زنگ خطر در ادبیات انقلاب؛ چرا از «مستندسازی» غافلیم؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ویژه‌برنامه «وعده دیدار»؛ به‌مناسبت هفتمین روز درگذشت شادروان استاد عباسعلی براتی‌پور، شب گذشته، هشتم اردیبهشت‌ماه، به صورت مجازی در گروه بین‌المللی هندیران با مدیریت علیرضا قزوه و اجرای سید مسعود علوی‌تبار برگزار شد.

قزوه، شاعر و رئیس دفتر شعر و موسیقی و سرود صدا و سیما، در ابتدای این مراسم ضمن گرامیداشت یاد زنده‌یاد براتی‌پور، به سابقه آشنایی خود با این شاعر پیشکسوت اشاره کرد. او براتی‌پور را شاعری اخلاق‌مدار و دارای صفای قلبی معرفی کرد و گفت: زنده‌یاد استاد براتی‌پور را از دهه 60 و از سال 1363 می‌شناختم. حضور در جلسات شعر هفتگی حوزه هنری و اجرای جلسات توسط او و استاد اسرافیلی و حضور در کنگره‌های شعر جنگ در سال 1365 و حضور در کنگره‌های شعر دفاع مقدس در سال‌های بعد، نشانگر وفاداری و تلاش چشمگیر این شاعر در جریان شعر انقلاب بود.

حسین اسرافیلی، دیگر شاعری بود که در این مراسم به بیان خاطراتی از زنده‌یاد براتی‌پور پرداخت. او که در دهه 60 به همراه زنده‌یاد براتی‌پور از برگزارکنندگان جلسات شعر حوزه هنری بود، گفت: مرحوم استاد براتی‌پور از شاعرانی بود که در همان اوایل تشکیل حوزه هنری به جمع دوستان شاعر پیوست و قاری جلسات شعر حوزه بود؛ البته قرائت قرآن جلسات گاه بر عهده او، گاه با همراهی مرحوم سلحشور و گاه با صدای وحید امیری صورت می‌گرفت.

وی ادامه داد: مرحوم استاد عباس براتی‌پور قبل از اینکه به حوزه هنری بیاید، در انجمن شاعران مذهبی که در منزل استاد نصرالله مردانی تشکیل می‌شد، حضور داشت و از آنجا به حوزه رجوع کرد و جزو انجمن شاعران حوزه هنری شد. او همچنین جزو کسانی بود که با دل و جان به دعوت حضرت امام (ره) و به انقلاب لبیک گفت و بیعت کرد.

اسرافیلی فعالیت در حوزه شعر آیینی را یکی دیگر از حوزه‌های فعالیت زنده‌یاد براتی‌پور عنوان و اضافه کرد: او در زمینه شعر آیینی فعال بود و از جمله کسانی بود که برای شهدا و دفاع مقدس، رزمندگان و آزادگان کار زیاد انجام داد.

سرافیلی ادامه داد: مرحوم براتی‌پور بعد از مدتی مدیریت انجمن شاعران حوزه هنری را برعهده داشت. فعالیت در صفحه شعر روزنامه رسالت از دیگر فعالیت‌های زنده‌یاد براتی‌پور است که در کارنامه ادبی او ثبت شده است. او ستونی در این روزنامه داشت که در آنجا با مطرح کردن بحث‌هایی در حوزه عروض و قواعد شعر، به آموزش شاعران جوان می‌پرداخت و شاعران جوان را به ادامه فعالیت در این حوزه تشویق می‌کرد.

این شاعر پیشکسوت با بیان اینکه مرحوم براتی‌پور به دلیل حضور در نیروی هوایی، از جمله اولین کسانی بود که با امام (ره) بیعت کرد، افزود: نیروی هوایی و ارتش در حوزه فرهنگ و ادب، نیروهای بسیار خوبی داشت و دارد که از این جمله می‌توان به مرحوم براتی‌پور، پرویز بیگی حبیب‌آبادی و سرهنگ خادمی اشاره کرد.

رضا اسماعیلی، شاعر و منتقد ادبی، دیگر سخنران این مراسم بود که صحبت خود را اینگونه آغاز کرد: با کمال تأسف باید گفت اگر امروز برای شناخت زنده‌یاد براتی‌پور و معرفی او به نسل‌های آینده به دنبال منابعی مستند و موثق باشیم، در کمال ناباوری به این نتیجه می‌رسیم که در این خصوص دستمان خالی است و هیچ منبع قابل استنادی برای این منظور نداریم! حال آنکه زنده‌یاد براتی‌پور از فردای پیروزی انقلاب تا آخرین روزهای حیات خویش، در عرصه ادبیات انقلاب حضوری فعال و تأثیرگذاری داشت. مدیریت جلسات نقد شعر حوزه هنری به مدت 19 سال و تربیت و هدایت نسلی از شاعران جوان، مؤید این تأثیرگذاری است که انکار آن دور از انصاف است.

