روزهای خاکستری خراسان جنوبی با افزایش 3 برابری گرد و غبار
بیرجند - ایرنا - این روزها که گرد و غبار بسیاری از مناطق کشور را فراگرفته، در استانی مشهور به داشتن بیش از 300 روز آفتابی در سال نیز مدتی است ریزگردها بیش از گذشته در آسمانش جولان می‌دهند و فصل بهار خراسان جنوبی را خاکستری کرده است.
ساعت 5:30 یکی از این روزها در مرکز استان است و طبق روال همیشه برای رفتن به پیاده‌روی صبحگاهی از منزل خارج می‌شوم، از شدت گرد و غبار، رنگ آسمان یکپارچه خاکستری است و ریزگردها زودتر از آفتاب خود را به آسمان رسانده‌اند؛ هوا رنگ و روی ناسالمی دارد.
تنفس آن هم بدون ماسک در این هوای مملو از ریزگرد، سخت است و برای گروه‌های حساس خطر دارد، این وقت صبح وجود ذرات گرد و غبار را در دهانم حس می‌کنم، تصمیم به انصراف از پیاده‌روی روزانه می‌گیرم اما برای خرید نان به مسیرم ادامه می‌دهم.
با اینکه هواشناسی و مدیریت بحران استان از روز قبل هشدار داده‌اند که مردم به خاطر هوای آلوده از خانه خارج نشوند اما شهروندان از جمله نیروهای نظامی و انتظامی، کارمندان دولت، کارگران و دانش‌آموزان به‌تدریج و بناچار از منزل بیرون می‌آیند.
با شروع ساعت کاری ادارات طی تماس تلفنی با سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی پیگیر وضعیت هوای شهر بیرجند و سایر شهرستان‌ها برای انتشار در ایرنا شدم که اعلام شد براساس آخرین داده‌های ایستگاه‌های فعال پایش کیفی هوا در استان، 2 شهرستان بیرجند و نهبندان به ترتیب با شاخص 359 و 304 در شرایط خطرناک قرار دارند.
ناگفته نماند که در خراسان جنوبی پنج ایستگاه پایش آلودگی هوا وجود دارد که از این تعداد 2 مورد در بیرجند، یک مورد سرایان، یک ایستگاه نهبندان و یک ایستگاه در شهر حاجی‌آباد زیرکوه نصب شده و روزانه شاخص کیفیت هوا فقط در چهار شهر از مجموع 31 شهر این استان سنجیده می‌شود.
این روزها مانند خیلی از مناطق کشور گرد و غبار میهمان ناخوانده خراسان جنوبی است و افزایش میزان آن فصل بهار این استان کویری را خاکستری کرده به‌گونه‌ای که تعداد روزهای گرد و غباری در 2 ماه نخست امسال نسبت به سال قبل بیش از سه برابر افزایش یافته است.
پارسال هم روزهای گرد و غباری زیادی در خراسان جنوبی داشتیم اما مانند امسال این قدر سریع و پشت سر هم تکرار نمی‌شد البته چند سال است که با شدت گرفتن تاخت و تاز خشکسالی بر پیکره خراسان جنوبی، روزهای گرم و آفتابی کویر جای خود را به روزهای ناسالم و هوای گرد و غباری داده است.
بادهای 120 روزه سیستان که در این سال‌ها و در دوران خشکسالی به 170 روز افزایش یافته و بر سرعت ورزش آن افزوده شده نیز زندگی را بر مردمان خراسان جنوبی به‌ویژه بخش جنوبی در شهرستان‌های مرزی نهبندان و سربیشه سخت کرده و پیش‌بینی کارشناسان هواشناسی از افزایش چشمگیر تعداد روزهای گرد و غباری در تابستان به دلیل ورزش این بادها حکایت دارد.
افزایش سه برابری روزهای گرد و غباری در خراسان جنوبی
موضوعی که مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا آن را تایید کرد و گفت: از ابتدای سال جاری چند موج شدید گرد و غبار شهرستان‌های خراسان جنوبی را تحت تاثیر قرار داده است.
