«زاگرس»؛ اولویت فراموش شده دولت محیط زیستی «روحانی»/ وعده هایی که مرهم زخم «جنگل‌های زاگرس» نشد!

به گزارش خبرنگار اجتماعی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ یکی از معضلاتی مهم زیست محیطی که در میان انبوه مشکلات حوزه محیط زیست به فراموشی سپرده شده است، مبحث احیای بلوط زارهای رشته کوه زاگرس است. رشته کوهی که کمتر کسی به نقش اکولوژیک و آن در سلامت روانی جامعه آگاه است؛ به ویژه در این روزها که ریزگردها از سویی برای اولین بار در ماه های گرم سال مدارس و ادارات را به تعطیلی کشانده و از سویی دیگر فرونشست های زمین به واسطه فقر سفره های زیر زمینی بسیاری از استان ها به ویژه استان های غرب کشور و همجوار زاگرس را درگیر کرده است.

بی راه نیست که فارغ از هرگونه تعصب مدعی شویم که دوره خنثای مدیریت روسایی چون عیسی کلانتری بر سازمان محیط زیست به ویژه در دولت دوم حسن روحانی روند دو معضل فوق یعنی هجوم ریزگردها و فرونشست های زمین را تسریع بخشیده است. این درحالی‌ست که حسن روحانی در سال 92 دولت خود را دولتی محیط زیستی معرفی کرد. اما با رویه ای که این دولت در انتخاب رسانه ها در نشست های رسانه ای در پیش گرفت از همان ابتدا واضح و مبرهن بود که مدعای این دولت زیست محیطی در واقع مصداق صادق سنگ بزرگی بود که نشان از نزدن داشت و گذشت زمان هم بر آن صحه گذاشت. در دوران عیسی کلانتری، مشاور رئیس جمهور وقت و رئیس سازمان محیط زیست در واقع دغدغه اصلی تمرکز بر احیای دریاچه ارومیه بود که برای این امر حسن روحانی در نخستین روزهای مستندنشینی در پاستور عیسی کلانتری را با حفظ سمت به ریاست ستادی نوپا تحت عنوان «ستاد دریاچه ارومیه» منصوب کرد. کلانتری در نخستین نشست خبری ستاد یادشده رسما از آغاز به کار دریاچه سخن به میان آورد و طرح هایی چون انتقال آب از برخی رودها و چشمه ها را تشریح کرد که پیش از این با مخالفت شدید کارشناسان محیط زیست روبرو شده و اجرای چنین طرحی از ابتدا شکست خورده قلمداد شد. اما عیسی کلانتری و مسئولان ستاد دریاچه ارومیه بی توجه به نظرات کارشناسی و بدون توضیح و حتی توجیهی در مقابل افکار عمومی کماکان با اجرای برنامه های خود مبادرت ورزیدند و گذشته از هزینه های سرسام آور دریاچه ارومیه و تخریب زیستگاه های جانوری و... نهایتا در ماه های ابتدایی وداع کلانتری با این سازمان، کارشناسان و متولیان محلی ستاد احیای دریاچه در شهر ارومیه پیوسته در گزارش های خود از کاهش تراز اکولوژیک دریاچه خبر می داند. بنابراین کلانتری نه تنها کاری نکرد، بلکه با تخریب زیستگاه های متنوع جانوری و کانال کشی هایی که مخالف نظر کارشناسان بود، ضربه مهلک دیگری بر پیکره محیط زیست وارد کرد. طوری که امروزه بخشی از طوفان و هجمه ریزگردها به واسطه تخریب هایی است که به دستور ایشان صورت گرفت و به مثابه زخمی التیام ناپذیر بر پیکر طبیعت کشور نقش بسته است. با این وجود سیاست های مهمی چون مهار ریزگردها که از دولت های قبل عرض اندام کرده بودند و شهرها و نوار مرزی غرب کشور را درگیر کرده بودند به واسطه اهمال ورزی دولت زیست محیطی حسن روحانی و مشاوران و معاونان وی به عنوان پدیده ای مهلک در کشور بروز کرد تا به جایی که در روزهای گرم سال 1401 برای اولین بار مدارس و ادارات بسیاری از شهرهای کشور به تعطیلی کشیده شد. نکته حائز اهمیت در این میان مشخصا کانال کشی هایی است که برای انتقال آب بین حوضه‌ای صورت گرفته بود که منجر به تخریب زیستگاه های جانوری درسطوح قابل تاملی شد که امروزه همین زیستگاه ها به کانون های خیزش ریزگرد تبدیل شده است. این در حالی است که متاسفانه نه تنها دریاچه ارومیه احیاء نشد، بلکه برخی از حوزه های آبریز مانند کانی سیب که یکی از مناطق گردشگری و باغداری غرب کشور محسوب می شد هم با چالش های اساسی مواجه شد و در نهایت هجم ریزگردها هم به نوبت خود افزایشی قابل توجه داشت. با این اوصاف باید گفت که بد نبست در آشفته بازار معضلات زیست محیطی و در ایامی که خاص این عرصه است یکبار دیگر توجه مسئولان را به جنگل‌های آفت‌زده زاگرس جلب کنیم. چرا که با احیای این جنگلها که در واقع میتوان این منطقه را خط مقدم مبارزه با ریزگردها به حساب آورد نه تنها با کاهش چشمگیر ریزگردها مقابله و این راهکار را به عنوان مکملی برای روش های مهار این بلای نوظهور مانند مالچ پاشی ها قلمداد کرد، بلکه از مزایا و مواهب دیگر این ثروت ملی برخوردار شد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. جنگل های زاگرس بخشی از منطقه نوژیان لرستان یک جستجوی ساده از منابع مورد وثوق نشان می