. گویی ایشان به‌عنوان مجری سیاست‌ها، نسبت‌به عملکرد مرکز یا مراکز تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در داخل نظام انتقاداتی دارد؛ البته شاید برداشت‌های من صحیح نباشد و چون توییت‌های آقای باقری کلی است، باید به برداشت‌های شخصی اتکا کرد. به نظر می‌رسد آقای باقری به عملکرد مراکز تصمیم‌گیری نقد داشته باشد  کارشناس مسائل سیاسی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان از رشته‌توییت‌های علی باقری نوعی مقدمه‌سازی برای اتفاقی بزرگ در آینده مذاکرات را برداشت کرد؟ گفت: پاسخ من این است که ممکن است چنین باشد. با توجه به اینکه تعداد توییت‌ها بالاست و همین موضوع ابهام و سوال ایجاد می‌کند و از طرفی توییت‌ها به‌صورت کلی و رمزآلود نوشته شده است، می‌شود از آن‌ها همه‌چیز برداشت کرد. ایمانی همچنین در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه بسیاری علی باقری و تیم مذاکره‌کننده ایران را به نادیده گرفتن شرایط بد اقتصادی متهم می‌کنند و چرا در این شرایط، علی باقری این رشته‌توییت‌ها را که نسبت چندانی با واقعیت جامعه ندارد منتشر کرد، گفت: درباره این موضوع باید تفکیک صورت بگیرد. درباره شرایط روز، مسوولیتی متوجه شخص آقای باقری نیست چون آقای باقری صرفا مجری سیاست‌هایی است که تصمیم‌سازی می‌شود. توییت‌های آقای باقری، از منظر یک صاحب‌نظر است. کارشناس مسائل سیاسی اضافه کرد: سوال شما بیشتر معطوف و مربوط به مرکز یا مراکز تصمیم‌سازی است. آقای باقری هم شاید می‌خواسته با این توییت‌ها، به این مرکز یا مراکز تصمیم‌گیری یا به افکار عمومی پیام بدهد که تصمیم‌هایی که گرفته می‌شود - و ظاهرا ایشان هم مقداری به این تصمیمات نقد دارد - باید با واقعیت‌های اجتماعی متناسب باشند. مقدم: برجام متولی مشخصی ندارد بیژن مقدم، کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با «صبح‌نو»، با اشاره به اظهارات اخیر علی باقری اظهار کرد: نتیجه، مهم‌تر از طرح وضعیت کلی است. درمورد پرونده برجام، موضوع مهم این است که به نتیجه برسد و متاسفانه امروز، متولی مشخصی برای آن نمی‌شناسیم. افراد زیادی درگیر این مساله هستند و خود این مساله ممکن است اثراتی را در به نتیجه رسیدن این پرونده داشته باشد. وی افزود: به نظرم کسی باید پشت متن توافق با جدیت بایستد و تلاش کند با کم و زیاد آن، دیگران را قانع کند و کار را پیش ببرد. مجموعه‌های مختلفی مثل وزارت خارجه و شورایعالی امنیت ملی درگیر پرونده هستند. نه اینکه این‌ها قبلا نبودند اما در گذشته، افراد و مجموعه‌های کاملا مشخصی مانند وزیر امورخارجه پشت کار بودند و از آنچه اتفاق می‌افتاد، دفاع می‌کردند اما امروز کسی را ندیده‌ام که از متن، توافق و موضوعی که باید پیگیری شود، دفاع کند و دنبال اقناع دیگران باشد. هر کسی می‌گوید کار خودمان را انجام دادیم و کارها معطوف به نتیجه نیست. مقدم افزود: امروز ما نمی‌دانیم که کدام دستگاه، مسوول مذاکرات است و کدام دستگاه، پاسخگوی متن توافق است و کدام دستگاه دارد از آن دفاع می‌کند و کدام دستگاه کار را پیش می‌برد. این‌ها سوال‌های بی‌جوابی است که با آن‌ها مواجهیم. اطلاعات دقیقی از مذاکرات وجود ندارد مقدم با بیان اینکه اطلاعات دقیقی از مذاکرات وجود ندارد، گفت: اکثر اطلاعات از منابع خارجی است که آن‌ها هم قابل‌اتکا نیستند چراکه براساس رویکرد و منافع خودشان صحبت می‌کنند. اطلاعات اندکی هم از داخل بیرون می‌آید که قابل تجزیه و تحلیل دقیق نیست. کسی می‌آید متنی را منتشر می‌کند و ادعا می‌کند که این، متن توافق است و بعدا فرد دیگری می‌آید و می‌گوید که این، متن توافق نیست. ما هم آخر نمی‌فهمیم که کدام‌یک راست می‌گویند. وی با بیان اینکه ما نباید در قبال مذاکرات دچار افراط و تفریط شویم، تاکید کرد: افراط درباره این مساله این بود که پرونده هسته‌ای را به‌گونه‌ای پیش ببریم و درباره آن صحبت کنیم که گویی همه مسائل کشور منوط به حل آن است. نگاهی که منجر به رها شدن و بی‌اهمیت جلوه دادن مذاکرات شود هم تفریط است. این پرونده نه آنقدر بی‌اهمیت است که بخواهیم رهایش کنیم و نه آنقدر مهم است که بخواهیم همه مسائل کشور را به آن گره بزنیم. مقدم تصریح کرد: متاسفانه در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم داریم این افراط‌ها و تفریط‌ها را می‌بینیم. از آقای باقری درباره چیستی سیاست خارجی دولت یا نظام، سوال نداریم مقدم با بیان اینکه آقای باقری، مسوول تیم مذاکرات هسته‌ای است و باید درباره دیتاها صحبت کند، افزود: ما از آقای باقری درباره اینکه سیاست خارجی دولت یا جمهوری اسلامی چیست، سوال نداریم. ایشان هم مسوول این نیست که به این سوال‌ها پاسخ دهد. نهایتا هم اگر قرار باشد کسی به این دست سوالات جواب بدهد، وزیر امورخارجه است. سوالاتی که آقای باقری باید به‌عنوان مسوول تیم مذاکره‌کننده پاسخ دهد، امر دیگری است. ما منتظر هستیم که سخنان دیگری از ایشان بشنویم اما نمی‌شنویم. کارشناس مسائل سیاسی در پاسخ به این سوال که آیا امکان ادغام توأمان نتیجه‌گرایی و مبناگرایی در شرایط فعلی درباره مذاکرات برجام وجود دارد؟ گفت: هیچ کشوری نیست که دنبال تامین منافعش نباشد و هیچ کشوری هم نیست که بتواند در دنیای متکثر امروز، منافعش را به‌طور تمام و کمال تامین کند. این یعنی عملگرایی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز بر همین مبنا بوده است. مقدم تصریح کرد: بنابراین سیاست‌های تاکتیکی در سیاست خارجی، تابعی از منابع است که منافع ما نیز در هر مقطعی می‌تواند به‌گونه‌ای متفاوت تامین شود؛ در مقطعی با فاصله‌گیری و در مقطعی دیگر با ارتباط‌گیری.