علیرضا خندان‌رو افزود: آمار تجمیعی روزهای گرد و غباری استان از ابتدای سال جاری در شهرستان‌های مختلف خراسان جنوبی 135 روز بوده است که در مقایسه با سال گذشته رشد بیش از سه برابری و در مقایسه با بلندمدت (20 سال گذشته) رشد 2.5 برابری را نشان می‌دهد.
وی گفت: برای مثال در بیرجند از ابتدای امسال 19 روز، زیرکوه 15 روز، نهبندان 22 روز و سربیشه 21 روز بوده که این رورزها با هم تجمیع شده یعنی از 65 روز ابتدای امسال در نهبندان 22 روز آن گرد و غباری بوده است.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی بیان کرد: در مدت مشابه سال گذشته آمار تجمیعی روزهای گرد و غباری استان 40 روز بوده که در سال جاری به 135 روز افزایش یافته است.
وی اظهار داشت: خشکسالی‌های 20 ساله اخیر، افزایش یک تا 2 درجه‌ای دما و افزایش تبخیر، کاهش رطوبت هوا و خشک شدن سدها، بندهای خاکی و بسترهای طبیعی از علل اصلی افزایش روزهای گرد و غباری در استان است.
خندان‌رو پیش‌بینی کرد: با توجه به وزش بادهای 120 روزه سیستان در فصل تابستان، تعداد روزهای گرد و غباری به‌خصوص در مناطق جنوبی استان افزایش چشمگیر داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه همه شهرستان‌های خراسان جنوبی درگیر گرد و غبار هستند گفت: شهرستان نهبندان با 22 روز و شهرستان سربیشه با 21 روز بیشترین روزهای گرد و غباری در استان را از ابتدای امسال داشته‌اند، همچنین در بیرجند 19 روز و در زیرکوه نیز 15 روز گرد و غباری به ثبت رسیده است.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی ادامه داد: در تمامی شهرستان‌های استان وضعیت گرد و غبار هوا به‌صورت دیده‌بانی و چشمی به ثبت می‌رسد و اطلاعات و آمار واقعی است.
چتر خاکستری در فصل بهار بر سر خراسان جنوبی
بهار امسال بر اثر خشکسالی‌های بی‌سابقه، گاهی چتر خاکستری که این گرد و غبارها بر سر استان باز می‌کند، روزها طول می‌کشد تا بار سفر از استان ببندد و این مشکل گاهی به حدی بغرنج می‌شود که کارشناسان محیط زیست از افراد مبتلا به بیمارهای تنفسی، سالمندان و کودکان درخواست دارند از منزل خارج نشوند.
البته داستان خشکسالی و هجوم گرد و غبار ناشی از آن قصه دیروز و امروز نیست، افزون بر 20 سال است که ساکنان خراسان جنوبی با اثرات مختلف ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند و سالانه 729 هزار تُن گرد و غبار برخاسته از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی بر سر مردم فرود می‌آید و بیش از 10 هزار میلیارد ریال خسارت به زیرساخت‌های استان وارد می‌کند.
اما آنچه به گفته کارشناسان در سال جاری خیلی نگران‌کننده است، افزایش چشمگیر تعداد روزهای ناسالم، بسیار ناسالم و خطرناک در استان است که سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نیز این نگرانی کارشناسان را تایید کرد.
اسدالله حاتمی گفت: براساس مطالعات انجام شده و تقسیم‌بندی ناشی از وضعیت گرد و غبار استان‌ها، خراسان جنوبی در کنار استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان از غبارخیزترین استان‌های کشور است و در این خصوص رتبه اول متعلق به این استان است.
اسدالله حاتمی افزود: با توجه به خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها پیش‌بینی می‌شود در سال جاری گرد و غبار و روزهای ناسالم در این استان نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد و هرچند از ابتدای امسال هم شاهد رشد چشمگیر روزهای گرد و غباری در استان هستیم.
