سینمای جهان چگونه به دوره پساکرونا رسید

به گزارش مشرق، چارلز ریوکین، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل انجمن تصاویر متحرک آمریکا می‌گوید: «از آنجا که انجمن ما امسال صدمین سالگرد خود را جشن می‌گیرد، آخرین گزارش موضوعی‌مان نشان می‌دهد که صنعت ما چقدر انعطاف‌پذیر و پویاست و من نمی‌توانم نسبت به آینده کسب‌وکارمان خوش‌بین نباشم.

ما در انجمن تصاویر متحرک به‌تازگی شروع به نوشتن فصل بعدی صنعت خود کرده‌ایم، زیرا استریمینگ به رونق خود ادامه می‌دهد، سالن‌های نمایش درحال بازگشت به چرخه هستند و به‌طورکلی بازار جهانی محصولات سرگرمی ما بهبود یافته و رکوردها را می‌شکند. اعضای ما نوآورترین شرکت‌های روی زمین هستند. ظرفیت آنها برای گردهم آوردن مردم از طریق جادوی بی‌زمان داستان‌های خارق‌العاده، در 100 سال آینده همچنان میلیاردها بیننده را مجذوب خود خواهد کرد.» در این جملات مقداری همان لحن معروف به انگیزشی وجود دارد که در روانشناسی بازاری شناخته شده است اما اینکه بازار سینما تا حدودی بهبودیافته، قابل‌انکار نیست.

در سال 2020، زمانی که صنعت سرگرمی و در کل جهان برای اولین‌بار شروع به دست‌وپنجه نرم کردن با COVID-19 کرد، هزینه‌ای که مصرف‌کنندگان برای خرید بلیت از گیشه و سرگرمی‌های خانگی صرف کردند، به 80.8 میلیارد دلار کاهش یافت که 18 درصد نسبت به سال قبل کمتر بود. در سال 2021 هزینه مصرف‌کنندگان در بازار جهانی سرگرمی، متشکل از گیشه و سرگرمی‌های خانگی، به 99.7 میلیارد دلار رسید که نشان‌دهنده بازگشت مهمی به سطوح قبل از همه‌گیری بود اما هنوز زخم‌ها کاملا التیام نیافته بودند.

اکنون مصرف به سطح سال 2019 نزدیک‌تر شده است، زمانی که درآمد صنعت فیلمسازی به رکورد 101 میلیارد دلار رسیده بود. آن سال برای اولین‌بار در تاریخ بود که بازار جهانی سرگرمی از مرز 100 میلیارد دلار می‌گذشت اما بلافاصله کرونا از راه رسید و این جشن را به هم زد. حالا اگرچه باکس آفیس به‌آرامی از این بیماری همه‌گیر بهبودیافته است، شاید استریمینگ سهم بیشتری از رشد کلی این صنعت داشته باشد. در سال 2021 اشتراک خدمات پخش در سراسر جهان به 1.3 میلیارد رسید که یک افزایش 14 درصدی نسبت به 1.2 میلیارد در سال 2020 را نشان می‌داد.

تنها در ایالات‌متحده، اشتراک‌ها به 353.2 میلیون رسید که 14 درصد نسبت به سال 2020 افزایش داشت. اما این به آن معنا نیست که مصرف‌کنندگان از روش‌های سنتی‌تر مشاهده فیلم و سریال صرف‌نظر کنند. با در نظر گرفتن تلویزیون پولی و سرگرمی‌های خانگی، هزینه مصرف‌کنندگان در سراسر جهان به 328.2 میلیارد دلار رسید که با بالاترین رکورد سال 2019 مطابقت دارد. بازار تلویزیون پولی، شامل هزینه اشتراک ماهانه برای کابل و سایر خدمات و همچنین محتوای درخواستی است.

