شروری که حاج قاسم به او لقب «تیپ مکانیزه» داد! / یک ضدقهرمان جذاب

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، امیر عسکری کارگردان مستند «عیدوک» از مستندهای راه‌یافته به هفدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت»، درباره این اثر توضیح داد: این مستند روایت زندگی یکی از اشرار است که از سال 63 شروع به شرارت کرده و این فعالیت‌هایش تا سال 74 ادامه داشته است. در این فیلم مستند هم ما 2 کاراکتر مهم داریم، یکی شخصیت عیدمحمد است که در لهجه بلوچی او را عیدوک خطاب می‌کنند و شخصیت دیگر حاج قاسم سلیمانی است که در یک فرآیند، تأثیراتی را روی شخصیت عیدوک می‌گذارد. حاج قاسم عملیات مهمی را در آن منطقه به انجام رسانده است که ما در این مستند به روایت این عملیات و نقش شهید سلیمانی در این منطقه می‌پردازیم.

وی افزود: در منطقه جنوب شرق ما چند عملیات مهم داشته‌ایم که یکی از این عملیات‌ها عملیات «آورتین» است که شخصیت عیدوک در آن نقش داشته است. هر کدام از اشرار در این منطقه گروه خاص خود را داشتند که مسئول یکی از این گروه‌ها، عیدوک بامری بوده است. به نوعی حتی می‌توان او را یکی از بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین اشرار آن منطقه دانست. بعدها که عملیاتی در آنجا صورت می‌گیرد، روی کل منطقه تأثیر می‌گذارد و متأثر از آن این گروه‌ها اعلام آمادگی می‌کنند تا سلاح‌های خود را تحویل دهند. برخی از این گروه‌ها حاضر به تسلیم سلاح نمی‌شوند و حاج قاسم با آن‌ها وارد مذاکره می‌شود.

عملیاتی که رضاشاه نتوانست و حاج‌قاسم توانست

این مستندساز در ادامه درباره انگیزه خود برای تمرکز بر شخصیت عیدوک هم گفت: یکی از ویژگی‌ها عجیب این کاراکتر قصی‌القلب بودن و نترسی او بود که حاج قاسم سلیمانی هم به این ویژگی اشاره و او را به یک «تیپ مکانیزه» تعبیر کرده بود! او بسیار بی‌باک و زرنگ بود و آنقدر قدرت داشت که در سه مقطع تاریخی عملیات‌هایی در آنجا صورت گرفت که همه آن‌ها ناکام ماند؛ یک بار زمان رضا شاه، یک بار زمان محمدرضا شاه و یک بار هم بعد از انقلاب از سوی نیروهای کمیته. نوبت چهارم بود که حاج قاسم این عملیات را انجام داد و توانست در منطقه «آورتین» موفق شود.

وی افزود: عیدوک به‌واسطه قتل‌هایی که انجام داده بود و نقشی که در زمینه مواد مخدر داشت، از شخصیت‌های چشم‌گیر و شناخته‌شده در آن منطقه محسوب می‌شد و همین امروز هم خیلی از افراد او را در بلوچستان می‌شناسند. در ابتدای مستند «عیدوک» اشاره می‌کنیم که این شخصیت در 26 بهمن 1374 کشته شده است و این مستند هم به‌دنبال کشف راز قتل او نیست. همین روایت ابتدایی تعلیقی را برای مخاطب مستند به‌وجود می‌آورد. این مستند در واقع روایتی از نحوه مواجهه حاج قاسم با چنین شخصیتی است.

عسکری در این زمینه ادامه داد: جذابیت اصلی مستند «عیدوک» این است که روایت آن به آرشیوهای قوی متکی است و ما در مستند از فیلم‌های واقعی همان عملیات استفاده کرده‌ایم. روند کار هم روندی تند و دوست‌داشتنی است. عیدوک فکر می‌کرد حاج قاسم به‌دنبال کشتن و حذف اوست اما حاج‌قاسم هدف دیگری داشت و به آنچه می‌خواست هم رسید. خواسته اصلی حاج‌قاسم بازگشت عیدوک به زندگی و زمین گذاشتن سلاح بود.