یک سوم مساحت خراسان جنوبی، کانون‌های گرد و غبار
وی بیان کرد: سطح کانون‌های گرد و غبار در خراسان جنوبی پنج میلیون و 173 هزار و 597 هکتار است که یک سوم مساحت استان را شامل می‌شود.
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: کانون‌های فرسایش بادی با شدت‌های غبارخیزی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد برآورد شده است و به‌طور متوسط سالانه 729 هزار و 692 تن گرد و غبار از این نواحی برخاسته و در سطح استان و مناطق همجوار ریزش می‌کند.
وی با بیان اینکه خشکسالی‌های سالیان اخیر نقش موثری در وقوع و گسترش گرد و غبار و فرسایش بادی در استان داشته است گفت: استان خراسان جنوبی در کشور از نظر نرخ تولید گرد و غبار و کانون‌های فرسایش بادی در رده‌های اول قرار دارد.
حاتمی با اشاره به عوامل طبیعی موثر در گرد و غبار افزود: کمبود رطوبت هوای استان به دلیل دوری از دریاهای آزاد، بالا بودن دمای هوا به‌ویژه در فصول گرم، بالا بودن تبخیر آب، طولانی بودن دوره خشکی حاکم بر استان، بالا بودن سرعت بادهای فرساینده نسبت به سرعت آستانه فرسایش بادی خاک‌های استان و متاثر بودن از وزش بادهای 120 روزه از عوامل طبیعی موثر در ریزگردها است.
او گفت: حساسیت اغلب خاک‌های ریزدانه سازند کواترنری استان نسبت به فرسایش بادی، مجاورت با کویرهای لوت و مرکزی ایران و متاثر بودن اقلیم استان از اقالیم خشک و بیابانی حاکم بر این کویرها، مجاورت با سایر استان‌های غبارخیز و فرسایش‌پذیر از جمله سیستان و بلوچستان، کرمان، سمنان، خراسان رضوی، یزد، اصفهان و کشور افغانستان، نوسانات شدید فشار هوا با توجه به وضعیت توپوگرافی استان و ایجاد زمینه‌های لازم برای حرکت صعودی هوا و انتقال قائم ذرات گرد و خاک معلق به ترازهای بالاتر جو و مناطق دوردست از دیگر عوامل طبیعی است.
منشاء ریزدگردها در خراسان جنوبی داخلی است
وی تصریح کرد: براساس بررسی‌های کانون‌های گرد و غبار با منشاء داخلی در استان خراسان جنوبی (مطالعات منشاءیابی داخلی فرسایش بادی، توفان ماسه و گرد و غبار در سال 1398) چهار کانون اصلی با شدت زیاد و خیلی زیاد وجود دارد که کانون شمال شرق استان با بیشترین وسعت در شهرستان زیرکوه واقع شده و در همه فصول سال با شدت زیاد و خیلی زیاد فعال بوده و استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
حاتمی افزود: کانون جنوب استان در شهرستان نهبندان قرار دارد و استان‌های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد همچنین کانون شرق در شهرستان‌های سربیشه و نهبندان واقع شده و استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان تحت تاثیر این کانون قرار می‌گیرند.
وی گفت: بررسی‌ها حاکی از آن است اگرچه کانون‌های گرد و غبار با شدت زیاد و خیلی زیاد مساحت نسبتا کمی از کل کانون‌ها را شامل می‌شود ولی نقش قابل توجهی در انتشار گرد و غبار به اتمسفر دارند.
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: براساس آخرین برآوردها سالانه خسارت جبران‌ناپذیر ناشی از گرد و غبار به منابع مختلف زیرساختی، اقتصادی و زیست‌محیطی استان وارد می‌شود و در صورت نبود اقدام مثبت و کاهش قابل توجه گرد و غبار، مجموع خسارت گرد و غبار بر اقتصاد استان قابل تامل بوده و نیاز است نقش اقدامات پیشگیرانه، اصلاحی و احیایی کنترل گرد و غبار در کانون‌های شناسایی شده پررنگ‌تر شود.