یک نکته مهم در گزارش MPAs THEME آمده که می‌گوید زمانی که استودیوها و شبکه‌های هالیوود توانستند پروتکل‌های ایمنی و بهداشت را پیاده‌سازی کنند، سینما در سال 2021 بازگشت قابل‌توجهی به تولید داشت. در سال 2021 که کرونا هنوز تمام نشده بود اما داشت فروکش می‌کرد، 943 فیلم وارد پروسه تولید شدند که نسبت به سال 2020 رشدی 111 درصدی داشت. نتیجه تعدادی از تولیدات خودش را در رونق سال 2022 نشان می‌دهد. چندین یافته در گزارش امسال MPA تسکین‌دهنده است. سال گذشته در این زمان، سینماهای سراسر جهان در تلاش بودند سرپا بمانند، درحالی‌که سیستم‌های تولید فیلم و تلویزیون در مراحل اولیه کشف چگونگی شروع مجدد تولید بدون تبدیل شدن به کانون‌های داغ COVID-19 بودند. امید برای کسانی که در تجارت سرگرمی کار می‌کنند، این است که این ارقام همچنان در حال افزایش هستند، زیرا صنعت سینما دارد از این بیماری همه‌گیر رفته‌رفته بهبود می‌یابد.

یک پدیده دیگر که مقداری از شتاب‌گیری آن به دوران کرونا مربوط است، اسمارت‌سینما یا همان تماشای فیلم و سریال در گوشی تلفن همراه است. در همان سال 2021، آنجا که زندگی کاملا به حالت عادی بازنگشته بود، بازارهای سرگرمی خانگی / سیار از افرادی که در خانه ماندند، سود می‌بردند. درآمد سرگرمی‌های خانگی / موبایل، متشکل از مقیاس‌های دیجیتال و دیسکی، به 78.5 میلیارد دلار افزایش یافت که افزایش 14 درصدی نسبت به سال 2020 و افزایش 41 درصدی نسبت به سال 2019 محسوب می‌شد.

ایالات‌متحده به‌تنهایی 32.3 میلیارد دلار از کل سال 2021 در این زمینه را به خود اختصاص داد. حالا به نقطه‌ای رسیده‌ایم که بیش از 85 درصد از کودکان و بیش از 55 درصد از بزرگسالان، فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی را از طریق دستگاه‌های تلفن همراه تماشا می‌کنند. در نقطه مقابل، شدیدترین کاهش در درآمد اکران رخ داد که از 42.3 میلیارد دلار در سال 2019 به 12 میلیارد دلار در سال 2020 رسید. اکران در آن سال تنها 15 درصد از کل درآمد جهانی سرگرمی و سینما را به خود اختصاص داده بود. در سال گذشته، بیش از نیمی از مصرف‌کنندگان بیش‌ازحد معمول در پلتفرم‌های دیجیتال حضور داشتند. براساس این مطالعه، 53 درصد از بزرگسالان ایالات‌متحده افزایش تماشای فیلم‌ها یا نمایش‌ها / سریال‌ها را در سرویس‌های استریم گزارش کردند، درحالی‌که 42 درصد از افزایش تماشا توسط تلویزیون پولی خبر دادند.

در اکران روی پرده‌های بزرگ، درآمد جهانی باکس آفیس در سال 2021 به 21.3 میلیارد دلار رسید. فروش این بلیت‌ها به میزان قابل‌توجهی نسبت به قبل از همه‌گیری کاهش داشت. بااین‌حال 81 درصد نسبت به سال 2020 افزایش یافته است و نشانه‌هایی وجود دارد که مردم می‌خواهند دوباره به سینماها برگردند. این را موفقیت‌های تجاری اخیر ازجمله «مرد عنکبوتی: راهی به خانه نیست»، «بتمن»، و «سگ» به کارگردانی چنینگ تاتوم. کمتر از نیمی از جمعیت، یا 168 میلیون نفر، حداقل یک‌بار در سال 2021 به سینما رفتند. سرانه حضور در بین نوجوانان بین 12 تا 17 سال (2.5 بلیت فروخته‌شده برای هر نفر) و در میان اسپانیایی‌ها و لاتین تبارها (1.7 بلیت) بود. پیش از شیوع کرونا، هر آمریکایی به‌طور متوسط 6 بار در سال به سینما می‌رفت.