وی افزود: عیدوک مدام در کوهستان سرگردان بود و هر بار به محاصره درمی‌آمد فرار می‌کرد. جذابیت روایت فیلم هم همین کشمکش‌هاست. ساختار فیلم برپایه مصاحبه، آرشیو و نریشن است و در عین حال اکثر مصاحبه‌ها را با تصاویر واقعی تنظیم کرده‌ایم.

این مستندساز درباره دسترسی به افراد برای مصاحبه در این مستند هم گفت: تعداد از این افراد از اشرار و همراهان عیدوک بودند که حاضر به مصاحبه نمی‌شدند اما ما توانستیم برخی از آن‌ها را راضی به گفت‌وگو کنیم. برخی از افراد مطلع هم به دلیل مسایل امنیتی حاضر به مصاحبه تصویری نبودند. در عین حال با هر فردی که مصاحبه می‌کردیم، به چند فیلم قدیمی هم برمی‌خوردیم که افراد در خانه‌های خود نگهداری می‌کردند. وقتی همه این فیلم‌ها را جمع کردم چیزی بیش از 40 ساعت آرشیو در اختیار داشتم. بریده‌های این فیلم‌ها تبدیل به مستند «عیدوک» شده است.

از بچگی قصه‌های عیدوک را برای‌مان می‌گفتند

کارگردان مستند «عیدوک» با اشاره به اصالت کرمانی خود گفت: نام این شخصیت در منطقه کرمان بسیار معروف بود و از بچگی من نام او را می‌شنیدم. حتی وقتی پدرم می‌خواست داستانی برای ما تعریف کند، لابه‌لای آن اشاره‌ای به شخصیت عیدوک هم می‌شد. در کنار نام بردن از این شخصیت، گاهی هم از بزرگی حاج‌قاسم در برابر او برایمان می‌گفتند. وقتی به‌صورت جدی وارد عرصه مستندسازی شدم، شروع به پژوهش جدی درباره این شخصیت و این سوژه کردم که حاصلش تبدیل به این مستند شد.

وی درباره ویژگی‌های عجیب شخصیت عیدوک توضیح داد: در بخشی از مستند اشاره می‌شود که او در یک غار گرفتار می‌شود که تنها یک دهانه داشته و در محاصره مأموران هم قرار می‌گیرد اما موفق به فرار از آن غار می‌شود! او با درگیری و زرنگی موفق به فرار از این موقعیت می‌شود. او شناخت کاملی از کوهستان‌های آن منطقه داشته و به همین دلیل به راحتی فرار می‌کرده است. او از 12 سالگی به‌عنوان یک فراری در کوهستان زندگی می‌کرده و اولین قتلش را هم در همان سن 12 سالگی انجام می‌دهد. از همان روز به همراه پدرش تبدیل به یک فرد فراری می‌شود.

این مستندساز درباره چالش‌های فنی مستند «عیدوک» عنوان کرد: مهمترین چالش من در شروع فرآیند ساخت این مستند، نداشتن آرشیو بود. شاید به اندازه 10 دقیقه هم در ابتدای کارم آرشیو در اختیار نداشتم. اما دل به دریا زدم و در واقع در حین کار بود که آرشیوها را پیدا کردم. در فرآیند کارگردانی هم شخصیت‌پردازی برایم بسیار مهم بود و از نظرم عیدوک یک ضدقهرمان جذاب بود. از طرف دیگر قهرمان جذابی به‌نام حاج قاسم هم داشتیم. تصویری از حاج‌قاسم در این فیلم ارایه کرده‌ام که مردم کمتر آن را دیده‌اند.

وی یادآور شد: در این مستند هم به لحاظ چهره و عکس، هم به لحاظ نوع تصاویر و برخوردی که از حاج قاسم شاهد هستیم، تصویری به‌کل متفاوت ثبت شده است. حاج‌قاسم در دوره دفاع مقدس با دشمنی مشخص جنگیده بود اما در بازه روایت این فیلم او را در حال نبرد با اشراری می‌بینیم که در میان مردم عادی زندگی می‌کردند. حاج‌قاسم واقعاً در 6 سال حضورش در جنوب غرب کشور، کارهای عجیب و غربی را به انجام رساند که از نگاه من، در نوع خودش یک دفاع مقدس دیگر بود.