حاتمی گفت: براساس کارکرد و داده‌های ثبت شده توسط ایستگاه‌های این اداره کل از ابتدای سال جاری تا 22 اردیبهشت ماه در بیرجند 6 روز، سرایان 9 روز، نهبندان 20 روز و حاجی‌آباد زیرکوه 11 روز کیفیت هوای نامطلوب در پنج ایستگاه پایش هوا به ثبت رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
وی افزود: این در حالی است که در مجموع سال گذشته در بیرجند 23 روز، سرایان 41 روز، نهبندان 57 روز و حاجی‌آباد زیرکوه 24 روز کیفیت هوای نامطلوب در ایستگاه‌های پایش هوا به ثبت رسیده است.
حاتمی تاکید کرد: اگر بخواهیم نسبت به گرد و غبار نگاه بلندمدت داشته باشیم و پیشگیری‌های لازم را انجام دهیم باید از تخریب طبیعت جلوگیری کنیم.
افزایش کانون‌های فرسایش بادی خراسان جنوبی به 35 کانون
خراسان جنوبی به لحاظ اقلیمی جزو استان‌های خشک و بیابانی است و براساس آخرین مطالعات در سال 97 مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی استان از سه میلیون و 121 هزار هکتار به پنج میلیون و 243 هزار هکتار یعنی حدود 68 درصد افزایش یافته است.
در یک دهه اخیر مساحت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی خراسان جنوبی از یک میلیون و 386 هزار هکتار به 2 میلیون و 144 هزار هکتار رسیده یعنی تعداد کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در این استان از 28 کانون به 35 کانون افزایش یافته که یک هشدار جدی محسوب می‌شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این باره گفت: با توجه به شرایط خشکسالی و افزایش گرمای هوا در استان خطر گسترش بیابان‌ها و افزایش پدیده گرد و غبار وجود دارد.
علیرضا نصرآبادی افزود: کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در خراسانی‌جنوبی از 28 کانون در چند سال گذشته به 35 کانون افزایش یافته است که یک هشدار جدی محسوب می‌شود.
وی بیان کرد: مساحت کانون‌های بحرانی استان از یک میلیون و 386 هزار و 741 هکتار به 2 میلیون و 144 هزار و 729 هکتار رسیده و شهرستان طبس با 597 هزار و 435 هکتار بزرگترین کانون بحرانی را داراست.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: شهرستان بشرویه با 301 هزار و 813 هکتار دومین شهرستان دارای بیشترین حجم فرسایش بادی است و در مجموع 2 شهرستان طبس و بشرویه، 55 درصد سطح فرسایش بادی را در این استان به خود اختصاص داده‌اند.
نصرآبادی عنوان کرد: از سال 1389 تا سال 1397 مساحت کانون‌های بحرانی بر اثر خشکسالی و تغییر اقلیم 55 درصد و مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی نیز 68 درصد افزایش یافته است، در حال حاضر در خراسان جنوبی 40 محدوده تحت تاثیر فرسایش بادی به وسعت چهار میلیون هکتار وجود دارد.
وی گفت: در عرصه‌های بیایانی یکی از مشکلات اساسی جهانی، ملی و منطقه‌ای، تغییر اقلیم و تخریب سرزمین است که برآیند آن به شکل فرسایش خاکی خود را نشان می‌دهد.
اعتباراتی که به گرد بیایان‌زایی نمی‌رسد
نصرآبادی افزود: پدیده بیابان‌زایی تبعات مستقیم و غیرمستقیم متفاوتی دارد که حرکت ماسه‌های روان یکی از آنهاست و خراسان جنوبی دومین استان بیابانی کشور و جزو پنج استان درگیر با پدیده گرد و غبار در کشور است.