دهد که جنگل‌های زاگرس در 11 استان کشور با 6 میلیون هکتار مساحت، 40 درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند. این مساحت پیش از این بیش از 10 میلیون هکتار بوده است که در سالهای گذشته به واسطه بی توجهی متولیان و در اثر آتش سوزی های گسترده ای که غالبا با هدف استحصال زمین بعد از حریق و قاچاق چوب و آفت های طبیعی که در مجموع تحت عنوان دخل و تصرف انسان در طبیعت قابل تعریف است به 6میلیون هکتار رسیده است؛ با این توضیح که با شدت گرفتن نابودی جنگل های زاگرس در سالهای گذشته بی تردید مساحت مورد بحث بسیار کمتر شده است اما از آنجایی که آماری متقن در این مورد وجود ندارد، در این نوشتار به همین عدد بسنده می شود. رسوب سالیانه 70 تن ریزگرد در هرهکتار جنگل از آنجایی که این نوشتار با میل به معضل ریزگردها نوشته شده، از قابلیت های ذاتی جنگل های زاگرس در مهار و رسوب ریزگردها آغاز می کنیم. مریم حقیقی خمامی، عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست جهاددانشگاهی در بخشی از گفت‌وگوی خود با ایسنا (در روز 17 اسفند سال 1394) به نقش حیاتی جنگل ها در امر رسوب و مهار ریزگردها اشاره می کند و می گوید: هر هکتار جنگل می‌تواند 68 تن گردوغبار که توسط باد حامل ذرات حمل می‌شود را جذب و رسوب کند... همچنین درختان از طریق تنفس، سرب موجود در هوا را که از منابع اصلی آلودگی هواست جذب و حذف می‌کنند. ذخیره‌سازی 500 تا 2هزار مترمکعب آب در هر هکتار جنگل وی در ادامه این بحث به کارکردهای بی‌نظیر اراضی جنگلی اشاره و خاطرنشان می کند: از جمله این کارکردهای [درختان جنگلی] می‌توان به ریشه دواندن گیاهان، درختان و فعالیت میکروارگانیسم‌های موجود اشاره در درخت اشاره کرد که قادر به ذخیره‌سازی 500 تا 2 هزار مترمکعب آب در هکتار می‌باشد. تامین 40درصد آب شیرین کشور در زاگرس سعید یوسفپور مدیرکل حفاظت محیط زیست وقت چهارمحال و بختیاری در گفتگوی مورخ 30 شهریور1392 با ایسنا با اشاره به یکی دیگر از کارکردهای حیاتی جنگل های زاگرس می گوید:«40 درصد منابع آب شیرین کشور از زاگرس تأمین میشود.» وی در بخش دیگری از اظهارتش می افزاید: «اگر امروز اقدامی نکنیم طبیعتاً منابع ارزشمند آب، خاک و هوایی که در زاگرس وجود دارد از بین میرود؛ 40 درصد منابع آب شیرین کشور از زاگرس تأمین میشود و سهم عمدهای از تنوع زیستی کشور و حتی خاورمیانه را در خود جای داده است... اگر امروز این معضل و تهدید تنوع زیستی را جدی نگیریم قطعاً فردای ما دیر و جبرانناپذیر خواهد بود.» زاگرس چگونه 45درصد آب شیرین کشور را تامین می‌کند؟ مهر در گفتگویی با محمد درویش، فعال محیط زیست (17 خرداد1399) با طرح سوالی که این پهنه جنگلی (زاگرس) چطور منابع آبی ما را تامین می‌کند؟ پاسخ وی را اینگونه منعکس کرده است: «اصلی ترین رودخانه‌های ایران از جمله کارون، دز، کرخه، مارون، سیروان، زاب، زاینده رود از زاگرس سرچشمه می گیرند.» عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع در تشریح این مقدمه خاطرنشان کرده:«این رویشگاه (زاگرس) با 6 میلیون هکتار وسعت، ارزش های راهبردی منحصر به فردی رای کشور دارد... رویشگاههای جنگلی همانند یک کاتالیزور عمل کرده و باعث می شود پس از بارندگی قطرات به آرامی به سطح خاک وارد شود.» حرف آخر با این وجود اقتصاد روستایی هموطنان روستائیایی و عشایرانی که در 11 استان کشور همواره همنشین رشته کوههای زاگرس و همسایه جنگل های منحصر به فرد زاگرس بوده اند، هم یکی از موهبت های الهی و مشمول کارکردهای این جنگل ها است که متاسفانه در حدود یک دهه پیش به کلی فراموش شده بودند و امروزه هشدارهایی که پیش از دهه گذشته توسط کارشناسان و متولیان امر داده می شد به خطراتی بالفعل تبدیل شده اند که هر روز ابعاد تازه ای پیدا می کنند. ضمن آنکه فرصت احیا و جبران اندک است و هزینه های این اقدام فراوان؛ با این پیش فرض که اساسا اگر همت و همیتی برای احیاء و جبران باشد که اگر چنین اقدامی به فراموشی سپرده شود در سالهایی نه چندان دور کشور با مشکل جدی آب، آب شیرین شرب و هجوم حاشیه نشینان زاگرس و مشکلات پیش بینی نشده دیگری مواجه خواهد شد. در ادامه دانا با انتشار بخش دوم این گزارش که روزهای آینده منتشر خواهد شد، به بررسی آفت هایی همچون سوسک ذغالی خواهد پرداخت که فقط در یک نوبت 18میلیون درخت بلوط جنگل های زاگرس را نابود کرد. همچنین چرایی گسترش بی سابقه این آفت، قاچاق چوب، تهیه ذغال بلوط، قاچاق گونه های جانوری، استفاده ای ترکه های ترد بلوط برای خوراک دام و... در گزارش بعدی بررسی خواهد شد. انتهای پیام /