به تفکیک جنسیت، مخاطبان نسبت به سهم جمعیت در سال 2021 کمی به سمت مردان متمایل شدند. در ادامه یک جدول و دو نمودار آمده‌اند که تا حدودی موقعیت امروز سینمای آمریکا را شرح می‌دهند. در جدولی که تنظیم‌شده، 10 فیلم آمریکایی که در هرسال، بین 2019 تا 2022 پرفروش برتر هفتگی بوده‌اند با هم مقایسه شده‌اند.

این مقایسه به آن جهت صورت می‌گیرد که در انواع محاسبات فروش سینمای جهان، پرفروش‌های آخر هفته به‌عنوان شاخصی مهم در نظر گرفته می‌شوند. در دو نموداری که به پیوست آمده‌اند، فروش به دلار و میزان بلیت‌های فروخته‌شده یا به‌عبارتی تعداد تماشاگران آمریکایی بین سال‌های 2015 تا پنج ماه ابتدایی 2022 که در آن هستیم، مقایسه شده‌اند. چهار بخش مجزا هم به‌شکل تشریحی موقعیت سینمای هند، کره جنوبی، چین و ژاپن را در دوران پساکرونا بررسی کرده‌اند. این کشورها پس از آمریکا صاحب شاخص‌ترین و پررونق‌ترین صنایع سینمایی دنیا هستند.

کره جنوبی

همه‌گیری کووید -19 بر صنعت فیلم کره جنوبی، یکی از پرجنب‌وجوش‌ترین صنعت‌های سرگرمی جهان به‌شدت ضربه زد. اکثر سینماهای کره جنوبی هرگز درهای خود را در طول همه‌گیری کامل نمی‌بستند، حتی اگر فروش باکس آفیس به‌شدت کاهش یافته بود. نوسان‌های عجیب نمودار مبتلایان به کرونا و تعداد درگذشتگان، وضعیت بلیت‌فروشی سینما را شدیدا بی‌ثبات می‌کرد. براساس گزارش شورای فیلم کره، در ماه می سال 2021، بیش از 1.5 میلیون بلیت فیلم در سراسر کشور فروخته شد که از عدد باشکوه 17 میلیون در ژانویه به‌شدت کمتر بود.

این البته نسبت به آمار ماه آوریل که به رکورد 970000 بلیت کاهش یافت، بهبودیافته بود. جیسون بچرویز که همان سال در دانشگاه سایبری سونگسیل در سئول در مورد سینمای کره سخنرانی می‌کرد، می‌گفت صنعت فیلم این کشور به‌دلیل ویروس کرونا با «بزرگ‌ترین بحران» مواجه است. این یک شکست برای صنعتی بود که به‌تازگی با برتری کمدی تاریک «انگل» در مراسم جوایز اسکار در ماه فوریه، برای همه دنیا به‌رسمیت شناخته شد و به اولین فیلم غیرانگلیسی‌زبانی تبدیل شد که اسکار بهترین فیلم را به خانه برد. بچرویز اما می‌گفت با وجود تمام بحران‌ها، در مقایسه با صنایع فیلم در هالیوود، چین یا اروپا، کره جنوبی در موقعیت بهتری برای بازگشت است: «صنعت فیلمسازی کند شده اما مانند سایر کشورها متوقف نشده است.

تاب‌آور است و سینماها هنوز باز هستند و با کاهش موارد (COVID-19) امیدواریم مردم نسبت به دیدن دوباره فیلم‌ها احساس اطمینان بیشتری کنند.» کره جنوبی یکی از اولین کشورهایی بود که منحنی بیماری را صاف کرد؛ اما مجددا این کشور افزایش عفونت‌های جدید را تجربه کرد و در یکی از مقاطع، تعداد کل موارد را به حداقل 12121 رساند. پیش‌بینی استاد کره‌ای درست درنیامد. چین صعود خیره‌کننده‌ای در باکس‌آفیس داشت و آمریکا به‌آرامی برگشت و حتی بخشی از گیشه‌های کره را هم اشغال کرد.