وی اضافه کرد: استاد براتی‌پور رفت، بی‌آنکه ردپای روشنی از شخصیت و سلوک ادبی آن عزیز سفر کرده در قاب و قالب تاریخ شفاهی، یادنامه، جشن‌نامه، شناخت‌نامه، صدای شاعر، مستند تلویزیونی و... در دست داشته باشیم. این برای ادبیات ما خسران و نقصان بزرگی است. برای مانایی و ماندگاری و انبساط و حیات شجره طیبه ادبیات انقلاب اسلامی، ضرورت امروز «مستندسازی» و تدوین «تاریخ شفاهی» این گونه ادبی است. اهتمام جد‌ی در پرداختن به شعر و ادبیات انقلاب، ارائه تعریفی دقیق و قابل استناد، تبیین مؤلفه‌های آن و کالبد‌شکافی و آسیب‌شناسی این‌گونه ادبی، یکی از ضرورت‌هایی است که بی اعتنایی به آن می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای نسل امروز و فردای انقلاب به همراه داشته باشد. غفلت از این مهم، به معنای به مخاطره انداختن «چیستی و هستی» ادبیات انقلاب اسلامی است.

وی افزود: بی‌هیچ تردیدی زمان آن رسیده است که شاعران، پژوهش گران و ادبای عصر انقلاب به ارائه تعریفی کاربردی و شفاف از شعر انقلاب بپردازند تا این مولود مبارک که امروز دوران میانسالی خود را پشت سر می‌گذارد، بتواند با مکاتب ادبی جهان به تعامل و گفتمان سازنده بپردازد. لازمه این کار معرفی شایسته و بایسته نسل شاعران انقلاب اسلامی به همراه تبیین مؤلفه‌های سبکی (ساختاری و مضمونی) این جریان و نظریه‌پردازی درباره آن است. اگر به این اتفاق دست پیدا کنیم، بدون شک دیگر امکان دست‌اندازی دیگران بر این جریان نیست و می‌توان به تثبیت شعر انقلاب فکر کرد و حتی از بانیان دیگر مکاتب ادبی و طرفداران‌شان خواست تا به شکلی جدی به این پدیده توجه کنند.

به گفته این پژوهشگر؛ با برکشیدن و تکریم نام‌آوران شعر انقلاب، علاوه بر اینکه زمینه برای باروری و بالندگی بیشتر این گونه ادبی فراهم می‌شود، راه برای ترجمه و معرفی آثار ارجمند شاعران انقلاب به علاقه‌مندان شعر و ادبیات در ایران و سراسر جهان هموار خواهد شد.

اسماعیلی در پایان تصریح کرد: ناگفته نماند که در سال‌های اخیر در حوزه تدوین تاریخ شفاهی ادبیات انقلاب، وزارت ارشاد، حوزه هنری و شهرستان ادب - به صورت پراکنده - گام‌هایی برداشته‌اند. همچنین به همت حسین قرایی، نویسنده و پژوهشگر ادبی، به صورت ذوقی و خودجوش تلاش‌هایی در این حوزه صورت گرفته که حرکتی قابل ستایش، اما ناکافی است. بدیهی است اقداماتی از این دست نیازمند حمایت جدی و پشتیبانی مادی و معنوی نهادهای مسئول و متولیان فرهنگی است که امید است با برنامه‌ریزی‌های روشمند و هدفمند در آینده تداوم یابد.

امیر عاملی، شاعر و خوشنویس پیشکسوت، نیز در ادامه این مراسم با بیان اینکه بیش از 35 سال است که زنده‌یاد براتی‌پور را می‌شناسم و حاصل این آشنایی وجود بیش از 80 نامه از اوست که با خطی زیبا و متنی بسیار مهربانانه نوشته شده است، گفت: استاد براتی‌پور از چند نظر قابل دقیقه‌یابی و بررسی هستند؛ نخست شخصیت او غیر از بُعد شاعرانه‌اش است؛ و دیگری شخصیت شاعرانه او و آمیختن این دو با هم. افرادی در شأن و مقام زنده‌یاد براتی‌پور اگر نگوییم نایاب، بسیار کم یابند که سال‌های سال بر یک مداری حرکت و در یک مدار، اعتقادات خود را حفظ کرده‌اند. او انسانی خانواده‌مدار بود، انسانی اجتماعی و انقلابی بود که همواره فارغ از شعار و مبتنی بر شعور، موضع‌گیری‌های درست و دقیقی داشت. بُعد دیگر شخصیتی او، خوی و خصلت شاگرد پروری و ذره‌پروری بود.

