سه نشانه پرابهام هسته‌ای
حسین امیرعبداللهیان در اواسط هفته در اظهاراتی اعلام کرد که ایران و آمریکا به یک حس مشترک درباره احیای برجام رسیده‌اند، تهران و آژانس نیز در مورد یک نقشه راه به تفاهم دست یافته و توافقاتی در ارتباط با آزادسازی اموال بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی به دست آمده است. با این حال برخی خبرنگاران غربی مدعی شدند توافقی درباره این سه موضوع مشاهده نشده است.
نزدیک به دو ماه است که خبری از گفت‌وگوهای برجامی نیست؛ آخرین دور گفت‌وگوها بین ایران و طرف اروپایی 17 مرداد در وین برگزار شد و پس از آن نیز جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیش‌نویس 35 صفحه ای خود را با هدف رسیدن ایران و آمریکا به توافق به طرفین ارائه کرد.
پس از آن ایران یک هفته بعد و در آخرین ساعات مهلت داده شده برای پاسخ به این پیش نویس، جواب خود را به اتحادیه اروپا ارائه کرد. امیرعبداللهیان در 24 مرداد در پاسخ به این پیش نویس گفت: «در مرحله شروع پایان توافق هستیم» پاسخی که دو سناریو را درون خود داشت؛ موافقت ضمنی (مشروط) با متن پیش نویس یا «نه» محتاطانه همراه با مذاکره بیشتر. آمریکا نیز در همان تاریخ 24 مرداد به پیش نویس پاسخ مثبت داد و گفت آن را می پذیریم. بعدتر نیز دوباره ایران و آمریکا به پیشنهادهای یکدیگر پاسخ دادند که آخرین پاسخ ایران در اواسط شهریور با واکنش منفی بورل مواجه شد.
ظاهرا ایران شروطی را برای پذیرش این پیش نویس در رابطه با مساله پادمان و تضمین ارائه کرده است. بنابراین این پاسخ های تهران و واشنگتن نیز گره برجامی را باز نکرد و سرانجام جوزپ بورل روز دوشنبه 14 شهریور ماه گفت: «شانس توافق کمتر شده و موضع گیری ها نزدیک تر نشده، بلکه فاصله گرفته اند؛ درحال حاضر نسبت به حصول توافق در مقایسه با 28ساعت پیش اطمینان کمتری وجود دارد.» این اظهارات بورل همان‌طور که ذکر شد پس از آخرین پاسخ ایران در بامداد جمعه 11 شهریور ماه به پیشنهادهای آمریکا بیان شد. پاسخی که واکنش طرف های غربی را به دنبال داشت؛ آمریکا پاسخ ایران را غیرسازنده خواند و اروپا آن را منفی و غیرمنطقی معرفی کرد. با این حال ایران آمادگی خود را برای امضای توافق در هفته آینده درصورت پاسخ مثبت واشنگتن به ملاحظاتش اعلام کرده است. از آن زمان تا به امروز اتفاق خاصی در راستای ادامه مذاکرات برجامی روی نداده است و طبق آخرین تحلیل ها و اظهارنظرها به نظر می‌رسد که ادامه مذاکرات بعد از برگزاری انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا باشد.
در این بین آنچه که قابل تامل است نگاه متفاوت غرب یعنی اروپا و آمریکا و طرف ایرانی به فضای فعلی تلاش های دیپلماتیک برای احیای برجام است. درواقع مقامات ایرانی پس از بازگشت از سفر نیویورک با اظهار خوش‌بینی نسبت به تلاش های دیپلماتیک خود، پنجره فرصت برای رسیدن به یک توافق خوب را همچنان باز می‌بینند. این در حالی است که برخی از تحلیلگران و منابع غربی نزدیک به جریان مذاکرات نسبت به چنین دیدگاهی با تردید می نگرند. در این رابطه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، روز سه شنبه هفته گذشته درباره آخرین وضعیت مذاکرات احیای برجام، گفت: «فکر می کنم اقداماتی که برای لغو تحریم‌ها از مسیر مذاکرات و تبادل پیام در حال انجام است، در مجموع در مسیر درست خودش قرار دارد.» بر اساس گزارش «ایسنا» به نقل از العالم، امیرعبداللهیان همچنین توضیح داد: «ما در آخرین تحولات تلاش کردیم تا از فرصت حضور همه طرف ها در نیویورک در جریان برگزاری هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل، استفاده کنیم.»
وزیر امور خارجه افزود: «احساس می کنیم طرف آمریکایی اکنون با درک بهتری در تبادل پیام ها حضور دارد.» او در ادامه به موضوع همکاری ایران و آژانس اشاره کرد و گفت: «همکاری های ما با آژانس وارد فاز جدیدی شده بود که در گفت وگوهای اخیر بین محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مباحث مطرح شد و فکر می کنم به درک و تفاهم مشترکی رسیدیم.» امیرعبداللهیان همچنین گفت فکر می کنم چنانچه طرف آمریکایی همین مسیری که در روزهای گذشته در رابطه با آن تبادل پیام شده است و یک درک نسبتا مشترکی در این موضوع ایجاد شده را به همین شکل واقع بینانه پیش ببرد، توافق بین ایران و سایر طرف‌های دیگر در دسترس است.