سال گذشته پرفروش‌ترین فیلم آمریکایی در کره‌جنوبی کمتر از 600 هزار دلار در بهترین هفته‌اش فروخته بود اما امسال پرفروش‌ترین فیلم آمریکایی در کره‌جنوبی، فقط در همان هفته از ماه ژانویه، 56 میلیون دلار فروش داشت. این باعث شد که رقم فروش فیلم‌های کره‌ای در خود کره افت کند. پارسال «فرار از موگادیشو» حدود 29 میلیون دلار فروش داشت و فیلم پرفروش خود کره‌ای‌ها در امسال که «دزدان دریایی: آخرین گنج سلطنتی» بود، درنهایت با رسیدن به بیش از 10 میلیون دلار به اکرانش پایان داد.

چین

در دوسالی که کرونا عالمگیر شده بود، دو اتفاق مهم در سینمای جهان رخ داد؛ اول صعود خیره‌کننده چین در باکس‌آفیس جهانی بود که به‌دلیل موفقیت این کشور در مهار ویروس کرونا ایجاد شد و دوم رشد خیره‌کننده نتفلیکس. هر دوی این موارد روند روبه‌صعود داشتند؛ هم سینمای چین و هم پلتفرم نتفلیکس اما شرایط کرونا باعث تسریع تصاعدی این روند شد. همه منتظر بودند ببینند که با فروکش کردن کرونا، آیا این دو صعودکننده درخشان باکس‌آفیس، همچنان در اوج باقی می‌مانند یا نه. چین در سال جدید هم توانست بخش جالب‌توجهی از آن موقعیت را حفظ کند. امسال از میان 10 فیلم پرفروش جهان، تا به‌حال سه فیلم چینی هستند. اما نتفلیکس پس از دوران کرونا با افت شدید تمام شاخص‌ها مواجه شد.

اساسا نوع مواجهه دولت چین با پدیده کرونا مبحث جداگانه‌ای می‌طلبد اما به‌هرحال سختگیری‌های بی‌حد و گاهی به‌نظر بعضی از ناظران بیش‌ازحد چین در مورد مهار کرونا باعث شد این کشور بتواند زودتر از تمام کشورهای دیگر دنیا روز بدون فوتی و روز بدون ابتلا را تجربه کند. چین در همان دوران که بسیاری از کشورهای دنیا قتلگاه بیماران کووید بودند، تراز مالی‌اش را نسبت به تمام کشورهای بحران‌زده دنیا بالاتر برد. سینما را به‌نوعی می‌شود ذیل همین قاعده تعریف کرد؛ کشوری که توانست کرونا را مهار کند و مردم آن به‌لحاظ مالی و روحیه اجتماعی در وضع بهتری بودند، به سالن‌های سینما هم رو کردند.

مشکل چین اما اینجاست که فیلم‌هایش به‌شدت فقط و فقط با سلیقه داخلی مردمش همخوان هستند و کشورهای اطراف آن هم این نوع آثار آن نمی‌پسندند، چه برسد به آن سوی اقیانوس‌ها. چین جمعیت بالایی دارد و با باز کردن حساب ویژه‌ای روی مخاطبان بومی‌اش کار را پیش می‌برد اما این نمی‌تواند یک چرخه سالم اقتصادی را تضمین کند.