این شاعر و خوشنویس پیشکسوت در خاتمه گفت: دلم به این بیت سایه خوش است که: «مردن عاشق نمی‌میراندش / در چراغی تازه می‌گیراندش». در واقع آیه شریفه «وَ لا تَحسَبَنَ الَذینَ قُتِلوا فی سَبیلِ اللَهِ أَمواتًا بَل أَحیاء عِندَ رَبِهِم یُرزَقونَ»، در وصف همین افراد است. او رزمنده و همرزم شهید بابایی بود. خاطرم هست که خبر شهادت شهید بابایی را از مرحوم براتی‌پور شنیدم و پس از آن، به توصیه او مثنوی «ای سرو به خون تپیده بابایی / ای همسفر سپیده بابایی» را در وصف شهید سرودم. مرحوم براتی‌پور با اشک از شهید بابایی سخن می‌گفت و حالاتش به گونه‌ای بود که انگار روح از بدنش جدا شده است.

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نیز در ادامه این مراسم مرحوم براتی‌پور را شخصیتی اثرگذار و اثربخش در حوزه ی شعر و ادب انقلاب معرفی کرد و افزود: او فردی بود که به لحاظ کاری در فضای ارتش رشد کرد و سرهنگ نیروی هوایی بود اما به لحاظ لطافت طبع، به شعر روی آورد و در این عرصه فعال بود. با وجود آنکه پیش از پیروزی انقلاب در ارتش حضور داشت، اما با پیروزی انقلاب به این جمع می‌پیوندد و از پیشگامان شعر انقلاب می‌شود.

سید حکیم بینش، شاعر و پژوهشگر افغانستانی نیز فعالیت در عرصه شعر آیینی را یکی از موفقیت‌های مرحوم براتی‌پور دانست و درباره ویژگی این دست از اشعار او گفت: فضای شعرهای آیینی او یک‌دست است و مخاطب را به خود جذب می‌کند. در واقع یک نوع فضای حسی و عاطفی فوق‌العاده‌ای در شعرهای او حاکم است.

بینش ادامه داد: من شعر ایشان را شعر متعهد می‌دانم با این توضیح که خیلی‌ها شعر آیینی می‌گویند، اما تعهدی پشت واژه‌ها و کلماتشان نیست. آنها برای امام حسین (ع) شعر می‌گویند، اما زندگی و رفتارشان در جامعه با مشی و راه سیدالشهدا (ع) خیلی فاصله دارد. کافی است در شبی چراغ خاموش شود تا معلوم شود چند نفر در خیمه امام (ع) مانده‌اند؛ در حالی که رنگ و بوی شعر شاعرانی مثل استاد محمدجواد محبت و استاد عباسعلی براتی‌پور، همیشه شمیم و عطر تعهد دارد. بسیاری از بزرگان به این اذعان دارند که بین زندگی و شعر او فاصله‌ای نبوده و با تمام باور قلبی شعر می‌گفته است.

این شاعر و پژوهشگر افغانستانی در پایان اظهار داشت: نکته دیگر تلاش او در جمع‌آوری آثار آیینی و آثار در بعضی از موضوعات دیگر مانند فلسطین و امام خمینی (ره) است. او مجموعه‌های زیادی را گردآوری کرده که خود یک گنجینه است و می‌تواند منبعی برای شعر آیینی ما باشد.

در این مراسم شاعران و ادیبانی همچون علیرضا قزوه، رضا اسماعیلی، سید مسعود علوی تبار، سید حکیم بینش، امیر عاملی، عزیز آذین فرد، محمد علی یوسفی، محمد مهدی عبدالهی، سید حمیدرضا حسینی، نغمه مستشار نظامی، فاطمه ناظری، مهسا ایمانی، و فاطمه نانی‌زاد حضور داشتند.

همچنین در بخشی از این برنامه شاعران به قرائت شعر پرداختند که بخشی از آن را می‌توانید در ادامه بخوانید:

سید مسعود علوی تبار

از شور و نشاط و شادمانی دوریم بر ریختن سرشک خون مأموریم

این داغ عظیم است ولی نیست عجیب ما در غم استاد براتی پوریم

***

هر چند مزار او سراسر نور است در باغ بهشت قلب او مسرور است

آهی که برآورد ز دل ناله سنگ غم نامه مرحوم براتی پور است

***

با ناله سنگ اشک غم توأم شد با هر نفس آه پر شرر توأم شد

چون در غم استاد براتی‌پوریم با آتش غصه نیشتر توأم شد