این صحبت های وزیر خارجه ایران در حالی مطرح می‌شود که ارزیابی طرف های غربی به‌خصوص طرف آمریکایی از روند دیپلماسی احیای برجام چندان مثبت نیست و آنها در بهترین حالت، ادامه گفت‌وگوها را بعد از انتخابات کنگره آمریکا می بینند. حتی پایگاه خبری هیل نزدیک به کنگره آمریکا با مطرح کردن برخی ادعاها علیه تهران، مدعی شده است: «آمریکا و تروئیکای اروپایی - لندن، پاریس و برلین - مسیر دیپلماسی را آزموده اند ولی تهران علاقه ای به حصول توافق ندارد.» به گزارش خبرگزاری فارس هیل بر همین اساس تصریح کرده است: «غرب اکنون باید از مذاکره به سمت فشار تغییر جهت دهد.»
لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال‌استریت ژورنال نیز روز سه شنبه با اشاره به اظهارات روز دوشنبه حسین امیرعبداللهیان در حساب توییتر خود نوشت: «به طور خلاصه، عبداللهیان گفته: 1) ما با آمریکا در مورد احیای برجام به «درک مشترک» رسیده ایم و «توافق در دسترس.» است 2) ما یک «نقشه راه» داریم که با آژانس در مورد پادمان مشخص شده است. 3) امیدواریم در مورد دارایی بلوکه شده در کره‌جنوبی «به زودی شاهد اتفاقات خوب» باشیم.» نورمن در ادامه مدعی شده است: «با این حال، آنچه من از منابعی در وین و سایر پایتخت ها می شنوم این است که هیچ توافقی در مورد هیچ یک از این 3 جنبه وجود ندارد.» این اظهارات نورمن بیانگر تفاوت دیدگاه های تهران و واشنگتن در خصوص مسیر احیای برجام است.
تبادل زندانیان، چرا حالا؟!
در سوی دیگر اخیرا صحبت هایی در خصوص تبادل احتمالی زندانیان بین ایران و آمریکا مطرح شده است؛ یعنی واشنگتن به دنبال آزادی چند زندانی خود در ایران است؛ البته منهای باقر نمازی که به دلیل بیماری آزاد شد و ایران نیز در پی آن است که به 7میلیارد دلار پول بلوکه شده خود دست پیدا کند. این در شرایطی است که پیش‌تر توافق شده بود در کنار بحث اجرای برجام در دوره 60 روزه تایید مبادله زندانیان انجام و بخشی از پول ایران نیز آزاد شود. در این خصوص آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا درباره آزادی «باقر نمازی» در هفته گذشته در بیانیه ای گفت: «کار ما هنوز تمام نشده است و ما به آزادسازی تمام شهروندان آمریکایی متعهد هستیم.»
اکنون که زمزمه هایی مبنی بر تبادل زندانیان را می شنویم نشان‌دهنده آن است که مذاکرات درباره برجام با چالش‌هایی مواجه است چون در غیراین صورت برجام احیا می‌شد و پروسه تبادل زندانیان در دوره 60 روزه تایید اتفاق می افتاد. همچنین اخیرا سایت خبری نورنیوز نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در گزارشی به بحث تبادل زندانیان و آزادسازی پول های بلوکه شده ایران پرداخت. این سایت خبری نوشت: «مذاکرات مربوط به تبادل زندانیان و آزادسازی منابع ارزی ایران در کشورهای خارجی، ماه ها قبل انجام شده بود لیکن طرف آمریکایی پس از چند بار کارشکنی، اخیرا برای اجرای توافقات قبلی اعلام آمادگی کرد.»
در این گزارش که روز دوشنبه 11 مهر ماه منتشر شد آمده است: «با تداوم گفت‌وگوهایی که با واسطه میان ایران و آمریکا انجام شد، بانک مرکزی یکی از کشورهای منطقه به عنوان بانک عامل برای واریز وجوه آزاد شده ایران در کره‌جنوبی مورد توافق قرار گرفت.» معنای ضمنی این گزارش نورنیوز نیز آن است که چون مذاکرات احیای برجام به بن بست خورده آمریکا و ایران مساله تبادل زندانیان را جلو انداخته اند. همچنین یک نکته ظریف در اینجا وجود دارد مبنی بر اینکه آیا آمریکا برای دسترسی ایران به پول هایش معافیت می‌دهد. زیرا ایران تحریم است و به پول ها دسترسی ندارد؛ مگر اینکه آمریکا معافیت دهد. درواقع چون الان در دوره تایید نیستیم و با توجه به اینکه هنوز توافقی انجام نشده مشخص نیست این 7میلیارد دلار به چه شکل آزاد خواهد شد.