پس از فروکش کردن کرونا و بازگشت آرام پخش‌کننده‌های آمریکایی به بازار جهانی فیلم، رتبه‌های مطلق و خیره‌کننده چین در باکس‌آفیس هم به‌آرامی رو به‌افول گذاشت؛ اما این یک سقوط نبود. شاید چین نسبت به دوره پیش از کرونا چند پله جهش کرده باشد و دیگر به نقطه قبل برنگردد اما نمی‌تواند نقطه اوج قبلی را هم با همین سبک، در حضور رقبا حفظ کند. سینمای چین غیر از بازاریابی و تنظیمات ساختاری، به‌لحاظ سبک و ساختمان آثار هم به تغییراتی جدی و جدید احتیاج دارد. چینی‌ها البته وعده داده‌اند که این تغییرات، جزء برنامه‌های بعدی‌شان باشد.

هند

صنعت فیلم هند همواره و در طول تمام سال‌های فعالیتش عملکرد خوبی داشته است و از نظر تعداد فیلم‌هایی که سالانه تولید می‌کند، با 1800 فیلم، به‌عنوان بزرگ‌ترین صنعت فیلم در جهان ظاهر شده است. بااین‌حال سال 2020 یک شوک بزرگ به چشم‌انداز این صنعت وارد شد. تاثیر فاجعه‌بار بیماری همه‌گیر کرونا در سال 2020 منجر به افت 72درصدی باکس‌آفیس جهانی شد و تنها 12 میلیارد دلار کلکسیون در سراسر جهان به شکل فروش بلیت درآمد داشت.

هند کشوری است که 50 درصد از درآمد سینمای آن توسط فروش بلیت در گیشه تامین می‌شد و محدودیت‌های کرونایی صدمه‌ای جدی به آن زد. با توجه به همین شرایط، صنایع مختلف فیلم هند چندسال بسیار سخت را پشت سر گذاشتند. بسیاری از مراکز فیلمسازی هندی‌زبان مثلا از بمبئی (معروف به بالیوود) گرفته تا چنای (زبان تامیل)، حیدرآباد (تلوگو زبان) و کلکته (بنگالی زبان) همگی تحت‌تاثیر شرایط ناشی از کووید قرار گرفته‌اند. در همان سال اول کرونا، معنای این نزول برای بالیوود این بود که تولید فیلم‌هایی به ارزش چندصد میلیون روپیه متوقف شدند، شرکت‌های تولید تعطیل شدند، استعدادهای سینمایی بمبئی را ترک کردند تا پروژه‌های مستقل کوچک‌تری را در زادگاه‌شان و دیگر شهرها آغاز کنند. تولید پروژه‌های بزرگ مانند اولین محصول مشترک هند با آمازون پرایم‌ویدئو، رام‌ستو، با بازی آکشی کومار، و خداحافظ با بازی آمیتاب باچان متوقف شدند.

شانس اول اکران عید با بازی سلمان لغو شد و بعدا در استریم‌ها به اکران آنلاین رضایت داد. سخنگوی انجمن تولیدکنندگان هند می‌گوید که حدود یک‌میلیون نفر که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در صنعت فیلمسازی هند مشغول به کار بودند، تحت‌تاثیر این وضع قرار گرفتند. بدترین ضربه را حدود 35000 کارگر مزدبگیر روزانه دیدند. در دوسال گذشته، صدها سینمای تک‌پرده که قبلا روبه‌راه بودند تا نشانگر نوستالژی فیلم باشند، برای همیشه بسته شدند. در سال اول زمانی که دولت‌ها محدودیت‌های مربوط به فیلمبرداری را لغو کردند، تولیدات با گروه‌های محدود شروع شدند.

سینمای هند از یک‌سو به‌سمت همکاری با کشورهای دیگر و تولید محصولات مشترک رفت، مثلا نپال و سریلانکا. از طرفی با استریم‌های آنلاین جهانی برای توزیع فیلم‌ها وارد همکاری‌های گسترده‌تری شد. هند یکی از ارزان‌ترین کشورهای دنیا به‌لحاظ نرخ اشتراک نتفلیکس و ارزان‌ترین کشور در نرخ اشتراک آمازون است. از طرفی تولیدات هند در این مدت به‌سمت آثار ارزان‌قیمت‌تر و کوچک‌تر یا حتی هنری‌تر رفته‌اند. اگر به محصولات اخیر این سینما نگاهی بیندازیم، چهره‌های جدید بازیگری فراوانی می‌بینیم و قصه‌ها هم تغییرات محسوسی کرده‌اند که اینها همه از اثرات دوران کروناست.

