سفر به دیار علم و ادب بیرجند / شکوه تاریخ و طبیعت بهاری را در کنار هم ببینید

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از خاورستان، گوشه و کنار استان خراسان جنوبی با توجه به جغرافیا و شرایط آب و هوای این منطقه از زیبایی‌ها طبیعی و خدادادی بسیاری برخوردار است. بیرجند که به دیار علم و ادب مشهور است از این قاعده مستثنا نیست و مسافران با سفر به این شهر در کنار زیبایی طبیعی از آثار تاریخی آن نیز دیدن می‌کنند.

امسال بعد از گذشت دو سال از شیوع کرونا با توجه به واکسیناسیون تعداد زیادی از هموطنان سفرهای نوروزی آغاز شده و در این میان بیرجند نیز از حضور مسافران و گردشگران بی نصیب نمانده است. در این گزارش تلاش شده تا بخشی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی این شهر بازخوانی شود.

ارگ کلاه فرنگی میزبان مهمانان نوروزی

ارگ کلاه فرنگی به عنوان دارالحکومه محل حکمرانی امیر معصوم خان بوده که در اواخر دوره زندیه احداث شده است. بنای مزبور به طور کلی از نظر فرم معماری با سایر بناهای شهری متفاوت است. این ساختمان در 6 اشکوب بنا شده، دو اشکوب آن فضا دار و بقیه طبقات جهت تکمیل فرم نمای بیرونی بر روی گنبد حوضخانه ساخته شده است.

بخش همکف ارگ کلاه فرنگی از یک پلان مربع شکل که اتاقهای متعددی آن را احاطه نموده تشکیل شده است. در همین طبقه 4 هشتی به شکل قرینه بچشم می خورد، که اصلی ترین بخش ساختمان یعنی حوضخانه نیز در آن واقع شده است. حوضخانه دارای پلان هشت ضلعی است که طاقنما و سکوهایی آن را احاطه کرده اند. یک حوض در وسط و گنبد با تزئینات مقرنس، رسمی بندی و کاربندی های زیبا به شکوه آن افزوده است.

طبقه دوم شامل یک هشت ضلعی می باشد که چند اتاق را در خود جای داده و بخش های فوقانی فقط جنبه سمبلیک و زیبایی داشته با پنجره هایی کوچک وکم عرض که جهت تأمین نور حوضخانه تعبیه شده و به کلاه فرنگی موسوم است. بخش محوطه و باغ مجموعه بر اساس اسناد قدیمی آن به شکل چهارباغ بوده که به دلیل تغییراتی که در آن ایجاد شده شکل اصلی خود را از دست داده است.

این ارگ که در مرکز شهر بیرجند و خیابان مطهری قرار دارد با شماره 1880 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مدت‌هاست که مالکیت بنا به دست فرمانداری است و امکان بازدید از آن در نوروز 1401 برای عموم مردم و مسافران نوروزی فراهم شده است.

قلعه بیرجند دژی آرمیده در دل کویر

قلعه بیرجند یا دژ بیرجند که با نام‌های قلعه ته ده و پایین شهر نیز شناخته می‌شود، بزرگترین بنای تاریخی بیرجند است که بر فراز بلندترین تپه طبیعی در خیابان جمهوری اسلامی شهر از خشت، گل و چینه بنا شده است. دژ سترگ و کهن پایین شهر بیرجند یک دژ کوهستانی برای کاربردهای نظامی می‌باشد که از دوره صفویه تا قاجاریه مردم بیرجند را در مقابل تهاجم دشمنان به ویژه ترکمن‌ها و ازبک ها محافظت می کرده است.

این قلعه در گذشته جایی برای نگهبانی بوده و ساکنان آن نگهبانانی بوده‌اند که وظیفه آنها رساندن اخبار، تأمین امنیت و پاسداری بوده است که در دوره قاجاریه بازسازی اساسی شده و راهروهای زیر زمینی آن ساخته شد تا ارتباط قلعه با عمارت کلاه فرهنگی، ارگ بهارستان و قنات قصبه بر قرار شود.

قلعه دارای هفت برج بوده که شش برج آن باقی مانده است و در گذشته بناها و عناصر معماری بسیاری را شامل می شده است. دژ سترگ و کهن پایین شهر بیرجند یک دژ کوهستانی با کاربردهای نظامی می‌باشد. این قلعه جایی برای انجام نگهبانی بوده و ساکنان آن نگهبانانی بودند که وظیفه آنها رساندن اخبار، تأمین امنیت و پاسداری بود.