درواقع طرف ایرانی در چند هفته اخیر رویکرد و نشانه های مثبتی را در قبال برجام از خود بروز داده اما طرف آمریکایی این نگاه را ندارد. در این بین برخلاف موضع امیرعبداللهیان درخصوص در دسترس بودن توافق و رسیدن تهران و واشنگتن به یک درک مشترک، آمریکایی ها یا می گویند به بن بست خوردیم یا توافق نزدیک نیست. حتی میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین هفته گذشته در گفت وگویی تاکید کرد که انتظار می‌رود مذاکرات وین بر سر احیای برجام در ماه نوامبر (آبان - آذر) ازسرگرفته شود؛ یعنی بعد از برگزاری انتخابات میان دوره ای در آمریکا.
البته اتحادیه اروپا رویکرد محافظه‌کارانه تری دارد و جوزپ بورل نیز در تماس اخیرش با وزیر خارجه ایران از پیشرفت در گفت‌وگوها خبر داد. در عین حال الدار مامدوف، مشاور سیاسی سوسیال دموکرات ها در کمیته پارلمان اروپا روز پنج‌شنبه در توییتی با بیان اینکه «تلاش ها برای استفاده از اعتراضات ایران برای تعلیق مذاکرات برجامی در پارلمان اروپا به طرز چشمگیری ناکام ماند»، نوشت: «متمم تعلیق مذاکرات برجامی با 469 رای مخالف و 88 رای موافق شکست خورده است.» اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چرا نشانه های متناقض در پروسه برجام و تنش زدایی بین تهران و واشنگتن دیده می‌شود. چرا تهران نگاه خوش‌بینانه تری را در چند هفته اخیر دنبال می‌کند اما در واشنگتن نگاه غالب در قبال برجام این است که در بهترین حالت بعد از برگزاری انتخابات میان دوره ای کنگره گفت‌وگوها دنبال خواهد شد.
پالس مثبت به بازار
حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در این باره به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «صحبت های اخیر وزیر خارجه درباره فضای مثبت مذاکرات حتما به این دلیل بود تا فضای منفی داخل برای بازار مثبت شود.» بهشتی پور توضیح داد: «شعار دولت آقای رئیسی این بود که بازار را به مذاکرات گره نمی زند اما به صورت طبیعی این واکنش بازار به مذاکرات است. بنابراین ایران اکنون این روش را در پیش گرفته تا بازار را تحت‌تاثیر قرار دهد.» به گفته این کارشناس، در سوی دیگر، آمریکا منتظر نتایج انتخابات میان دوره ای کنگره است و شاید اگر موقعیت دموکرات ها در مجلسین آمریکا تثبیت شود با دست بازتری در مذاکرات آماده شوند.
همچنین بهشتی پور با بیان اینکه امیرعبداللهیان گفته بود در نیویورک، آمریکا از تیم ایرانی خواسته بود مذاکرات دوجانبه ای انجام شود اما ایران نپذیرفت توضیح داد: «شاید هم مذاکرات محرمانه ای انجام شده باشد که البته در این خصوص خبری منتشر نشده است.» در بن‌بست مذاکرات احیای برجام همچنان سیگنال‌های امیدوارکننده بین ایران و طرف‌های غربی در حال رد و بدل شدن است، بدون اینکه توانسته باشد گره کور مذاکرات ناشی از دو مساله تضمین و مسائل پادمانی ایران و آژانس را در عمل حل و فصل کند. این وضعیت باعث طرح این پرسش شده است که هدف دو طرف از تبادل این سیگنال‌ها چیست؟ آیا ترس از شکست مذاکرات و به تاخیر انداختن آن انگیزه اصلی دو طرف را شکل می‌دهد یا نبود جایگزین مناسب برای توافق برجام که پیامد آن افزایش بیشتر تنش آن‌هم در شرایط جنگ اوکراین و بحران انرژی است، باعث شده تا مقامات مذاکره‌کننده زمینه را برای احیای برجام همچنان زنده نگاه دارند.
اگرچه پاسخ به این دو پرسش دشوار و نشان‌دهنده یک نوع تناقض در روند مذاکرات به ویژه پس از ناامیدی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از رفت و برگشت پاسخ‌های ایران و آمریکا به بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا است، اما می‌توان این نکته را در نظر داشت که ارزیابی طرفین مذاکره‌کننده از این منطق ناشی می‌شود که شرایطی که مذاکره‌کنندگان در آن قرار دارند به لحاظ کثرت متغیرها، همپوشانی و تاثیر و تاثری که بر یکدیگر دارند، همچنان این ظرفیت را برای احیای توافق برجام دارد و مضاف بر آن مانع از فروپاشی توافق به ویژه قرار گرفتن طرفین در یک مواجهه صریح و آشکار با پیامدهای ناگوار آن می‌شود. در این میان تهران نیز می‌تواند از محدودیت‌ها و محذورات غرب در اتخاذ یک رویکرد مشخص و قاطع برای پاسخ به ایران، به منظور مدیریت شرایط اقتصادی خود به ویژه انتظارات تورمی در داخل استفاده کند.
--> اخبار مرتبط