ژاپن

غیر از چین و نتفلیکس، دوران کرونا یک برنده دیگر هم داشت؛ صنعت انیمیشن ژاپن که به انیمه شهرت دارد. برای اولین‌بار از ابتدای تاریخ سینما تاکنون، در دوران کرونا بود که انیمه‌ها توانستند به فهرست 10فیلم پرفروش سال راه پیدا کنند. حالا کرونا تمام شده و انیمه‌های ژاپنی در میان 10اثر پرفروش باکس‌آفیس نیستند اما بلافاصله بعد از این 10اثر، سروکله انیمه‌های ژاپنی در فهرست پرفروش‌ترین‌ها پیدا می‌شود. این البته به آن معنا نیست که سینمای ژاپن بابت گسترش پاندمی ضرر ندید اما از همه بازارهای بزرگ دیگر کمتر ضرر دید. در سال2020، مجموع درآمد فروش بلیت در ژاپن به 1.38میلیارد دلار (143.3میلیارد ین) رسید که نسبت به 2.39میلیارد دلار (261میلیارد ین) در سال2019 که رکوردی بی‌سابقه را به ثبت رسانده بود، کاهش زیادی را نشان می‌داد.

این نتایج ژاپن را پس از چین که 3.13میلیارد دلار فروش بلیت داشت و آمریکا که 2.3میلیارد دلار فروش داشت، به‌عنوان سومین قلمروی بزرگ سینمای جهان قرار می‌داد. اما با وجود اینکه ژاپن درمجموع رتبه سوم را به‌خود اختصاص داد، باکس‌آفیس این کشور در مواجهه با کرونا به‌طور قابل‌توجهی بهتر از بازارهای بزرگ‌تر ایالات‌متحده و چین بود. درآمد بلیت در آمریکا در مقایسه با سال قبل 70درصد کاهش یافت و درآمد چین هم 68.2درصد کاهش را نشان می‌داد. باکس‌آفیس ژاپن در سال2020 بیش از 45درصد سقوط کرد که این رقمی به نسبت پایین‌تر از آمریکا و چین و اکثر کشورهای دنیا بود. مقداری از مساله به این برمی‌گشت که تعداد کل فیلم‌های ژاپنی در سال2020، برخلاف تمام دنیا اندکی افزایش یافت.

کلید معمای پیشرفت ژاپن در دوران کرونا همین‌جاست و به یک صنعت بومی آنها به‌نام انیمه برمی‌گردد. انیمه‌های ژاپنی که نوع متحرکی از کتاب‌های مصور آنها به‌نام مانگا هستند، سبک خاصی از فیلمسازی انیمیشن به‌حساب می‌آیند که بیشتر مناسب سنین نوجوانان، جوانان و حتی افراد بزرگسال است و بخشی از آنها هم برای کودکان تولید می‌شود. در دوران کرونا تولیدکنندگان بخش‌های مختلف انیمه‌ها می‌توانستند به شکل دورکاری فعالیت کنند و این باعث شد این بخش از صنعت سینما بتواند در دوران قرنطینه هم به فعالیت خودش ادامه دهد و چراغ آن روشن بماند.

صنعت خاص و منحصربه‌فرد انیمه به‌شکل ویژه‌ای توانست از بعضی مضرات دوران کرونا برکنار بماند و حتی جایگاه خودش را در صنعت سینمای جهان توسعه دهد. حالا که کرونا تمام شده، بعید است دیگر به این راحتی‌ها بتوانیم یک انیمه ژاپنی را در فهرست 10اثر پرفروش سال ببینیم اما به وضوح می‌توان دید که در جدول فروش جهانی، جایگاه این کارتون‌های ژاپنی ارتقای قابل‌توجهی پیدا کرده است.