این دژ در دوره صفویه با مساحتی بیش از سه هزار متر مربع ساخته شده و هسته نخستین شهر بیرجند به شمار می‌رود. دژ بیرجند از راه راهروهای زیرزمینی به مراکز مهم شهر مانند ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه در ارتباط بوده است. در این قلعه از مواد خوراکی و آب انبارها همواره نگهداری می‌شد تا در هنگام یورش دشمن، مردم شهر با خانواده‌های خود و دارایی‌هایی منقول از طریق راهروهای زیرزمینی به این دژ پناه ببرند.

نوسازی این بنا از سوی شهرداری بیرجند در سال 1378 آغاز شد که چندین سال طول کشید که نتیجه آن شکل امروزی قلعه است. قلعه دارای هفت برج بوده که شش برج از آن بر جای مانده است. بنای قلعه را برج‌هایی دو طبقه در چهار سوی با حصار اصلی در میان گرفته است و بر فراز این برج‌ها که به شکل استوانه هستند، روزنه‌های ایجاد شده که کاربرد آن دیدبانی برای پدافند از دژ و شهرنشینان بود و جایگاه امنی برای تیراندازی و ضربه زدن به دشمن به شمار می‌رفته است.

دیوار بنا با شکل برآمده آن همچنین ستبری آن امکان دیدبانی را بر فراز باروها را برای نگهبانان بهتر فراهم می‌کرده است و دو در ورودی دژ در ضلع شمالی و غربی قرار دارند. شهرداری بیرجند بعد از بازسازی قلعه با توجه به اینکه در آن تأسیسات آب، برق و گاز وجود دارد بهره برداری از آن را به شکل اجاره به بخش خصوصی واگذار کرده است که در تمام ایام به ویژه نوروز سال پذیرای عموم مردم است.

اینجا به تاریخ قبل از میلاد سفر کنید!

موزه مردم‌شناسی بیرجند در سال 1372 و پس از موزه باستان‌شناسی از سوی میراث فرهنگی، در طبقه همکف عمارت مرکزی اکبریه به بهره‌برداری رسید، این موزه گوشه‌ای از معیشت، مشاغل و حرف منطقه جنوب خراسان که در گذشته‌ای نه‌چندان دور مرسوم بوده و اکنون منسوخ شده به نمایش گذاشته شده است و قدمت اشیای موجود در آن حدود یک‌صد سال است.

از بخش‌های مختلف موزه مردم‌شناسی بیرجند می‌توان به غرفه مراسم عروسی، کشاورزی، سبد‌بافی، سفالگری، عطاری، کفاشی، دستاسی، آهنگری، حکیم‌باشی، سلمانی، نخ‌ریسی و پارچه بافی اشاره کرد که در قالب مانکن هایی به نمایش گذارده شده‌اند، به‌طور کلی اگر می‌خواهید خود و خانواده با چند آداب، رسوم و فرهنگ بومی آشنا شوید حتما به موزه مردم‌شناسی بیرجند سری بزنید.

بند دره؛ بزرگ‌ترین بند کوهستانی بیرجند

بند تاریخی دره در زمان حشمت‌الملک علم بنا شده است و می‌توان احداث آن را همزمان با قدیمیترین بنای مجموعه باغ اکبریه دانست و در واقع به لحاظ تاریخی، قدمت بند مربوط به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه است. همچنین این بند در زمان امیر شوکت‌الملک علم (1300-1364هجری قمری) حکمران قهستان در زمان قاجاریه یکبار تعمیر و مرمت شده است.

ساختمان این بند با پیروی از شیارهای واقع در کوه و در مناسبترین قسمت دره پایین روی طبقات رسوبی کف رودخانه شکل گرفته است. بند دارای ارتفاع 5/15 متر از کف رودخانه است که طولی برابر با 35 متر دارد و برج آبگیر آن با فاصله 9 متر از لبه کوه غربی بر بدنه آن بازسازی شده است. این بند یا سد در پنج کیلومتری انتهای خیابان مدرس بیرجند در میان رشته‌کوه جنوب این شهر به نام رشته کوه باقران واقع است و از جمله نقاط گردشگری خراسان‌جنوبی و شهرستان بیرجند محسوب می شود.