وی اظهار داشت: برای کاهش این خسارت‌ها پروژه‌های اجرایی در بخش بیابان از سال 54 آغاز شد و به طور مستمر تاکنون در دست انجام است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: فعالیت‌های اجرایی در دوره 45 ساله شامل 13 هزار و 876 هکتار بذرکاری و بذرپاشی، 153 هزار و 200 هکتار نهال‌کاری، 309 کیلومتر احداث بادشکن زنده (اطراف مزارع و جاده‌ها) و 651 کیلومتر احداث بادشکن غیر زنده در مناطق خاص اجرا شده، اما با توجه به افزایش کانون‌های فرسایش بادی و خاکی، خشکسالی‌های متناوب و کمبود بارندگی، اعتبارات و سرعت اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زدایی اندک است.
نصرآبادی افزود: همچنین در این مدت 28 هزار و 941 هکتار اجرای طرح مدیریت جنگل‌های دست‌کاشت، 991 هزار و 688 هکتار حفاظت و قرق عرصه‌های تاغزارهای طبیعی و دست کاشت، 39 هزار هکتار مدیریت روان‌آب‌های سطحی در قالب پروژه‌های اجرایی احداث هلالی‌های آبگیر و کنتور فار و از محل اعتبارات ملی، استانی، خشکسالی و مدیریت بحران استان اجرا شده است.
وی گفت: سال گذشته از محل منابع اعتباری مختلف، 32 میلیارد تومان برای مقابله با بیابان‌زایی برای استان مصوب شده که از این مقدار 19 میلیارد تومان آن اختصاص یافته است.
نصرآبادی ادامه داد: از محل این اعتبارات، هفت هزار و 700 هکتار آبیاری سنواتی عرصه‌های نهال کاری شده در سال‌های 98 و 99، 36 کیلومتر تله رسوب‌گیر در شهرستان طبس و 2 هزار و 850 هکتار مدیریت روان آب در شهرستان خوسف و 70 هکتار مالچ پاشی در دستور کار قرار گرفته که برخی از طرح‌ها به اتمام رسیده است.
وی مهمترین مشکل استان برای مقابله با بیابان‌زدایی را کمبود اعتبار ذکر کرد و گفت: با توجه به کاهش اعتبارات، حجم اقدامات بیابان‌زدایی در استان نسبت به افزایش بیابان‌زایی بسیار پایین است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: خطر افزایش بیابان‌ها از سال‌ها پیش خراسان جنوبی را تهدید می‌کند که در همین راستا طرح‌هایی برای مقابله با بیابان اجرایی شده و نوید بهبود وضع موجود را می‌دهد، اما کافی نیست.
خسارت 100 میلیارد تومانی ریزگردها به زیرساخت‌ها
نصرآبادی اظهار داشت: میزان خسارت فرسایش بادی به منابع زیستی و اقتصادی استان سالانه برابر با 100 میلیارد تومان برآورد می‌شود.
وی گفت: این خسارت‌ها در حوزه منابع زیست انسانی، خطوط مواصلاتی، اراضی کشاورزی، منابع زیست محیطی، چاه‌ها و قنوات، تاسیسات صنعتی، واحد صنعتی، واحد تولید، ایستگاه‌های راه آهن و از این قبیل روی می‌دهد.
آنچه مسلم است مردم خراسان جنوبی از وجود ریزگردها در هوایی که تنفس می‌کنند در رنج هستند و در این میان شرایط برای بیماران قلبی، تنفسی و افراد دارای مشکلات خاص حادتر است، پس باید پیش از آنکه سلامت و آسایش مردم این دیار در رفت و آمد ریزگردها بیشتر از قبل تهدید شود، چاره اساسی اندیشید.
انجام تحقیقات علمی ویژه، اقدامات سریع و گسترده درخصوص انجام عملیات نهال‌کاری و سایر اقدامات مقابله‌ای، جلب توجه نگاه ملی به وضعیت خراسان جنوبی و تقویت اعتبارات ملی از جمله راهکارهای کارشناسان و مسوولان در این زمینه است.
برچسب‌ها