ترنم زندگی در بند امیرشاه

«بند امیرشاه» مربوط به دوره قاجارِ و در فاصله دو کیلومتری جنوب غرب بیرجند، با جهت شرقی غربی در مسیر رودخانه‌ای فصلی در داخل رشته کوه باقران واقع شده، این سازه با هدف ذخیره آب و مهار سیلاب‌ها با مصالح آجر، سنگ و ملات ساروج ساخته شده، این بند از نظر ساختمانی می‌تواند جزو سدهای قوسی و پایه‌ای محسوب شود چراکه بدنه قوسی این سد در وسط دارای دو پایه یا پشت بند که دیواره را مقابل فشار آب مخزن حمایت می‌کند.

چهارده روستای سبد و آبشار

یکی از جاذبه های گردشگری بیرجند روستاهای کوچکی است که مردمان پاک و ساده دلی در آن زندگی می کنند. مردمانی که هر کدام به روش خودشان مهمان نوازی را در حق مسافران تمام می کنند. روستای زیبای «چهار ده» در ارتفاعات باقران و در 5 کیلومتری بیرجند واقع شده که به دلیل دارا بودن ده‌ها آبشار، به یکی از جاذبه‌های گردشی و تفریحی این شهرستان تبدیل شده است. این روستا به دو قسمت پایین و بالا تقسیم می‌شود و تقریباً تمام اهالی آن به کار سبدبافی مشغول هستند.

جدا از مناظر زیبای کوهستانی خاص منطقه، این روستاها دو ویژگی عمده دارند؛ یکی خانه‌های سنگچین کوچک روستاست و دیگری هنر زیبای ترکه‌بافی مردان که اوقات‌فراغتشان را پس از دامداری پر می‌کنند؛ سبدهایی از جنس چوب بید یا بادام. مردان روستا هرروز عصرگاهان در میدانگاه روستا برای بافت و اختلاط‌های روزانه جمع می‌شوند. اینجا محل خوبی است تا هم بافت سبدها را از نزدیک ببینید و هم از سبدهای بافته‌شده خریداری کنید.

در بالادست روستا آبشارهای زیبایی وجود دارد که به‌ویژه در فصل بهار منظره زیبایی را در دل کوه‌های سنگی و سخت منطقه پدید می‌آورند. مجموعه آبشارهای چهارده از 80 آبشار بزرگ و کوچک تشکیل شده که در مسیر کوه‌نوردی قله باقران قرار گرفته‌اند و ازجمله آبشارهای زیبای خراسان جنوبی به شمار می‌آیند. این مجموعه آبشارها منظره بسیار زیبا و منحصربه‌فردی را به وجود آورده‌اند.

نخستین و بلندترین این مجموعه آبشارها 7 متر ارتفاع دارد. آب بسیار زلال و خنک این آبشارها همراه با پوشش گیاهی گوناگونی که آن‌ها را دربر گرفته به زیبایی این منطقه افزوده است. مسیر دسترسی به این مجموعه از انتهای خیابان غفاری بیرجند است و در حقیقت مسیر دسترسی به ارتفاعات رشته‌کوه باقران است. بنای تاریخی امامزاده سلطان نیز در مجاورت روستای چهارده پایین قرار دارد.

جلوه گری بهار در باغ و عمارت جهانی اکبریه

در میان آثار تاریخی بیرجند باغ و عمارت اکبریه بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای را بسوی خود جلب می کند تا انسان را بی اختیار وادار به مدح و ستایش طراح و معمار بنای عظیم و باغ با شکوه اکبریه نماید. این باغ و بنا در زمینی به مساحت5/3 هکتار و کوشک مرکزی آن در دو طبقه مجزا مربوط به دوره های زندیه تا اوایل دوره پهلوی طراحی و احداث شده است.

تزئینات آن شامل تالارآینه، میانخانه وگنبد عرقچین و تزئینات مقرنس، رسمی بندی می باشد. با توجه به کاربری اولیه بنا که به عنوان دارالحکومه مورد استفاده بوده است، باغ در گروه باغهای حکومتی قرار می گیرد. هم اکنون سفره خانه سنتی وسه گنجینه ارزشمند باستان شناسی ومردم شناسی، حیات وحش و.. برای بازدید کنندگان و مشتاقان آثار و یادگارهای تاریخی شهر کهن بیرجند دراین مجموعه گنجانده شده است. باغ و عمارت اکبریه در سی و پنچمین اجلاس کمیته میراث جهانی (ژوئن 2011 - پاریس) در ذیل پرونده ثبت جهانی باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

انتهای پیام /